Morgunblaðið - 18.12.2003, Blaðsíða 48

UMRÆÐAN
48 FIMMTUDAGUR 18. DESEMBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
GRUNNRANNSÓKNIR á síð-
ustu áratugum og öldum skópu að
miklu leyti þjóðfélög þróaðra ríkja
og áttu stóran þátt í að skapa þá
velmegun sem nú ríkir víða á vest-
urlöndum. Akademískir háskólar og
stofnanir tengdar þeim hafa að
mestu leyti séð um framkvæmd
þessara grunnrannsókna.
Í júní 2003 gaf samstarfshópur
um eflingu grunnrannsókna í heil-
brigðis- og lífvísindum út grein-
argerð um samkeppnissjóði og
grunnrannsóknir á Íslandi. Þar
kemur m.a. fram að fé sem lagt er í
grunnrannsóknir skili arði og að sá
arður sé í beinu hlutfalli við þá upp-
hæð sem varið er til þeirra, þó svo
að fjárfestingin kunni að vera leng-
ur að skila sér en margar aðrar
fjárfestingar. Í greinargerðinni
kemur einnig fram að þetta fé leiði
til meiri fjölbreytni í atvinnulífi, sé
atvinnuskapandi, ekki síst fyrir
ungt fólk og að þekkingarsköpun
og vísindi séu, líkt og listir, mik-
ilvægur þáttur í menningu okkar.
Samkvæmt því sem æðstu stjórn-
endur Háskóla Íslands og fulltrúar
menntamálayfirvalda hafa látið frá
sér fara í ræðu og riti verður ekki
betur séð en þeir geri sér grein fyr-
ir þessu. En við í stjórn Félags
rannsóknanema í læknadeild HÍ
(FRL) spyrjum nú hvort hugur
fylgi máli og lýsum eftir raunhæfri
stefnu varðandi rannsóknatengt
nám við HÍ. Það eina sem hönd á
festir varðandi þessa stefnu í dag
er rík áhersla á að fjölga stúd-
entum í framhaldsnámi. Það hefur
svo sannarlega tekist á síðustu ár-
um og nú er fjöldi þessara stúdenta
orðinn á annað þúsund samkvæmt
upplýsingum á heimasíðu HÍ og
fjöldi rannsóknanema við lækna-
deild hefur tífaldast á síðustu 10 ár-
um. Háskólarektor og yfirvöld
mennta- og fjármála verða hins
vegar að gera sér grein fyrir því að
það kostar töluvert fé að standa
undir slíku ef vel á að vera en einn-
ig að þetta er að öllum líkindum
einhver arðbærasta og ákjósanleg-
asta langtímafjárfesting sem völ er
á.
Rannsóknasjóður HÍ er einn
þeirra sjóða sem hafa gert það
framkvæmanlegt að stunda meist-
ara- eða doktorsnám í líf- og heil-
brigðisvísindum við HÍ á síðustu
árum. Innan háskólasamfélagsins
hefur því verið haldið fram að
vegna sparnaðaráforma HÍ standi
til að minnka framlög í þennan sjóð
til muna. Aðrir hafa viljað meina að
svo sé ekki. Hver niðurstaðan verð-
ur vitum við ekki fyrir víst en hvað
sem því líður viljum við í stjórn
FRL mótmæla öllum hugmyndum
um minnkuð fjárframlög í þennan
sjóð. Við hvetjum miklu fremur til
þess að staðið verði við áætlanir um
auknar rannsóknir og eflingu fram-
haldsnáms við HÍ með því að auka
framlög í Rannsóknasjóðinn.
Að ofan var minnst á jákvæða
þætti sem fylgja auknu framlagi til
grunnrannsókna. Að sama skapi má
búast við að minnkandi fjárframlög
til grunnrannsókna hafi þveröfug
áhrif, þ.e. dragi úr eða minnki hag-
vöxt, leiði til færri atvinnutækifæra
fyrir ungt fólk og leiði til fábreytt-
ara atvinnulífs og menningar. Það
mun einnig draga úr virðingu al-
þjóðavísindasamfélagsins fyrir Há-
skóla Íslands og gera honum erf-
iðara um vik að taka þátt í
alþjóðlegum rannsóknaverkefnum.
