Morgunblaðið - 21.12.2003, Blaðsíða 53

HUGVEKJA
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 21. DESEMBER 2003 53
SKOÐUN
HINN 4. september 1998 birt-
ist í Morgunblaðinu grein um
Dupuytren-sjúkdóminn (DD). Ég
hef kosið að kalla þetta „hand-
arkreppu“ þótt lófa-
kreppa eða fingra-
kreppa væri kannski
nær sanni. Margir
Íslendingar eru
haldnir handar-
kreppu. Hef ég feng-
ið margar hringingar
í kjölfar greinarinnar
í Morgunblaðinu og
fúslega veitt mönnum
þær upplýsingar sem
ég hef og miðlað af
eigin reynslu. Nú, 5
árum seinna, hef ég
ekki orðið var við að
læknar hérlendis hafi tekið að
beita þessari aðferð.
Verið getur að blessaðir Frakk-
arnir séu ekki nógu duglegir að
birta niðurstöður sinna sam-
anburðarrannsókna í við-
urkenndum tímaritum, en það
mun vera ein af forsendum þess
að nýjar aðferðir séu samþykktar
og teknar upp, eins og skiljanlegt
er miðað við þær kröfur sem við
gerum til heilbrigðiskerfis okkar.
Í greininni var fjallað um með-
ferðarúrræði gegn sjúkdómnum.
Hérlendis og á Vesturlöndum er
venjulega beitt skurðaðgerð en
fyrir mörgum árum hófu gigt-
arlæknar í Frakklandi að beita
annarri aðferð með góðum ár-
angri. Sú aðferð er yfirleitt fram-
kvæmd á stofu viðkomandi sér-
fræðings en einnig á sjúkrahúsi.
Hún felst í því að læknirinn beitir
nál, deyfingu og handafli einu
saman við að rétta úr krepptum
fingrum sjúklingsins.
Þessi aðferð á sífellt auknum
vinsældum að fagna meðal þeirra,
er þurfa lækningar við. Að mati
undirritaðs, sem reynt hefur bæði
skurðaðgerð og „frönsku rétt-
inguna“, er sú síðartalda mun
einfaldari og þægilegri fyrir sjúk-
linginn, jafnvel ódýrari (fyrir
samfélagið og sjúklinginn) og ár-
angurinn af meðferðinni jafn-
góður og jafnvel betri en skurð-
aðgerð.
Sjúkdómurinn
Dupuytren-sjúkdómurinn, eða
handarkreppa, birtist í því að
þykkildi eða hnútur myndast í
lófa og veldur afmyndun eins
fingurs eða fleiri. Venjulega
kreppast baugfingur og litlifingur
fyrstir inn í lófann. Slík kreppa
veldur því að menn hafa ekki full
not af hendinni þegar sjúkdóm-
urinn ágerist. Á alvarlegasta stigi
má segja að um fötlun sé að
ræða, jafnvel svo mikla að aflim-
unar sé þörf.
Einhverra hluta vegna er þetta
sjúkdómsfyrirbæri mjög ríkjandi
hjá eldri karlmönnum og svo virð-
ist sem hann sé arfgengur. Í sum-
um tilfellum er talið að hann
tengist öðrum sjúkdómum svo
sem sykursýki, flogaveiki og
áfengissýki. Dupuytren-sjúkdóm-
urinn hrjáir marga í hinum vest-
ræna heimi, þar á meðal marga
Íslendinga. Meðal frægra ein-
staklinga, sem hafa haft hand-
arkreppu má nefna Margaret
Thatcher og Ronald Reagan.
Vissir þættir benda til að aukn-
ar líkur séu á að sjúkdómurinn
verði umtalsverður hjá ein-
staklingi. Þar er fyrst nefnd til
sögunnar fjölskyldusaga, svo og
að hans verði vart snemma á æv-
inni og að hans verði samtímis
vart á öðrum líkamssvæðum eins
og til dæmis í iljum. Sjúkdóm-
urinn getur þróast þannig að
beita þurfi skurðagerð fyrr en
seinna á ævinni.
Handarkreppa er miklu tíðari
hjá körlum en konum og kemur
venjulega í ljós þegar menn hafa
náð 40–60 ára aldri. Margt bendir
til að hvítir karlmenn, sem eiga
ættir að rekja til Norður-Evrópu,
fái Dupuytren frekar en aðrir.
Kenning er um, að
uppruna sjúkdómsins
megi rekja til nor-
rænna víkinga, sem á
ferðum sínum sunnar
í álfuna ollu því að
hann varð útbreidd-
ari. Í bók, sem ástr-
alskur læknir, John
Hueston, gaf út 1963,
segir að Dupuytren
sé bundinn fólki af
evrópskum uppruna.
