Morgunblaðið - 19.12.2003, Blaðsíða 34

LISTIR
34 FÖSTUDAGUR 19. DESEMBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Á HVORUM tveggju tónleikum
þeim sem undiritaður vitjaði síðustu
helgi var blessuð aðventan enn sem
fyrr í forgrunni,
og því ekki laust
við að færi að
sljákka í manni
löngunin eftir
fleiri jólalögum í
bili. Annað gilti
þó væntanlega
um áheyrendur,
er fylltu Skál-
holtskirkju út úr
dyrum á fyrri
tónleikum af tvennum sl. laugardag,
enda eflaust fáir sem sækja þessa
árvissu tónleikagrein í sambæri-
legum mæli.
Annars var að því leyti óvenjulegt
við tónleika Skálholtskórsins og
Barna- og kammerkórs Biskups-
tungna, miðað við flesta aðventu-
tónleika, hvað hljómsveitin var stór,
eða heilla tíu manna. En þó að sá til-
kostnaður – að ógleymdum tveim
einsöngvurum úr þekktara kanti –
kunni að hafa borið vott um meiri
metnað en gengur og gerist á téðum
vettvangi, vó straumlínupoppuð
ásýnd mikils hluta lagavalsins óhjá-
kvæmilega á móti, enda umdeilan-
legt hvort væri með öllu við hæfi
staðar og stundar. A.m.k. virtist
hún koma áheyrendum í opna
skjöldu sem sótt hafa klassíska
Sumartónleika staðarins og virtust í
fyrstu hamdir af klappbanni því er
þar ríkir, eða þar til vesturheimsk
lúxushótelstemmningin yfir útsetn-
ingum Þóris Baldurssonar á amer-
ískum jólalögum eins og Hvít jól
(White Christmas) eftir Berlin og
Þorláksmessu (The Christmas
Song) e. Torme-Wells, með hljóð-
nemaeinsöng, trommusetti og til-
heyrandi, gerði slíka andakt bros-
lega.
Nú kann að þykja úrelt og sýnd-
armennska á okkar markaðshyggju-
tímum að hnjóta um veraldleg am-
erísk jólalög sem þegar hafa vaðið
verzlunarhúsum margar undanfarn-
ar vikur, þótt flutt séu á aðventu-
tónleikum á fornum höfuðkirkju-
stað. Engu að síður stakk þetta
mann svolítið. Kannski ekki sízt
vegna útfærslunnar, er minnti mann
mest á bandarískt neyzlujólaandr-
úmsloft frá Times Square, Holly-
wood eða Las Vegas á 7.–8. áratug
nýliðinnar aldar. Bætti reyndar sízt
úr skák hvað útsetningarnar voru
fagmannlega unnar og í alla staði
innan fyrrnefnds stílramma, þar
sem örlítið uppbrotskrydd í anda
þjóðlaga, heimstónlistar, klassíkur
og jafnvel fornkirkjutónlistar hefði
á hinn bóginn getað ljáð heildar-
svipnum aukinn ferskleika á kostn-
að hins stundum sligandi „kommer-
síala“ bandaríska yfirbragðs. En
hvað sem því líður er hér vitanlega
ekki verið að fást um kunnáttu,
heldur fyrst og fremst smekk, sem
eins og kunnugt er mun jafnmargur
og mennirnir. Enda var öllu dável
tekið.
Skálholtskórinn virtist í fínu
formi. Af kórlögunum úr 20 laga
dagskránni stóðu upp úr Fögur er
foldin, hinn fjallferski franski jóla-
söngur Hann er fæddur, frelsarinn
og Ding, dong! (öll útsett af A.