Framhalds- og rannsóknanám við
HÍ hefur sannarlega eflst á síðustu
árum. Samt stöndum við frammi
fyrir því að styrkir til grunnrann-
sókna á Íslandi, t.d. frá RANNÍS
og Rannsóknasjóði HÍ, eru mjög
lágir á vestrænan mælikvarða og að
rannsóknanemum er ekki tryggður
styrkur út áætlaðan námstíma eins
og víðast hvar tíðkast í okkar
heimshluta. Nauðsynlegt er að
styrkja þessa sjóði til muna ef það
á að vera raunhæfur valkostur fyrir
háskólanema að stunda rannsókn-
anám á Íslandi á næstu árum.
Við í stjórn FRL viljum því
hvetja aðra stúdenta í framhalds-
námi sem og fulltrúa stúdenta í Há-
skólaráði og alla þá sem hafa raun-
verulegan áhuga á að efla
rannsóknir við HÍ til að þrýsta á
um að framlög til Rannsóknasjóðs
HÍ verði ekki skorin niður og eins
til þess að samkeppnissjóðir sem
ætlað er að styrkja grunnrann-
sóknir verði efldir hið fyrsta. Að
lokum viljum við aftur minna yf-
irvöld mennta- og fjármála á að allt
fé sem lagt er á skynsamlegan hátt
til grunnrannsókna er arðbær fjár-
festing fyrir okkur, þau og þjóðina
alla, nú og í framtíðinni.
Hver er stefna HÍ og yfir-
valda varðandi grunnrann-
sóknir og rannsóknanám?
Brynhildur Thors, Hallgrímur
Arnarson og Helgi
Gunnar Helgason skrifa um
rannsóknanám
’En við í stjórn Félagsrannsóknanema í
læknadeild HÍ (FRL)
spyrjum nú hvort hugur
fylgi máli og lýsum eftir
raunhæfri stefnu varð-
andi rannsóknatengt
nám við HÍ.‘
Hallgrímur
Arnarson
Höfundar stunda rannsóknanám við
læknadeild HÍ og sitja í stjórn Félags
rannsóknanema í læknadeild.
Helgi Gunnar
Helgason
Brynhildur
Thors
FYRIR stuttu var greint frá nýj-
um sigri á Landspítalanum, fyrstu
nýrnaígræðslunni. Um leið fréttist af
verulegum ósigri; kröfu stjórnmála-
manna um að fjárhagur spítalans
yrði settur í verri stöðu og spítalinn
neyddur í stórfelldan
niðurskurð. Viðhorfið
sem heyrist þessa
daga frá stjórn-
málamönnum er að
fjárveitingar hafi farið
upp um tvo milljarða á
ári og nú sé nóg komið.
Skuldinni er skellt
með beinum og óbein-
um hætti á starfsmenn
og stjórnendur spít-
alans, eins og verið sé
að skamma óþekkan
krakka sem vill ekki
borða matinn sinn. Nú
skal refsingin tekin út
þar á bæ.
Stjórnmálamenn
vilja framfarir og
sigra, að heilbrigð-
isstarfsmenn byggi
upp „bestu heilbrigð-
isþjónustu sem völ er
á“. Augljós ávinningur
hefur orðið af lækn-
ingum sem ekki þarf
lengur að kosta erlendis, t.d. heila-
skurðlækningum, tæknifrjóvgun,
hjartaskurðlækningum og líffæraf-
lutingum. Fjöldi sigra hefur unnist
með stórstígum framförum, t.d. í
meðferð ýmissa langvinnra sjúk-
dóma, lækkun burðarmáls- og ný-
buradauða, meðferð geðsjúkdóma
og öldrunarvandamála, nútíma-
legum skurðaðgerðum, nýjum
barnaspítala og forvörnum sjúk-
dóma. En fólkinu hefur líka fjölgað
og þjóðfélagið breyst, lækn-
ingaaðferðir og munstur sjúkleika
orðið annað. Hlutverk litlu lands-
byggðarsjúkrahúsanna er orðið lítið
í bráðaþjónustunni. Allir vilja fá
bestu meðferð þegar á reynir. Á
sama tíma hefur á hverju ári í meira
en áratug hljómað krafan um „flat-
an“ niðurskurð. Landspítalinn hefur
lengi verið með halla sem fjárveit-
ingavaldið hefur aldrei leiðrétt að
fullu. Vandinn hefur smáhlaðist upp.