Algengastur sé hann
á Íslandi. Að vonum
sé tíðni hans einnig
há á Norðurlöndum: Í könnun,
sem gerð var á 15.950 norskum
borgurum reyndust 10,5% karl-
manna hafa sjúkdóminn en 3,2%
kvenna. Talið er að í heildina séu
1–2% mannkyns haldin Dupuytr-
en-sjúkdómi.
Taldar eru 65% líkur á að sjúk-
dómsins verði vart á meira en
einum stað samtímis hjá sama
sjúklingi. Hann getur lagst á aðra
líkamshluta eins og td. iljar, fing-
ur handarbaksmegin, kynfæri,
úlnliði og aðra bandvefi. Hand-
arkreppan þróast hægt og rólega
til hins verra, getur stöðvast um
tíma en jafnvel ágerst mjög hratt.
Eftir að fyrstu þykkildi eða hnút-
ar hafa myndast í lófa virðast
þeir hafa tilhneigingu til að renna
saman og mynda streng í átt til
fingranna og valda kreppu þeirra.
Þannig heftir handarkreppan
bæði réttingargetu og glenning-
argetu fingranna. Húðin í lóf-
anum virðist „síast“ innávið í
kringum þykkildin. Venjulega er
sjúkdómurinn sársaukalaus. Hann
er og talinn ólæknandi, en þó má
draga úr honum a.m.k tímabund-
ið.
Úrræði við handarkreppu eru
tvenns konar, þ.e. skurðaðgerð
eða „nálarrof“.
Í upphafi er ávallt reynt að
beita lækningu án skurðaðgerðar,
t.d. með sjúkraþjálfun. Fylgst er
vel með þróun sjúkdómsins. Hann
er algerlega sársaukalaus (að
minnsta kosti í byrjun) og ekki
talin ástæða til skurðaðgerðar
(eða meðferðar) fyrr en fingur
fara að kreppast. Mér skilst að
skurðlæknar mæli með aðgerð
þegar kreppan hefur náð 30° eða
ef sársauka verður vart í hnútum
og strengjum . Árangur skurða-
gerðar er yfirleitt góður.
Skurðagerð kemur þó ekki í
veg fyrir að sjúkdómsins verði
aftur vart. Skurðaðgerð sú er ég
gekkst undir fólst í innlögn á
sjúkrahús og svæfingu meðan á
aðgerð stóð. Höndin var svo í
nærri 2 vikur að jafna sig en
nokkur örvefur myndaðist, sem
gerði „nálarrofs“-meðferðina erf-
iðari síðar.
„Ný aðferð“
– Nálarrof
Þessi nýja meðferð við Dupuytr-
en á rætur að rekja til franskra
gigtarlækna við Lariboisiere-
sjúkrahúsið í París allt aftur til
1970. Lermusiaux gaf út fyrstu
skammtímaniðurstöður um árang-
ur meðferðarinnar 1979. Smám
saman þróaðist meðferðin til hins
betra og hefur verið beitt , sem
fyrsta úrræði á fyrstu þrjú stig
sjúkdómsins af fjórum ( I-III)
bæði á lófa og fingur. 1987 lagði
Badois til, að meðferðin væri köll-
uð „needle fasciotomy“ sem þýða
mætti sem „nálarrof“. Aðferðin
hefur sætt 10 ára gagnrýni skurð-
lækna. Útgáfa greina með nið-
urstöðum úr rannsóknum á ár-
angri meðferðinnar, annars vegar
1993 (123 hendur) og 1996 (992
hendur), sýndu hins vegar að
meðferðin er mjög árangursrík og
einföld, áhættulaus og veldur lág-
marksóþægindum. Niðurstöður 5
ára rannsókna sýna, að aft-
urkoma sjúkdómsins er sambæri-
leg við skurðaðgerð, þótt greina
megi að sjúkdómsins verði aftur
vart örlítið fyrr en þegar skorið
er.
Engu að síður er auðveldara að
framkvæma „nálarrof“ aftur og
aftur en að endurtaka skurð-
aðgerð. Þá má fullyrða að „nál-
arrof“ er mun ódýrari aðgerð en
skurðaðgerð.
Meðferðin fer þannig fram að
sjúklingurinn situr andspænis
lækninum, sem byrjar á því að
sótthreinsa hina sjúku hönd eða
svæði. Því næst sprautar lækn-
irinn staðdeyfilyfi (2% lidocane) í
þann stað, sem meðhöndla skal.
