Morgunblaðið - 21.12.2003, Blaðsíða 10

10 SUNNUDAGUR 21. DESEMBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
AÐ MATI ríkisskattstjóra,Indriða H. Þorláksson-ar, einkennir græðgi íauknum mæli viðhorfþeirra sem eiga og
stjórna fyrirtækjum hér á landi og
hann telur að ein birtingarmynd
þessa sé að stórfelldum skattasnið-
göngumálum hafi fjölgað og þau ger-
ist æ úthugsaðri enda njóti menn sér-
hæfðrar aðstoðar við að víkja sér
undan skatti.
Ljóst er að ríkisskattstjóra þykir
nokkuð skorta upp á siðferði stjórn-
enda eða eigenda sumra fyrirtækja
og er þá væntanlega að vísa til þess
að þau séu að skjóta sér undan því að
axla þá samfélagslegu ábyrgð sem
þeim ber.
Gatan meðfram glæpaveginum
Vísa sem ríkisskattstjóri birtir í
leiðara sínum í Tíund vísar greini-
lega til þessa:
Hans var jafnan höndin treg
að hjálpa náunganum.
Gekk hann aldrei glæpaveg
en götuna meðfram honum.
Raunar slær Indriði þarna tón sem
hann hefur slegið áður, nánar tiltekið
í leiðara í Tíund fyrir nær þremur ár-
um. Þar vísaði Indriði til orða Olivers
Wendells Holmes, sem lengi var
dómari við hæstarétt Bandaríkj-
anna, en þau eru á þá leið að skattar
séu endurgjald fyrir hluta af þeim
lífsgæðum sem borgarar í siðuðu
samfélagi njóta, fyrir réttarkerfi og
löggæslu, menntun, menningarstarf-
semi, heilbrigðisþjónustu o.s.frv.
„Þessi sýn er öllum holl og ekki síst
þeim sem með öllum ráðum reyna að
komast hjá því að greiða skatt með
skattsvikum eða skattasniðgöngu...
[-] Þeir sem stunda svarta atvinnu-
starfsemi eða fela tekjur sínar og
eigur í erlendum skattaskjólum hafa
notið þess til jafns við aðra borgara
landsins að vaxa upp og búa í siðuðu
samfélagi. Þeir njóta þjónustu þess
og verndar en velta kostnaðinum yfir
á aðra. Þess eru fá ef nokkur dæmi
að þessir aðilar afþakki þjónustu
samfélagsins eða geri minni kröfur í
þeim efnum en þeir sem goldið hafa
skatta sína án refja.“
Lögfræðingum í skattamálum og
endurskoðendum sem Morgunblaðið
ræddi við þótti Indriði vega ómak-
lega að sér og fara með órökstuddar
dylgjur um stétt þeirra í nýjasta leið-
ara hans. Töldu þeir ljóst að ekki
væri hægt að áfellast einstaklinga né
fyrirtæki fyrir það eitt að hagræði
þeirra stangaðist á við hugmyndir
ríkisskattstjóra um „eðlilegar“ skatt-
greiðslur og siðferði. Þá þótti mörg-
um Indriði tala nokkuð undir rós í
leiðaranum en í Morgunblaðinu á
föstudaginn kvað hann skýrar að orði
og nefndi í hverju skattasniðganga
fyrirtækja væri einkum fólgin, þ.e.
að þau nýttu sér ákvæði tvísköttun-
arsamninga.
Á það ekki að vera markmið
fyrirtækjanna að græða?
En er ekki verið að gera einfalda
hluti flókna: fyrirtækjum og einstak-
lingum ber að fara að lögum og
greiða skatta sína samkvæmt þeim.
Þeir sem svíkja undan skatti brjóta
einfaldlega lögin og yfirvöld geta þá
gripið til viðeigandi aðgerða.
Á hinn bóginn er ekki hægt að
amast við því að fyrirtæki nýti sér
allar lagaheimildir til þess að lág-
marka skatta sína. Og hvaða tal er
þetta þá um græðgi, er ekki eðlilegt
að fyrirtæki leitist við að græða, að
hámarka hagnað sinn? Benti ekki
Adam Smith á það fyrir margt löngu
að þegar menn skara eld að eigin
köku séu þeir jafnframt að skara eld
að kökunni allri, öllum til góða. Er
ekki óþarfi að flækja málin með hug-
tökum eins og „eðlileg skattheimta“
og siðferði í viðskiptum?
Þegar talað um hegðan fyrirtækj-
anna verður auðvitað að hafa í huga
að gríðarmiklar breytingar hafa orð-
ið á íslenskum fjármálamarkaði og
umhverfi fyrirtækja á tiltölulega
stuttum tíma. Aukið frelsi á fjár-
magnsmarkaði og alþjóðavæðing
hafa opnað víddir á fjármálamarkaði
sem vart þekktust fyrir 10–20 árum.
