Morgunblaðið - 22.12.2003, Blaðsíða 11

FRÉTTIR
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 22. DESEMBER 2003 11
Glæsilegt úrval af náttfötum
og trimm-göllum
Seltjarnarnesi, sími 561 1680
Kringlunni, sími 588 1680.
iðunn
tískuverslun
Náttserkur
kr. 1.990
Trimm-gallar
kr. 7.950
Náttföt
kr. 2.750
SEGJA má að sjúkdómurinngeðhvörf II sé vægarigerð af geðhvörfum I semer mjög vel þekktur sjúk-
dómur. Geðhvörf I einkennast af
stærri geðsveiflum allt frá svart-
asta þunglyndi upp í örlyndi (man-
íu) og mikla virkni.
Geðlæknar eru nú að taka þessa
greiningu meira í notkun, en al-
mennir læknar virðast, eðlilega,
ekki með þetta mikið á hreinu
ennþá, segir Einar Guðmundsson
geðlæknir.
„Geðhvörf I er þessi klassíski
maníó-depressífi sjúkdómur þar
sem fólk sveiflast upp og niður,
verður mjög ört og mjög dapurt
þess á milli. Fólk sem er með geð-
hvörf II sveiflast hins vegar fyrst
og fremst niður í þunglyndi, upp-
sveiflurnar sem eru til staðar eru
mjög vægar og ganga yfir af sjálfu
sér. Það lúmskasta við geðhvörf II
er að sveiflurnar eru oft ekki
nema dagpartur þannig að fólk lít-
ur á þetta sem eitthvert orku-
tímabil eða tímabil sem því gengur
betur, og drífur þá oft í hlutum
sem hafa safnast upp í þunglynd-
inu,“ segir Einar.
Tugir prósenta með
geðhvörf II
Einar segir ljóst að geðhvörf II
séu mjög algengur sjúkdómur, hér
á landi jafnt sem erlendis. „Tíðni-
tölurnar eru ekki þekktar en mér
sýnist þetta vera mjög algengt. Ég
myndi giska á að það væru tugir
prósenta, en það er bara mín
ágiskun. Það eru ekki til neinar
vísindalega haldbærar tölur en
þegar maður fer að átta sig á
þessu og leita að þessu þá er þetta
ótrúlega víða.“
Algengustu einkenni fólks með
geðhvörf II í uppsveiflum, sem
þeir sem umgangast það gætu tek-
ið eftir, er t.d. tímabundin mál-
gleði, kaupæði og þrifnaðaræði, og
segir Einar að fólk álíti það yf-
irleitt ekkert óeðlilegt þar sem
þessi „æði“ endist oft bara dag-
part. Hugurinn er hins vegar mjög
virkur, stór áform, fólki finnst allt
hægt, en finnst jafnframt erfitt að
slaka á. Niðursveiflurnar eru hins
vegar oftast lengri en uppsveifl-
urnar; erfiðari, tíðari og hlutfalls-
lega dýpri.
Sjúkdómurinn háir fólki yfirleitt
ekki mikið samfélagslega, þeir
sem hafa geðhvörf II eru gjarnan
ágætlega, menntaðir, í góðum
störfum og eiga fjölskyldu.
„Þetta er fyrst og fremst innri
glíma, viðkomandi er að vinna
sigra en getur ekki notið þeirra.
Ég hef stundum sagt að þetta sé
eins og að leggja sjálfan sig í ein-
elti. Maður getur ekki glaðst yfir
sigrum lífsins, þarf helst að vinna
nokkra sigra í viðbót til að verða
ánægður með sig. Og ef maður
gerir eitthvað merkilegt er það
ekki svo merkilegt af því að þú
gerðir það,“ segir Einar.
Umhverfið hefur að einhverju
leyti áhrif á sveiflurnar hjá sjúk-
lingum með geðhvörf II. „Mótlæt-
isþol þessara einstaklinga er oft
skert þannig að þeir fara oft í nið-
ursveiflu við mótlæti, og þá ekki
síst mótlæti í samskiptum. Þeir
eru mjög auðsæranlegir, við-
kvæmir fyrir áliti annarra og forð-
ast gjarnan ófrið. Þó eru til ein-
staklingar sem eru jafnvel
ofbeldishneigðir, eða lenda í vand-
ræðum vegna ofbeldis,“ segir Ein-
ar.
