Morgunblaðið - 20.12.2003, Blaðsíða 59

UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 20. DESEMBER 2003 59
fjárræði hans. Það að fá ábyrgðar-
mann að námslánum þeirrar kyn-
slóðar manna sem nú fara með
völd í samfélaginu og stýra bæði
LÍN og menntamálaráðuneytinu
var því hvorki siðferðislegt né
tæknilegt vandamál.
Í fyrstu grein nýjustu LÍN-
laganna frá 1992 segir:
„Hlutverk Lánasjóðs íslenskra
námsmanna er að tryggja þeim
sem falla undir lög þessi tækifæri
til náms án tillits til efnahags.“
Þetta rímar ágætlega við ákvæði
í mannréttindasamningum sem við
erum aðilar að þar sem er orðalag
eins og þetta:
„Skuli æðri menntun gerð öllum
jafn aðgengileg á grundvelli hæfni
með öllum tilhlýðilegum ráðum“ og
„ …hæfilegu styrkjakerfi skuli
komið á“. „ …og bjóða fjárhags-
lega aðstoð þeim sem þurfa hennar
með“.
– En íslenska ríkisvaldið fann
leið til að skilja „án tillits til efna-
hags“ og væntanlega einnig ofan-
greind orð úr mannréttinda-
sáttmálum, þannig að það væri
uppfyllt með því að taka ekki tillit
til efnahags foreldra námsmanna
og takmarka ekki aðgang þeirra að
námslánum sem vegna ríkidæmis
fjölskyldu þurfa ekki námslán.
Menntamálaráðherra tjáði þennan
fróma skilning í greinargerð með
frumvarpi sínu 1992 og stjórn
sjóðsins segir í rökstuðningi til úr-
skurðarnefndar þegar námsmaður
kvartaði yfir því, með hliðsjón af 1.
gr. að foreldrar hans væru ekki
teknir gildir ábyrgðarmenn (mál
nr. L-08/2000):
„Það hafi hins vegar ekki vakað
fyrir löggjafanum að við úthlutun
námslána ætti með einhverjum
hætti að taka sérstakt tillit til
efnahags og tekna foreldra náms-
mannsins. Það hafi t.d. aldrei kom-
ið til álita að útiloka börn efnamik-
ils fólks frá réttinum til að fá
námslán.“
Þannig að með því að hamla
ekki aðgang þeirra sem ekki þurfa
nauðsynlega námslán af fjárhags-
legum ástæðum til að komast til
náms séu orðin „án tillits til efna-
hags“ uppfyllt. Lögfræðingarnir í
úrskurðanefnd tóku undir þenna
skilning og menntamálaráðuneytið
kveðst stolt yfir að svona sé haldið
á málum.
Í eðlilegri námsframvindu eiga
námsmenn enga raunverulega
starfsævi að baki og því afar sjald-
an raunverulega sjálfstæða eigna-
og fjárhagsstöðu án tengsla við
arfleifð ættar sinnar, foreldrahús
og fjölskyldu? Hvernig er hægt að
skila „án tillits til efnahags“ að
fjárhagur foreldrahúss komi fjár-
hag námsmanns ekki við? Þó að
námsmaður sé lögformleg sjálf-
stæður og fjárráða þá ræðst efna-
hagslega staða hans og svigrúm
óhjákvæmilega enn af efnahag for-
eldra hans. Námsaðstoð er beinlín-
is ætlað að rjúfa þann vítahring.
Orðið „skyldur“ er beinlínis með
„Y“ dregið af „skuld“.
Jafnvel í Bandaríkjunum er mik-
ið styrkjakerfi sem gefur hæfi-
leikaríkum en efnalitlum náms-
mönnum tækifæri. Í Evrópu sem
fellur undir sömu mannréttinda-
skuldbindingar og við höfum
undirgengist, er hvorttveggja
námslánakerfi og styrkjakerfi,
hvergi er krafist ábyrgðarmanna.
Samfélögin taka sameiginlega á sig
þau áföll sem alltaf verða í svona
kerfi í stað þess að láta þau í eins
konar slembiúrtaki lenda af fullum
þunga á einstaklingum sem jafnvel
áttu enga hagsmuna af láninu. – Á
Íslandi eru engir námsstyrkir
hverjir sem hæfileikar námsmanns
eru og námslán eru háð lánstrausti
ábyrgðarmanna.
Það hefur stundum verið sagt til
varnar íslenska ríkisvaldinu að þar
sem námslán beri ekki fulla vexti
sé það að hluta styrkur. Það er
enn einn snilldar útúrsnúning-
urinn, – en væri á það fallist þá
standa ekki þeir styrkir heldur
þeim til boða sem ekki hafa „gilda“
ábyrgðamenn að námslánum sín-
um. – Þetta er að sjálfsögðu rakið
mál fyrir dómstóla og mannrétt-
indanefnd Evrópu, þess ber þó að
gæta að Ísland er líka eina land
Evrópu sem veitir ekki efnalausu
fólki sérstaka lögfræðiaðstoð.
– Er nema von að fyrirtækj-
unum teljist sæma að setja lög-
fræðingana sína í að finna klók-
indaráð til að þurfa ekki að
uppfylla samfélagslegar skyldur
þegar ríkisvaldið sjálft ástundar
það af slíkri snilld?
Höfundur er stjórnmálafræðingur.























































































































































































































