Morgunblaðið - 21.12.2003, Blaðsíða 38

38 SUNNUDAGUR 21. DESEMBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Næstu tvö ár eftir látSkriðukotshjóna bjóSigfús Sigfússon íSkriðukoti og Jón hjáhonum vinnumaður.
En 1867 er kotið lagt undir Ytra-
hvarf, sem fyrr sagði. Sigfús verður
þar vinnumaður um hríð, en Jón fer
vinnumaður að Ytra-Garðshorni og
síðan í Sökku 1872.
Jón Jónsson og Sigurlaug Ísaks-
dóttir bjuggu á Klængshóli í Skíða-
dal 1846–1871. Börn þeirra komust
ekki upp. Mörg fósturbörn höfðu
þau lengur eða skemur. Var syst-
urdóttir Sigurlaugar og nafna
hennar Jónsdóttir að talsverðu
leyti alin þar upp. Sigurlaug yngri,
fædd 1836 á Hellu í Stærri-Ár-
skógssókn, var hjá foreldrum sín-
um, Helgu Ísaksdóttur og Jóni Þor-
kelssyni, á Selárbakka 1845. Hún
var fermd á Völlum 1851. Óskilget-
inn sonur hennar, Jóhannes, síðar
húsmaður í Skriðukoti, faðir Jó-
hanns Schevings kennara og afi
Eddu Scheving leikkonu, var einnig
alinn upp á Klængshóli.
Sigurlaug Jónsdóttir fór vinnu-
kona í Sökku 1867 og átti þangað
annað erindi áður en lauk. Hún var
falleruð vinnukona, 36 ára gömul,
þegar Jón Sigfússon frá Skriðukoti
kemur þangað, fjórum árum yngri
en hún, stór og karlmannlegur,
hegðar sér vel, les réttvel og þó lak-
lega vel að sér.
Tvöfalt kaup
Jón og Sigurlaug fella hugi sam-
an og eignast saman dótturina Guð-
nýju eftir stutt kynni. Ekki voru
þau þó gefin saman í hjónaband
fyrr en átta árum síðar.
Hinn 18. október 1881 voru sam-
an gefin í Vallakirkju Jón Sigfússon
og Sigurlaug Jónsdóttir, vinnuhjú á
Sökku, svaramenn Jóhann Rögn-
valdsson bóndi og Árni Árnason
bóndi á Hamri.
Daginn eftir brúðkaupið fór Jón
Sigfússon snemma af sænginni og
gekk út að gá til veðurs og annarra
skyldra erinda. Er hann kom aftur,
mælti hann, og þótti vísan merki-
leg:
Guð gefi þér góðan dag
og gleðilegan viðskilnað,
sómavafin silkihlín,
Sigurlaug, elsku konan mín.
Þetta var önnur tveggja vísna
Skrikks um ævina, og veltu ýmsir
fyrir sér hvaða viðskilnaður væri
yrkisefni á þessum tímamótum í lífi
hans.
Enn dveljast þau Sigurlaug og
Jón á Sökku, en þegar Jóhann
Rögnvaldsson, sem sýnilega hefur
verið þeim skjól og skjöldur, bregð-
ur búi, hverfa þau á braut.
Það er nokkuð til marks um hylli
þá sem Skrikkur naut á Sökku, að
sögn hans sjálfs, að hann hafði tvö-
falt kaup. Sagði hann tortryggnum
manni frá og hét Þorleifur og var
nefndur Stutti-Leifi.
„Ekki þykir mér mikið, þó Jó-
hann borgi mér tvöfalt kaup vetr-
armanns, því að ég vinn þrefalt
verk. Ég fer á fætur í óttu og geri
við sauðina. Síðan geng ég niður á
Sand og ræ og ber heim hlutinn að
aflíðandi nóni. Þá fer ég til rjúpna
og veiðist mér jafnan vel.“ Nú þótt-
ist Stutti-Leifi fá höggstað á Skrikk
og segir: „Já, þú gerir slag í því að
fara til rjúpna, þegar dimmt er orð-
ið og þú sérð enga rjúpuna!“ En
Skrikkur var fljótur að máta Leifa:
„Ég skýt þær alltaf, þegar þær
fljúga fyrir tunglið.“
Brúin langa
Nokkuð urðu frásagnir Jóns af
afrekum hans íkjukenndari með
aldrinum.