Með tímanum, oft milli þrítugs
og fertugs, fækkar svo uppsveifl-
unum gjarnan og niðursveiflurnar
verða tíðari og eykst þá þunglynd-
ið. Einar segir að flestir þeir sjúk-
lingar sem leitað hafi til hans á
stofu hafi áður verið greindir sem
þunglyndissjúklingar, og að þung-
lyndi og kvíði séu algengustu
kvartanirnar við komu.
Gengur í erfðir
í fjölskyldum
Geðhvörf eru mjög sennilega
erfðasjúkdómur sem leggst mis-
þungt á fjölskyldur. Líklegast er
munurinn á geðhvörfum I og II
bara stigsmunur á sama sjúk-
dómnum, segir Einar. Hann segir
að í fjölskyldum sem eru með geð-
hvörf í genunum séu einstaka ein-
staklingar með geðhvörf I, en mun
fleiri með vægari útgáfuna, geð-
hvörf II.
Geðhvörf II byrja gjarnan í
æsku, og börn sem þjást af sjúk-
dómnum eru oft greind ofvirk
vegna þess að þau sýna einkenni
ofvirkni í uppsveiflunum. „Mun-
urinn á ofvirkum krakka og þess-
um krökkum með geðhvörf II er í
stuttu máli sá að ofvirkir krakkar
eru alltaf eins, en krakkarnir með
geðhvörf II sveiflast.“
Sjálfsmorðstíðni er hærri en
gengur og gerist í þeim fjöl-
skyldum þar sem geðhvörf eru al-
geng, segir Einar. Sjúkdómurinn
skarast við aðra sjúkdóma, og eru
einstaklingar með geðhvörf II
nánast alltaf kvíðnir og algengt er
að þeir þjáist af einhverjum þrá-
hyggjum og áráttum. Margir eru
alkóhólistar eða neyta eiturlyfja,
og segir Einar neysluna vera leið
sumra einstaklinga til þess að
reyna að lækna sig. Neyslan sé því
afleiðing geðhvarfanna. „Fólkið er
að nota þessi efni til þess að láta
sér líða betur, af því að því líður
ekki nógu vel.“
Það er hægt að lifa með þessum
sjúkdómi, en það getur verið erfitt
líf og það fylgir honum gjarnan há
tíðni langvarandi dauðahugsana og
sjálfsmorðshugsana. Einar segir
það því ánægjulegt að meðferð við
geðhvörfum II sé oftast mjög ár-
angursrík. Lyfjameðferð er nauð-
synleg í flestum tilfellum, en flest-
um gagnast einnig sállækningar,
vitræn atferlismeðferð, eða jafnvel
stuðningsviðtöl við geðlækni til að
meðferðin skili tilætluðum árangri.
Algengt er að fólk hafi prófað alls
konar sjálfshjálparmeðferð áður
en það leitar til geðlæknis.
80–90% fá
verulegan bata
„Það er ekki skemmtileg til-
hugsun að greina nýjan sjúkdóm
úti um allt og geta svo ekki hjálp-
að viðkomandi. Það er því ánægju-
legt í þessu að meðferðin er ár-
angursrík og þegar maður hefur
læknað einn einstakling í fjöl-
skyldunni þá koma hinir gjarnan
til mín líka, hafa tekið eftir því
hvað viðkomandi fjölskyldu-
meðlimur hefur breyst til batnaðar
og vilja fá það sama, jafnvel þó
þeir hafi ekki endilega viðurkennt
að þeir væru svo þjáðir áður,“ seg-
ir Einar.
„Ég myndi segja að árangurinn
af meðferðinni væri þannig að það
væru 80 til 90 prósent sem fengið
verulegan bata, og restin einhvern
bata og hefur allavega fengið
bætta líðan,“ segir Einar.