Með nálinni rífur hann síðan eða
sargar hinn harða bandvef er
veldur kreppunni og losar þannig
um ófögnuðinn. Að því búnu rétt-
ir hann hinn bogna fingur varlega
með handafli. Sjúklingurinn heyr-
ir smell eða brak þegar bandvef-
urinn rofnar, finnur þegar hann
losnar frá undirliggjandi sin og
horfir á fingurinn réttast. Einu
óþægindin felast í að nokkur sviði
verður á meðan á deyfingunni í
upphafi stendur. Að lokinni að-
gerð, sem tekur um 15–20 mín-
útur hvor hönd (1–2 fingur lagað-
ir á hvorri), er höndin vafin
umbúðum, sem skulu vera á í 1–2
sólarhringa og hendinni helst
hlíft á meðan. Sjúklingurinn er
hins vegar í fullu fjöri og getur
fljótlega farið að beita hendinni
aftur eðlilega. Sú var a.m.k mín
reynsla í öllum fjórum tilvikum.
Mín reynsla hefur og verið sú til
þessa, að sjúkdómurinn hverfur
ekki og bognun hefur hafist aftur
að 3–4 árum liðnum eftir meðferð.
Það gerðist líka eftir skurð-
aðgerðina.
Lokaorð
Fyrir mitt leyti get ég mælt með
aðferðinni og veit ekki betur en
þeir Íslendingar, sem leitað hafa
meðferðar hjá dr. Henri
Lellouche og kollegum hans í
Paris hafi fengið góðan bata.
Margir hafa lýst áhuga á að fá
hann til Íslands. Hann hefur
sjálfur hug á að koma hingað.
Þeir sem hug hafa á að kynna
sér meira um Dupuytren og með-
ferðarúrræði geta fengið heil-
miklar upplýsinga á Internetinu.
Einfaldast er að fara inná
www.google.com og slá þá inn
leitarorðin: treatment of dupuyt-
ren disease. Þarna er að finna
óhemju mikinn fróðleik um þetta
efni. Jafnframt er þess vænst, að
íslenskir gigtarlæknar og/eða
heilbrigðisyfirvöld fari að taka
upp frönsku aðferðina. Undirrit-
aður veit að dr. Lellouche er
tilbúinn til að vera þeim innan
handar við það. Netfang hans er:
henrilel@noos.fr. Þess má að lok-
um geta að dr. Lellouche er ritari
læknasamtaka um þessa lækn-
ismeðferð, en allmargir franskir
gigtarlæknar beita þessari aðferð
og hafa með sér sérstök samtök
til að auka veg hennar.
Dupuytren-sjúkdómur-
inn eða handarkreppa
Eftir Jón H. Karlsson ’Aðferðin felst í því aðlæknirinn beitir nál,
deyfingu og handafli
einu saman við að rétta
úr krepptum fingrum
sjúklingsins.‘
Jón H. Karlsson
Höfundur er framkvæmdastjóri.
Nú eru ekki nema þrírdagar í hátíð ljóss-ins, sem árlegakemur til okkarþegar myrkrið er
svartast og nóttin lengst, og
minnir okkur á atburðina í fyrnd-
inni, þegar himinninn kyssti jörð-
ina. Frá þeirri stundu tók veldi
hins illa að dvína, lífið og öll hin
bjarta sköpun komst á sigurbraut
og er þar enn.
Á aðventunni gerast æði merki-
legir atburðir; þá er eins og losni
um höftin í mannssálinni, og hinir
dýrmætu eiginleikar okkar að
gleðja aðra taka yfir. Hámarki
nær umbreytingin á aðfangadag,
þegar allt verður heilagt.
Í Fréttablaðinu 23. desember
2002 var tekið hús á biskupi Ís-
lands, Karli Sigurbjörnssyni, og
kom hann m.a. inn á þessi atriði
og benti jafnframt á sérstöðu Ís-
lendinga hvað aðfangadag varðar.
Orðrétt sagði í viðtalinu:
Sr. Karl er þeirrar skoðunar að helgi
aðfangadagskvölds sé með öðrum hætti
á Íslandi en víðast hvar í öðrum lönd-
um. Hann segist hafa haldið jól bæði í
Svíþjóð og Bandaríkjunum og þar hafi
hann ekki fundið fyrir þeim algjöra
friði sem einkennir íslenskt samfélag á
aðfangadagskvöld. „Þar var eins og
maður vissi ekki almennilega hvenær
jólin hæfust. Þau voru eins og á floti.