Jólaþjónusta starfsfólks
Jól í görðunum
Á jólum kemur fjöldi fólks í Fossvogskirkjugarð, Gufuneskirkjugarð og
Hólavallagarð við Suðurgötu til þess að huga að leiðum ástvina sinna.
Við munum leitast við að leiðbeina ykkur eftir bestu getu. Hægt er að
nálgast upplýsingar um staðsetningu leiða á vefnum gardur.is
Þjónustusímar 585 2700 og 585 2770
Aðalskrifstofan í Fossvogi, sími 585 2700 og skrifstofan í Gufunesi,
sími 585 2770, eru opnar alla virka daga frá kl. 8.30 til 16.00.
Skrifstofurnar eru opnar á Þorláksmessu og aðfangadag frá kl. 9.00
til 15.00. Þar veitum við upplýsingar, gefum leiðbeiningar um
aðhlynningu leiða og afhendum ratkort ef þörf krefur.
Þjónusta á Þorláksmessu og aðfangadag
Á Þorláksmessu og aðfangadag, milli kl. 10:00 og 15:00, verða
Fossvogskirkja og þjónustuhús í Gufuneskirkjugarði opin fyrir þá sem vilja
staldra við í dagsins önn. Á aðfangadag munu prestar verða til staðar í
Fossvogskirkju. Starfsmenn Kirkjugarðanna verða á vettvangi í görðunum
báða þessa daga og taka á móti ykkur og leiðbeina frá kl. 9:00 til 15:00.
Tilkynning frá Kirkjugörðum
Reykjavíkurprófastsdæma
Gleðilega jólahátíð
Kirkjugarðar Reykjavíkurprófastsdæma
www.kirkjugardar.is









































Kr. 49.800
L: 115 sm
B: 65 sm
H: 44 sm
Fáanlegt í kirsuberjavið
kr. 52.800
Sófaborð
úr hnotu
Sjóferðin sem breyttist
í martröð.
Flosi Arnórsson stýri-
maður segir söguna alla.
Af harðræði fangavistar-
innar í Dubaí. Gatslitnu
dómskerfi. Hrikalegum
tvískinnungi í afstöðu araba
til lýðréttinda, áfengis og
vændis. Dagbók frá Dubaí
er skyldulesning allra sem
vilja fræðast um arabískt
samfélag.
Dagbók frá Dubaí er
einstaklega fræðandi og
skemmtileg.
„BRÁÐSKEMMTILEG...
FRÓÐLEG...VEL SKRIFUГ
BÓKAÚTGÁFAN HÓLAR
Jón Þ. Þór Morgunblaðinu 2. des. 2003
skart • silfurmunir • trúlofunarhringar • allt á sama stað
Pierre Lannier
Gull- og Silfursmiðjan Erna
Síðan 1924
Skipholti 3 • sími 552 0775 • www.erna.is
- vönduð úr á frábæru verði, frá 6.500 kr.
- mikið úrval - 2ja ára ábyrgð
Dömu- og
herranáttföt
undirfataverslun
Síðumúla 3
ER NEFIÐ STÍFLAÐ?
Fæst í apótekum
og lyfjaverslunum
STERIMAR
Skemmir ekki slímhimnu
er náttúrulegur
nefúði sem losar stíflur
og léttir öndun.
Fyrir 0-99 ára.