Öhrwall). Fyrirbæn, „Jólalag Skál-
holts 2003“ eftir Ragnar Kristin í
útsetningu Þóris, kom einnig nokk-
uð tært út; fallegt lag með smákeim
af Greensleeves og millispilum
Bergmálsaríu Bachs (Flößt, mein
Heiland) úr Jólaóratoríunni. Barna-
kórinn var mun skemur á veg kom-
inn, en náði þó að syngja sig nokkuð
upp í seinni lögum. Hin geysifjöl-
hæfa Sigrún Hjálmtýsdóttir söng að
vanda sín sólóhlutverk sem næst
óaðfinnanlega, hvort heldur á óp-
eruhöfuðtónum eða með aðstoð
hljóðnema. Björgvin Halldórsson,
er hélt sig alfarið við síðari aðferð-
ina, heyrðist hins vegar stundum
ekki nógu vel á neðra sviði, enda
trúlega óvanari mikilli kirkjuheyrð.
Hljómsveitin lék yfirleitt vel og
samtaka, og óvenjulitskrúðug
hljómborðadeildin – harpa, píanó og
orgel – setti skemmtilegan svip á
margar útsetningar Þóris.
Síungur söngvasveigur
Þrátt fyrir hefðbundnara snið
voru aðventusöngvar Graduale
Nobili stúlknakórsins á sunnudags-
kvöld í Hjallakirkju ferskleikinn
uppmálaður. Fyrst lék Jón Ólafur
Sigurðsson staðarorganisti íhugulan
orgelforleik um In dulci jubilo (Sjá,
himins opnast hlið) BWV 751, sem
nú þykir vafasamt að sé eftir J.S.
Bach, við bráðfallega registrun er
sýndi hið litla en hljómfagra orgel
Björgvins Tómassonar í bezta ljósi.
Séra Sigfús Kristjánsson flutti þá
stutt ávarp, og síðar þrjá stutta
ritningarlestra á milli tónlistarat-
riða.
Graduale Nobili söng Maríuljóð
Hildigunnar Rúnarsdóttur og Ég vil
lofa eina þá eftir Báru Grímsdóttur
af engu minni glæsibrag en fyrir
tæpum þrem vikum í Norræna hús-
inu, auk þess sem hér naut mun
gjöfulli hljómburðar er lyfti íðiltær-
um stúlknaröddunum í viðeigandi
hæðir. Eftir ritningarlestur nr. 2.
söng kórinn tvö önnur a cappella
verk, bæði eftir Javier Busto og
bæði um Maríu mey, þ.e. Salve Reg-
ina (einnig á dagskrá í Norræna
húsinu) og Magnificat, sem var
nokkru viðameira enda textinn
lengri. Voru þessi innblásnu nútíma-
verk túlkuð af áreynslulausum
sveigjanleika, og var gaman að
heyra hvað enn má finna nýja tón-
fleti á margsettum forntexta eins og
lofsöng Maríu.
Textann úr þriðja ritningarlestri
sr. Sigfúsar könnuðust margir tón-
listarunnendur við úr Messíasi Jen-
nens og Händels, nefnilega við sópr-
anflúraríuna frægu „Rejoice
greatly, o daughter of Zion“. Leiddi
hann eðlilega að síðasta og stærsta
atriði kvöldsins, hinu hátt í hálftíma
langa verki Benjamins Brittens fyr-
ir drengjakór og hörpu við ensk
miðaldakvæði, er hann hóf að semja
á skipsfjöl áleiðis til Bandaríkjanna
1942. Verkið heyrði undirr. síðast af
söngpalli í prýðilegum meðförum
Kvennakórs Reykjavíkur og Mon-
iku Abendroth fyrir tveim árum, og
er óhætt að segja að hrifmáttur
þess hafi hvergi dofnað við ítrekun.
Að þessu sinni var söngvasveigur-
inn sunginn á ensku, enda þótt ís-
lenzkun Heimis Pálssonar fylgdi
með í tónleikaskrá.
Í stuttu máli sagt fannst varla
snöggur blettur á framúrskarandi
flutningi GN og Elísabetar Waage á
þessu hrífandi og tímalausa verki
Brittens. Þótt hugsað sé fyrir
drengjakór, varð stúlkunum ekki
skotaskuld úr að hvessa róminn við
hæfi þar sem við átti, t.d. í hinu æs-
andi This little Babe (6.), þrátt fyrir
undangengna angurblíða andstæðu í
There is no Rose (3.) sem ekki er
auðséð að m.a.s. Westminster-strák-
arnir gætu leikið þeim eftir. Hinn
bundni Adam fékk kersknislega á
baukinn í sprækum meðförum
stúlknanna á Deo Gracias (10.) og
rismikið hörpumillispil Elísabetar
glitraði ísdaggardropum fíngerðra
flaututóna í byrjun og niðurlagi 7.