Og líklega eru „gráu svæðin“ miklu
fleiri en þau voru þá.
Skattaumhverfi á Íslandi
hagfellt fyrirtækjunum
Einatt er bent á að samband sé á
milli hlutfalls skatta og fjölda skatt-
svika, þ.e. því hærri sem skattarnir
verði því mun meiri líkur séu á að
einstaklingar og fyrirtæki reyni að
víkja sér undan þeim.
Í raun er óþarfi að gera mikinn
greinarmun á einstaklingum og fyr-
irtækjum; þótt sérstakar skattaregl-
ur gildi um fyrirtæki eru þau ekki ey-
land því það eru einstaklingar sem
eiga fyrirtækin og njóta arðs af starf-
semi þeirra ef vel gengur. Fyrirtæki
„ákveða“ ekki að gera eitt né neitt,
það gera stjórnendur þeirra eða eftir
atvikum eigendur.
Ekki verða með góðu móti færð
rök fyrir því að sú aukna skatta-
sniðganga, sem ríkisskattstjóri telur
sig verða varan við, eða bein skatt-
svik, stafi af óhóflegri skattheimtu á
fyrirtækin. Þvert á móti hafa skattar
á fyrirtæki lækkað, tekjuskattur
þeirra lækkaði úr 30% í 18% frá og
með árinu 2002 og skattlagning fjár-
magns er hér í hóf stillt. Skattaum-
hverfið er því íslenskum fyrirtækjum
hagfelldara en áður og stenst vel
samanburð við nágrannalöndin og
jafnvel gott betur. Þar er því vart að
finna skýringu á því að íslensk fyr-
irtæki tylli oftar tánum inn á „grá
svæði“ og skjóti sér undan sköttum.
Skiptar skoðanir um
markmið fyrirtækja
Er það þá einfaldlega græðgin eða
„kreddufest mammonsdýrkun“ ís-
lenskra fyrirtækja, eins og ríkis-
skattstjóri orðar það, sem veldur því
að skattasniðgöngumálum hefur
fjölgað?
Um leið og menn reyna að svara
þeirri spurningu eru þeir auðvitað að
vaða út í vatnaskil siðferðis og laga
og um leið takast á mismunandi við-
horf um það hver markmiðin með
rekstri fyrirtækjanna eigi að vera.
Kenningar hafa verið settar fram
um að fyrirtæki eigi ekki að sinna
neinum öðrum verkefnum en há-
marka arð fyrir eigendur sína eða
hluthafa. Þessi kenning er jafnan
kölluð hluthafakenning um við-
skiptasiðferði og rakin til Miltons
Friedmans og hefur reynst lífseig.
Ekki er að efa að margt fyrirtækið er
rekið á þessum forsendum og engum
öðrum.
Aðrir halda því aftur á móti fram
að ekki sé rétt eða skynsamlegt að
horfa á fyrirtækin eins og sér, slík
sýn á starfsemi þeirra og markmið
séu allt of þröng. Fyrirtækin séu
hluti af samfélaginu og það verði því
að skoða þau í víðara samhengi en
sem samband tveggja aðila, stjórn-
enda þeirra og eigenda. Þetta hafa
menn kallað hagsmunakenningu um
viðskiptasiðferði en þar er gengið út
frá því að fyrirtækin séu hluti af sam-
félaginu og fjölmargir aðilar hafi
hagsmuna að gæta af starfsemi
þeirra. Fyrirtækin eigi því ekki að
líta eingöngu til hagsmuna hluthaf-
anna.
Ólík viðhorf meðal
stjórnmálamanna
Segja má að þessi tvö viðhorf hafi
endurspeglast í máli stjórnmála-
manna sem Morgunblaðið ræddi við.
Sumir töldu fullkomlega eðlilegt að
fyrirtækin nýttu sér löglegar leiðir til
að lágmarka skatta og minntu á að
það væri af hinu góða að fyrirtækin
skiluðu hagnaði. Misráðið væri að að
reyna að herða og flækja skattalög-
gjöfina enn frekar, einfaldar og al-
mennar skattareglur gæfust best.
Aðrir töldu gróðahyggju fyrir-
tækja hafa keyrt um þverbak og
sögðu að almenningi væri ofboðið og
til greina kæmi að Alþingi léti þessi
mál til sín taka.
„Einstaklings- og gróðahyggja
síðustu ára eða áratugar hefur farið
mjög illa með siðferðiskennd og sam-
ábyrgð í íslensku samfélagi. Þetta
birtist bæði í ákveðinni firringu ein-
staklinganna og eins í því að þeir
telja sér allt heimilt,“ sagði einn
stjórnmálamannanna.