Hér eru þessi skil sem verða nákvæm-
lega klukkan sex svo einstök. Það er
nánast sama hvar maður er staddur.
Skilin eru svo skörp og á augabragði er
eins og helgin detti yfir og ró og hátíð-
leiki taki völdin.“
Þetta kallar hann töfrastund,
sem er orð við hæfi og betra í
raun og veru ekki til, ef grannt er
skoðað. Og þessi opnun hjartanna
fyrir náunganum og áhrifum þess
góða á að sjálfsögðu rætur í jöt-
unni í Betlehem. Ljósgeislinn úr
ríkinu eilífa hefur þetta vald, fals-
laust bros sveinbarnsins, dýptin í
skilningsríkum og hlýjum augum
þess, varminn í höndunum. Allt
fasið. Slíkt verður ekki toppað,
eins og unglingarnir myndu
segja. Þess vegna er líka desem-
ber bjartasti tími ársins, þá er
minningin um þessa „frelsisins
lind“ sterkust.
Arnór Sigmundsson er með
þetta í huga í ljóði sínu „Hugsað
til jóla“, úr bókinni Ljósgeislar,
1985:
Boðaði unað englalið,
upp rann kærleikssólin.
Opnast mönnum æðri svið,
einkum þó um jólin.
Þeir, sem áttu tæki tengd,
– ef truflun ekki skeði –
á þeim fundu öldulengd
ástúðar og gleði.
Og danski presturinn og rithöf-
undurinn Kaj Munk (1898–1944)
ritar eftirfarandi orð í prédik-
anabókinni „Með orðsins brandi“,
í þýðingu Sigurbjörns Ein-
arssonar biskups:
Jólaguðspjallið – það er eina sagan,
sem ég þekki um Irmelin Rós og Irmel-
in Sól og Irmelin alls, sem er dýrðlegt.
Hún segir frá ungri konu, hinni ynd-
islegustu á jörðu, ástmey og móður í
senn. Hún segir frá litlu barni, trú og
von og kærleika mannkynsins. Hér eru
hirðar úti í haga, og hljómlist, sjálf
hljómsveit himnanna er að leika. Og
hér er asni, sem rymur. Því ekkert má
vanta. Og þetta á sér stað hér á jörð-
inni. Og hér er fegursta kvæðið, sem
kveðið var nokkru sinni, aðeins þrjár
línur, en hver getur hlustað á það án
þess að þurfa að bæla grát sinn:
Dýrð sé Guði í upphæðum,
friður á jörðu,
velþóknun Guðs yfir mönnunum.
Það er söngur framtíðar – þjóðanna og
hnattkerfanna í senn.
Og svo er hér vitanlega stjarna, einnig
hin fegursta, sem á hvolfinu skein á
langri nóttu mannkynsins.
Nóttin helga hálfnuð var
huldust nærfelt stjörnurnar.
Þá frá himinboga’ að bragði
birti af stjörnu. Um jörðu lagði
ljómann hennar sem af sól ...
Jólastjarnan heitir Jesús Kristur.
Hann er viti mannkynsins. Hann er
trúfastari en nokkur stjarna á dimmum
næturhimni, og í öllum kulda alheims-
geimsins er hjarta hans óslökkvandi
bál af kærleika.
Fæðingarnóttin hans er að
koma í mannheim á ný, eins og
verið hefur síðastliðnar tuttugu
aldir. Hún á erindi við alla, einnig
þá sem búa við ysta haf, þús-
undum kílómetra frá Gyðinga-
landi, rétt eins og hún átti erindi
til þeirra, sem komu saman í torf-
kirkjunum á Íslandi fyrr á öldum,
og alla tíð síðan. Því hún minnir
okkur á, að yfir okkur er vakað á
æðri stöðum, að Guð lætur sig
hlutskipti jarðarbúa varða, hverr-
ar þjóðar eða litar eða tungu, sem
þeir kunna að vera.
Fram undan er hátíð trúar,
gjafa og kærleika, hátíð nýs lífs,
hátíð vonarinnar og gleðinnar yfir
ljósi sem kviknaði, hátíð konungs,
sem lagður var í jötu lágt.
Megirðu eiga gleðileg jól.
Töfrastund
Enginn tími ársins er bjartari hér á landi en des-
ember. Ótrúlegt en satt. Aðventan gerir eitthvað
sérstakt við hjörtun og jólin fullkomna síðan
verkið, umbreyta mannskepnunni gjörsamlega.
Sigurður Ægisson fjallar í dag um þá hluti.
sigurdur.aegisson@kirkjan.is