þáttar.
Einsöngvarar úr röðum kórsins
voru Þórunn Vala Valdimarsdóttir
er söng That yongë child (4a.) af
flosmjúkri mildi, og Lára Bryndís
Eggertsdóttir er flutti inngang að
Balulalow (4b.) með silfruðum há-
sópran sínum svo minnti helzt á
spænska trompetregístur Hall-
grímsorgels. Saman sungu þær
Spring Carol (9.) með seiðandi vor-
fagnaðargáska í afburðavel sam-
stilltum tvísöng, einum af hápunkt-
um þessa eftirminnilega kórkvölds
undir hvetjandi stjórn Jóns Stefáns-
sonar.
Ríkarður Ö. Pálsson
Amerísk jól
í Skálholti
Morgunblaðið/Sverrir
„Eftirminnilegt kórkvöld undir hvetjandi stjórn Jóns Stefánssonar,“ segir
meðal annars í umsögninni. Graduale Nobili með Elísabetu Waage hörpu-
leikara í forgrunni.
TÓNLIST
Skálholtskirkja
KÓRTÓNLEIKAR
20 jólalög, þar af 11 í úts. Þóris Bald-
urssonar. Skálholtskórinn og Barna- og
kammerkór Biskupstungna. Einsöngv-
arar: Sigrún Hjálmtýsdóttir og Björgvin
Halldórsson. Kári Þormar orgel, Sophie
Schonjans harpa, Peter Tompkins óbó,
Þórir Baldursson píanó, Pétur Grétarsson
slagverk, Hjörleifur Valsson, Hlín Erlends-
dóttir fiðlur, Laufey Pétursdóttir víóla,
Nicole Vala Cariglia selló og Birgir Braga-
son kontrabassi. Stjórnandi: Hilmar Örn
Agnarsson. Laugardaginn 13. desember
kl. 14.
Hjallakirkja
KÓRTÓNLEIKAR
Ýmis aðventu- og jólalög, m.a. A
Ceremony of Carols eftir Benjamin
Britten. Jón Ólafur Sigurðsson orgel, El-
isabet Waage harpa. Graduale Nobili u.
stj. Jóns Stefánssonar. Sunnudaginn 14.
desember kl. 20.
Sigrún
Hjálmtýsdóttir
SAGA þessi lýsir einsemdinni og
þeim skuggalega húmor sem hún
getur af sér, oft og tíðum. Jens
Blórdal heitir einbúinn. Heimili
hans stendur við Bergþórugötu.
Íbúð hans er á mörkum þess að
geta heitið mannabústaður. Slíkar
eru oft nefndar rottuholur. En
rottan er í senn táknmynd van-
máttugs mannlífs og óhugnaðar. Í
þessu dæminu rennir þó fleira
stoðum undir nafngiftina því rotta
gerir sig heimakomna í geymslu
einbúans. Jens Blórdal tekur henni
fagnandi og elur hana sem gælu-
dýr því »það vill enginn annar búa
með mér.« Góðkunningja á hann að
vísu einn. Sveinn Jónsson heitir sá,
venjulegur maður. Þar af leiðandi
mun honum valið þetta venjulega
nafn, að ætla má. Að öðru leyti lok-
ar einbúinn sig frá samfélaginu,
forðast það og óttast. Við upphaf
sögunnar er hann eins konar vél-
gæslumaður í stórverksmiðju þar
sem hann kemur sér fyrir bak við
lás og slá í einhvers konar mæla-
kompu, óséður og þar með óhultur.