Verðlag hækkar á ýmsu sem til
rekstrarins þarf. Spítalinn verður að
halda uppi fjölbreyttri kennslu heil-
brigðisstétta og standa að rann-
sóknavirkni sem er undirstaða fram-
fara á þessu miðlungsstóra
háskólasjúkrahúsi. Með kjarasamn-
ingum eru kjör heilbrigðisstarfs-
manna bætt. Ári síðar, þegar spít-
alinn hefur orðið að fara fram úr
óraunhæfum fjárveitingum rétt einu
sinni enn, er fjárveitingin hækkuð,
en aldrei nóg til að eyða hallanum.
Á spítalanum er sífellt leitað leiða
til að hagræða í öllum hornum, með
skammtíma og langtíma sjónarmið í
huga og án þess að skerða þjón-
ustuna, því það vilja stjórn-
málamenn ekki þegar til kemur.
Sameining spítalanna í Reykjavík
var gerð til að mæta framtíðinni.
Ljóst var að sameining mundi ekki
verða án kostnaðar,
sem þó ætti að skila sér
með óbeinum hætti um
leið og vegurinn til frek-
ari uppbyggingar er
fetaður í takt við þarfir
þjóðarinnar. Stjórn-
endur spítalans hafa
unnið mikið og gott
verk við að lækka
rekstrarkostnað og
gæta aðhalds í notkun
fjármuna um leið og
unnið hefur verið að
framtíðarmarkmiðum
spítalans. Frekari hag-
ræðingarmöguleikar
eru þekktir. Að koma
þeim í framkvæmd mun
taka tíma. En nú er sem
sé allt í einu of langt
gengið að mati þeirra
sem stjórna landinu.
Tilbúinn mikill þenslu-
tími er framundan í
þjóðfélaginu og í bak-
grunni hljóma gamlir
tónar um töfralausnir einkareksturs.
Þá skal bremsað einhvers staðar og
nú í alvöru á Landspítalanum. Marg-
ir hafa bent á það augljósa: vandinn
verður fyrst og fremst færður úr ein-
um vasa í annan. Hækkun stærstu
kostnaðarliða spítalans, launa og
lyfja, telja stjórnmálamennirinir
ekki tengjast sér heldur segja aðeins
að það eigi að spara meira. Landspít-
alinn er gerður að blóraböggli í
vandamáli sem í reynd varðar alla
heilbrigðisþjónustuna og eðlilega
dreifingu fjármuna innan hennar.
Við heilbrigðisstarfsmenn vissum
að stórvirkjunarframkvæmdirnar
mundu valda nokkurri stöðnun í
uppbyggingu háskólasjúkrahússins
á næstu árum, en vonuðum að þar á
eftir kæmi að nýjum tíma fyrir móð-
urskip heilbrigðismálanna. Á meðan
yrði siglt lygnan sjó áframhaldandi
uppbyggingar, hagræðingar og
sparnaðarstarfs með skilningi og
stuðningi ríkisvaldsins. Við áttum
ekki von á kuldalegu viðmóti þessara
ráðstafanna. Við verðum að vona að
þingnefnd sem á að fjalla um hlut-
verk Landspítala – háskólasjúkra-
húss fái þokað málum í betri átt, en
vel er mögulegt er að þá hafi bráðar
niðurskurðarráðstafanir leitt af sér
ósigra sem mun kosta sitt að bæta.
Sigur í dag,
ósigur á morgun
Reynir Tómas Geirsson skrifar
um heilbrigðiskerfið
Reynir Tómas Geirsson
’Á spítalanumer sífellt leitað
leiða til að hag-
ræða… án þess
að skerða þjón-
ustuna.‘
Höfundur er prófessor og yfirlæknir
á Kvennadeild Landspítala – háskóla-
sjúkrahúss.