Fyrirtækin og græðgin
Ummæli Indriða H. Þorlákssonar ríkisskattstjóra um græðgi fyrirtækja
á Íslandi hafa kallað fram sterk viðbrögð á mörgum sviðum samfélags-
ins. Arnóri Gísla Ólafssyni þótti ekki úr vegi að velta upp spurningum
um skattlagningu, fyrirtækin og hlutverk þeirra í samfélaginu.
’ Þess eru fá efnokkur dæmi að
þessir aðilar afþakki
þjónustu samfélags-
ins eða geri minni
kröfur í þeim
efnum en þeir sem
goldið hafa skatta
sína án refja. ‘
arnorg@mbl.is
DÆMI eru um að menn reyni með
skipulögðum hætti að víkja sér undan
skatti og það markmið ræður þá oftar
en ekki uppbyggingu fyrirtækjanna og
staðsetningu þeirra hér og þar um
heiminn þótt uppruni teknanna sé á Ís-
landi. Að sögn skattasérfræðinga þýðir
þetta að oftast fer engin raunveruleg
efnahagsleg starfsemi fram í fyrirtækj-
unum sem stofnuð eru til þess að
koma sér undan skattinum. Nýlega
kom mál af þessum toga til kasta yf-
irskattanefndar en í því tilviki var þó
ekki gert út á tvísköttunarsamninga.
Eigandi fyrirtækis á Íslandi stofn-
setti fyrirtæki, í „skattaparadís“ er-
lendis og lagði í það hundruð milljóna
króna. Í stuttu og einfölduðu máli lán-
aði síðan fyrirtækið í skattaparadísinni
íslenska félaginu fé á gríðarháum vöxt-
um (gefið var út skuldabréf). Íslenska
félagið var í atvinnustarfsemi og hafði
tekjur af starfsemi sinni hér á landi en
stór hluti teknanna fór nú í vaxtakostn-
að vegna lánsins. Þessi gríðarlegi
vaxtakostnaður rann auðvitað sem
vaxtatekjur til erlenda félagsins. Með
þessu móti var hagnaður og þar með
skattur af hagnaði fyrirtækisins á Ís-
landi lágmarkaður og hann tekinn út í
skattaparadísinni. Skattstjóri taldi
þetta óeðlilegt og lækkaði gjaldfærðan
kostnað íslenska fyrirtækisins en sömu
eigendur voru, sem fyrr segir að fyr-
irtækjunum báðum. Yfirskattanefndin
komst að þeirri niðurstöðu, líkt og
skattstjóri áður, að tilgangurinn hefði
verið að lækka skattgreiðslur íslenska
fyrirtækisins og staðfesti því úrskurð
skattstjóra.
Lánaði sjálfum sér fé við okurvöxtum
„ÞAÐ vita flestir að það er ákveðnum skilyrðum háð að
stunda viðskipti og þau skilyrði eru ekkert ósvipuð öllum
þeim samskiptavenjum og -reglum sem við tileinkum okkur
í hinu daglega lífi,“ segir Ketill Magnússon en hann kennir
viðskiptasiðfræði við Háskólann í Reykjavík.
„Mjög mörg fyrirtæki eru farin að gera sér grein fyrir því
að til þess að þau nái að dafna til langs tíma sé bæði rétt og
líka nauðsynlegt að þau beri hag fleiri en bara eigendanna
fyrir brjósti. Indriði nefnir að rannsóknir bendi til þess að
skortur á siðgæði sé algengasta orsök skattsvika. Það er
vissuleg rétt, skattsvik benda til þess að viðhorf viðkomandi
séu ekki rétt. Best væri ef fólk og fyrirtæki borguðu sinn
skatt með stolti yfir því að geta lagt sitt af mörkum til þess
að gera samfélagið okkar að betri stað til að lifa í. Ég skil til
dæmis ekki í því hvers vegna fyrirtæki sem hagnast vel
stíga ekki stolt fram og auglýsa hversu mikla skatta þau
borguðu á síðasta ársfjórðungi. Það gefur almenningi til
kynna hversu mikilvæg þau eru fyrir samfélagið. Það er allt-
af siðferðilega rétt að borga þá skatta sem lög gera ráð fyr-
ir. Það breytir því ekki að menn hafa skoðun á því hversu
siðferðilega réttlát skattlagning og skattapólitík yfirvalda er
á hverjum tíma. Skattsvik eru samt ekki siðferðilega rétt
aðferð til að mótmæla skattlagningu. Umræða um siðferði
skattlagningar á hins vegar rétt á sér og sýnir að skattsvik
eru ekki einu siðferðilegu álitaefnin tengd skattinum,“ segir
Ketill.
Skilyrðum háð að stunda viðskipti