Þar til kviknar í verksmiðjunni og
slökkviliðið brýst inn til hans til að
bjarga honum. Þar með heldur
hann lífinu en missir vinnuna. Hag
hans er þó vel borgið því skömmu
síðar erfir hann ríkan frænda.
Áfengis neytir hann ekki en reykir
þeim mun meira. Og friðar sam-
viskuna með því að styrkja krabba-
meinsfélagið!
Rottuholan er ekkert raunsæis-
verk. Þvert á móti gefur sagan
mjög svo afstæða mynd af ein-
staklingi og samfélagi; afskræmda
mundi einhver segja. Einbúinn
Jens er ekkert venjulegt eintak af
manni. Vafalaust kunna að fyrir-
finnast einstaklingar sem honum
líkjast. Nauðugir viljugir koma
þeir sér fyrir utangarðs við sam-
félagið, vilja helst ekkert með það
hafa og eru þá ekki heldur eft-
irsóttir í venjulegra manna hópi.
Þeir eru öðruvísi. Og það er aldrei
vel séð. Þar af leiðandi verða þeir
oftar en ekki kjörefni rithöfunda
og annarra listamanna sem líta svo
til að þar sé mannlífið lifandi kom-
ið, ófegrað og umbúðalaust. Í róm-
antískum skáldsögum á 19. öld og
fyrri hluta hinnar 20. var umrenn-
ingurinn jafnan boðberi lífsspeki
og sannleika eins og Gestur ein-
eygði í Borgarættinni. Jean-Paul
Sartre dró upp afar skýra mynd af
hinum franska clochard, en svo
nefndu Frakkar umrenninga sína
vegna þess að þeir leituðu athvarfs
í klukkuturnum. Jens Blórdal get-
ur þó varla talist til slíkra þar sem
hann á sér heimili sem er jafn-
framt hans fasti samastaður, á þar
að auki nóga peninga. Til utan-
garðsmanna getur hann eigi að síð-
ur talist í þeim skilningi að hann á
ekki samleið með fjöldanum.
Sögur eins og Rottuholan fela
gjarnan í sér einhvers konar þjóð-
félagsádeilu. Hvort eitthvað slíkt
vakir fyrir höfundi sögu þessarar?
Það skal ósagt látið.
Nema hvað ádeilan er
þá kirfilega dulin; falin
undir hálfkæringi og
grátbroslegum afkára-
skap. Ætli megi ekki
fremur giska á hitt að
þetta sé hugsað sem
nokkurs konar mann-
lífsstúdía. Þó að ein-
trjáningsháttur og
mannfælni söguhetj-
unnar teljist til fá-
dæma verður ekki hið
sama sagt um tilfinn-
ingalíf hans. Haft er
fyrir satt að í mann-
mergð stórborganna
geti einmanaleikinn orðið hvað til-
finnanlegastur. Allt eins þar getur
einstaklingurinn slitnað úr
tengslum við mannlegt samfélag og
þar með glatað þeirri sjálfsmynd
sem hver og einn kemur sér upp
með samskiptum við aðra og í við-
urvist annarra. Þar með er hann
orðinn stefnulaus rekadrumbur í
mannhafinu. Jens sýnist einmitt
vera dæmigerður fyrir þess konar
rekald.
Rottuholan skiptist í marga
stutta kafla. Þar að auki er all-
mörgum ljóðum skotið inn á milli
kaflanna. Ef rétt er skilið mun
þeim ætlað auðvelda lesandanum
að kafa ofan í ruglingslega und-
irvitund einbúans; lýsa þrá hans og
draumum, einkum er varðar veik-
ara kynið; auk þess að tjá ótta
hans og vonbrigði vegna móður-
missis og misheppnaðs lífs. Allt er
það gefið til kynna nógu ljóslega til
að skiljist, oft með sláandi líkinga-
máli. Í lokin segir svo frá ferð
einbúans á vit móður sinnar sem
liggur sjúk, örvasa og vitfirrt á
hæli vestur í Bandaríkjunum. Þau
sögulok kunna að
virðast rökrétt en
orka þó tvímælis.
Eru reyndar óþörf.