Greindir menn segja svo frá, að
mjög mikluðust Jóni Skriðukots-
lang afrek sín með aldrinum og því
meir sem erfiðara var vegna fjar-
lægðar í tíma og rúmi að kveðja til
vitni.
Gísli á Hofi var smiður og taldi
Skrikkur sér rétt og skylt að segja
honum af stórvirkjum sem hann
hafði staðið fyrir. Skrikkur hafði
frétt af steinsteypubrú yfir Héraðs-
vötn sem smíðuð var löngu eftir að
hann fór alfarinn úr Skagafirði. En
svo sagði hann Gísla á Hofi, að brú
þessi, sem hann hefði verið verk-
stjóri að, væri afar löng. Gísli marg-
þýfgaði hann um lengdina.
„Hvað var hún margar álnir?“
„Ég veit það ekki“, sagði Skrikkur,
„en hún var ógurlega löng.“ Nefndi
Gísli allar lengdareiningar sem
honum voru kunnar, metra, skref,
mílur, tommur, faðma o.s.frv., en
ekkert vissi Skrikkur. Síðan tók
hann í nefið og sagði stundarhátt:
„En það var stífur klukkutíma-
gangur yfir hana fyrir fullroskinn
mann.“ „Eitthvað hefur þú þurft að
hafa í matinn handa öllum verka-
mönnunum við brúarsmíðina“,
sagði Hofsbóndi.
„Jú, ekki var nú laust við það. Ég
brá á það ráð að ala uxahjörð, og
urðu þeir afar feitir. Svo holdgaðir
urðu uxar, að á hinum feitasta til
dæmis sukku bæði eyru. En margt
var til vandkvæða. Það fór semant-
ur upp í eyrun á mér, svo að ég varð
vita heyrnarlaus. Fór ég þá út á
Krók til Jónasar læknis, en hann
boraði inn í hægra eyrað um stund.
Kippti svo út bornum, og hafði ekk-
ert skánað. Ég sagði honum að bora
ósvikið, og á endanum boraði hann,
þangað til yddi út hinumegin. Var
þá eins og jólasálmur kvæði við, og
hef ég haft fulla heyrn síðan. En að-
gerðin kostaði líka alla sauðina
mína.“ Illgjarnir menn skutu því
inn í sögu þessa að Jón hefði engan
sauðinn átt.
Noregsferðin
Skrikkur hafði að sjálfsögðu farið
til Noregs og sagði Gísla á Hofi að
Norðmenn hefðu fundið upp vélar
til að fella skóg. Myndaði hann slíka
vél með krít á baðstofuþilið á Hofi.
„Og hvað heita nú þessar vélar,
Jón minn?“ sagði smiðurinn á Hofi.
„Þær heita nú tréspýtur“, sagði
Skrikkur, „eða öllu heldur tréspýt-
er, því að Norðmenn hneigja allt
upp á e.“
En hver skyldu annars hafa verið
tildrög þess að Jón Sigfússon
Skriðukotslangur fór til Noregs?
Skrikkur kunni vel frá því að segja,
og endursögðu svo greindir Svarf-
dælingar:
„Þegar að því kom að Hannes
Hafstein sækti Símann til Noregs,
þótti honum undir því mest að hafa
traust fylgdarlið, því að þetta var
hættuför mikil og stórar viðsjár
með mönnum. Ekki skoraðist ég
undan þessu nauðsynjaerindi, þeg-
ar hann kvaddi mig til, og hafði
hann mig jafnan hið næsta sér.
Lengi urðum við að bíða viðtöku
konungs, en án hans samþykkis
þorðum við ekkert að hreyfa. Liðu
svo þrjár vikur. Var mér mjög leiði-
gjarnt aðgerðaleysið og vann mér
til afþreyingar að sitja yfir konum í
barnsnauð, en það hafði fljótt
spurst út í Noregi að til þess hefði
ég oft verið kvaddur á Íslandi, svo
og annarra læknisverka. Fór svo að
ég sat yfir 70 konum, og farnaðist
öllum vel. Hafði ég af þessu góðan
orðstír, og vissi Hannes fullvel af
því.