Því þar með er höf-
undurinn farinn að
útskýra söguefni sitt,
fletta ofan af því sem
áður var hæfilega
dulið en nægilega
gefið í skyn. Sú við-
bótin er sem sé
meira en óþörf. Hún
beinlínis dregur hún
úr áhrifamætti sög-
unnar.
Sama máli gegnir
um stílinn sem er
víða kryddaður með frumlegum
líkingum, fellur vel að efni, víðast
hvar, og vitnar um lýsandi og
leiftrandi hugkvæmni þegar best
lætur. En það er eins og dragi úr
honum máttinn undir lokin. Orsök-
in hlýtur að vera sú að höfund-
urinn hafi fundið sig kominn út
fyrir þau mörk sem hann hafði áð-
ur dregið um söguhetju sína. Aum-
ingja Jens er þar með búið nýtt og
allsendis óvænt hlutverk. Yfir
þessa mjög svo dulu mannpersónu
hellist tilfinningasemi svo lesand-
inn veit varla hvaðan á sig stendur
veðrið. Það eykur á vandræða-
ganginn að persónurnar eru allt í
einu farnar að tala ensku. Íslenska
og enska eru tvö gagnólík tungu-
mál sem erfitt er að blanda saman
í samfelldum texta.
Þrátt fyrir þennan skipulags-
galla er Rottuholan bók sem verð-
skuldar athygli. Ef aðeins er tekið
mið af því sem best tekst en horft
framhjá hinu á hún skilið góða
fyrstu einkunn.
Einbúinn
BÆKUR
Skáldsaga
eftir Björn Þorláksson. 151 bls. Bókaút-
gáfan Tindur. 2003.
ROTTUHOLAN
Erlendur Jónsson
Björn Þorláksson
Konan sem fór
ekki á fætur
nefnist nýúkomin
bók eftir Önnu
Dóru Antonsdótt-
ur. Í fréttatilkynn-
ingu frá útgef-
anda segir m.a.
„Flestar sögurnar
fjalla um líf
mannsins í nútímanum. Marg-
víslegar myndir lífsins þar sem allt
getur gerst. Sumir treysta sér ekki
á fætur: „Hvað varðar hana um
fréttir utan úr heimi eða frásganir
af fólki sem hélt að það væri
frægt? Hún leit varla lengur út um
glugga, fór ekkert út úr herberginu
nema á klósettið. Heyrði að vísu ef
rigning braut á glugga en lét sig
veðrið ekki að öðru leyti varða.“
Aðrir eru undir pressu, bekkpressu
ef ekki vill betur. Og vita ekki alltaf
hvernig á að bregðast við.
Útgefandi er PublishIslandica.
Hægt er að panta þessa bók á
slóðinni: www.publishamerica.com/
books/3176. Verð: 1.700 kr.
Smásögur
Úrvalssögur eftir
Ólaf Jóhann Sig-
urðsson eru
komnar út í kilju.
Ólafur Jóhann
Ólafsson, sonur
skáldsins, hefur
valið bestu smá-
sögur hans í eitt
safn og fylgir
þeim úr hlaði með formála. Guð-
mundur Andri Thorsson rithöfundur
skrifar eftirmála um höfundinn og
smásögur hans. Ólafur Jóhann Sig-
urðsson var eitt helsta skáld þjóð-
arinnar á 20. öld. Hann skrifaði
margar stórar raunsæisskáldsögur,
m.a. sagnabálkinn um Pál Jónsson
blaðamann, og fyrir ljóð sín hlaut
hann Bókmenntaverðlaun Norð-
urlandaráðs árið 1976.
„Það voru þó ekki síst smásögur
Ólafs Jóhanns sem skópu orðstír
hans sem rithöfundar og hann er
ótvírætt meðal bestu smásagnahöf-
unda íslenskra bókmennta,“ segir í
kynningu.
Útgefandi er Mál og menning.
Bókin er 208 síður og prentuð í Dan-
mörku. Málverk á kápu er eftir Jó-
hönnu Þórðardóttur. Verð: 1.599 kr.
Smásögur