Nú rennur upp stóra stundin, að
við göngum fyrir konung. Sat hann
í hásæti og var mjög hár í sætinu og
mikilúðlegur, en ávarpar okkur þó
vingjarnlega:
„Hver er hann þessi stóri og
myndarlegi maður sem stendur
næst þér, Hannes minn?“
„Og það er nú hann Jón af Íslandi
Sigfússon sem setið hefur yfir kon-
unum.“
Var nú málið auðsótt af konungs
hendi og Síminn fenginn okkur til
umsjár og flutnings.
En þá bar á skugga sem ég segi
frá mjög tilneyddur. Rétt áður en
fara skyldi til Íslands, koma þjónar
réttvísinnar til Hannesar og krefj-
ast þess að Jón fylgdarmaður hans
verði settur í farbann, meðan mál
hans sé rannsakað. Varð Hannesi
hverft við, en segist ekki munu
skilja við vildarvin sinn og komi sér
mjög á óvart, að svona skyldi kom-
ið.
„Eða hvaða sök er honum gefin?“
spyr hann og ekki þykkjulaust.
Sendimenn segja þá að Jón sé
sakaður um stuld á dýrgrip.
„Verð ég nú,“ segir Skrikkur, „að
fara nokkuð aftur í tímann. Á gisti-
húsinu, þar sem ég dvaldist, var
kona sem mjög var í skart búin og
þóttist auðug frú. Hún lagði hug á
mig frá fyrsta degi, en ég brást Sig-
urlaugu minni í engu. Auðmaður
nokkur var á hótelinu og átti sá úr
sem var slíkur kostagripur, að það
sló hvellt á hádegi, þótt lítið væri.
Var það af gulli gert og sett eðal-
steinum. Nú hverfur auðmanninum
úrið og verður við það ákaflega
styggur og kveður til alla gesti að
segja sér hvað hvarfinu mundi
valda. Gengur þá fram sú kona, er
mig hafði reynt að véla, og segist
hafa séð hvar ég væri að snudda í
herbergjum auðuga mannsins og
væri einsýnt að ég væri þjófurinn.
Var ég svo kallaður fyrir dómara og
allir, sem á gistihúsinu voru, skyldu
hlýða á yfirheyrslu og dómsúr-
skurð. Gekk ég óhræddur til þessa
leiks, því að ég vissi mig saklausan
og mundi guð gefa um það teikn
nokkurt hvar þjófinn væri að finna.
Bauðst ég til að láta leita svo vendi-
lega á mér, að öllum klæðum yrði ég
sviptur, ef hið sama gengi yfir konu
þá er mig hafði sakfellt. Þótti þetta
sanngjarnt. Skemmst er af því að
segja, að ekkert grunsamlegt
fannst á mér, en starsýnt varð kon-
um á mig nakinn. En nú kemur að
konunni, og ekkert finnst, en þá er
ég svo heppinn að komið er hádegi.
Kveður þá við klukkusláttur og að
því er virtist innan úr konunni, og
viti menn. Þegar menn höfðu þor
til, drógu þeir úrið dýra úr leynd-
asta stað hennar. Fékk hún háðung
af, enda reyndist hóra og svika-
kvendi. En mér voru fengnar
skaðabætur rúmar og greidd leið
okkar Hannesar og öllum mót-
stöðumönnum Símans, hvar sem
hittast kynni, svo í Noregi sem á Ís-
landi, harðbannað að hindra för
okkar. Var Hannes ákaflega feginn
þessum málalokum og hefur sæmd
mín þarna mest orðið, en tæpast
staðið,“ sagði Skrikkur.
Bókarkafli Flestir kannast við Münchausen hinn þýska og þær ótrúlegu sögur sem hann sagði af ævintýrum sínum. Færri vita að
Münchausen á sér allnokkra íslenska sálubræður sem sagt hafa sögur sem einkennast af engu minna hugarflugi en sögur baróns-
ins. Einn þeirra var Jón Skrikkur frá Skriðukoti og fylgja hér á eftir nokkrar af sögum hans.
Ævintýri Jóns Skrikks
Lyginni líkast kemur út hjá bókaútgáf-
unni Hólum. Jón Hjaltason tók textana
saman. Bókin er 168 bls. að lengd.