Væg gerð af geðhvörfum hrjáir mjög marga Íslendinga
„Eins og að leggja
sjálfan sig í einelti“
Málæði, kaupgleði
og þrifnaðaræði geta
verið einkenni á
sjúkdómnum geð-
hvörf II. Brjánn
Jónasson ræddi við
Einar Guðmundsson
geðlækni um þennan
arfgenga sjúkdóm
sem leggst þungt á
sumar fjölskyldur.
brjann@mbl.is
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Einar Guðmundsson segir meðferðina við sjúkdóminum árangursríka.
VÍSINDA- og tækniráð hefur af-
greitt nýja stefnu í vísindum og tækni
sem undirbúin hefur verið af tveimur
starfsnefndum. Þar kemur fram að
langtímaverkefnið er að treysta
menningarlega og efnahagslega
stöðu Íslands í alþjóðlegu samkeppn-
isumhverfi þannig að efnahagur og
lífsgæði Íslendinga skipi þeim áfram í
fremstu röð meðal þjóða.
Vísinda- og tækniráð er undir for-
ystu Davíðs Oddssonar forsætisráð-
herra, en það starfar eftir lögum sem
sett voru fyrr á árinu. Í ráðinu eiga
sæti, auk forsætisráðherra, mennta-
málaráðherra, iðnaðarráðherra, fjár-
málaráðherra og sjávarútvegsráð-
herra, ásamt fjórtán fulltrúum úr
rannsóknum og atvinnulífi. Ráðið er
vettvangur þar sem mætast fulltrúar
vísinda, atvinnulífs og ráðherrar úr
ríkisstjórninni. Með þessu móti er
kastljósi stjórnmálanna beint að vís-
indum og tækni sem eru drifafl þekk-
ingarþjóðfélaga.
Á að skilja þjóðinni
nýrri þekkingu og færni
Sú stefna sem afgreidd var á fundi
ráðsins er ætlað að skila þjóðinni
nýrri þekkingu og færni sem nýtist
m.a. í þeim tilgangi að efla sjálfbæra
nýtingu auðlinda, auka verðmæta-
sköpun og fjölga áhugaverðum störf-
um í þekkingarsamfélagi. Í öðru lagi
að bæta heilsufar og félagslegt öryggi
og stuðla að þroska og siðmennt í
samfélagi þar sem athafnafrelsi og
jafnrétti ríkir. Í þriðja lagi að treysta
efnahagslegt og menningarlegt sjálf-
stæði og þar með grundvöll byggðar á
Íslandi. Í fjórða lagi að auka áhrif Ís-
lands á alþjóðavettvangi og aðlögun
samfélagsins að breytilegum ytri að-
stæðum.
Í þeim tilgangi að skapa enn betri
forsendur fyrir þessari þróun hyggst
ríkisstjórnin, í samvinnu við aðra
þátttakendur á þessu sviði, beita sér
fyrir aðgerðum á kjörtímabilinu. Þær
miða að því að auka úthlutunarfé op-
inberra samkeppnissjóða og samhæfa
starfsemi þeirra þannig að það nýtist
sem best vísinda- og tæknirannsókn-
um og nýsköpun í íslensku atvinnulífi.
Ennfremur er stefnt að því að efla há-
skóla sem rannsóknastofnanir og
byggja upp og efla fjölbreyttar há-
skólarannsóknir á Íslandi með því að
einstaklingar og rannsóknahópar í
háskólum keppi um fjárveitingar til
rannsókna úr samkeppnissjóðum. Þá
er fyrirhugað að endurskilgreina
skipulag og starfshætti opinberra
rannsóknastofnana með það að mark-
miði að sameina krafta þeirra og
tengja starfsemi þeirra betur við há-
skólana og atvinnulífið í landinu. Þá
munu stjórnvöld beita sér fyrir marg-
víslegum öðrum aðgerðum sem miða
að því að treysta innviði vísinda- og
tæknikerfisins og stöðu Íslands sem
þekkingarsamfélags í fremstu röð.
Nánar tiltekið er stefnt að því að
byggja upp öfluga rannsóknahópa til
starfa í alþjóðlegu umhverfi, efla sam-
starf rannsóknastofnana, háskóla og
fyrirtækja og veita rannsóknamennt-
un ungra vísindamanna í alþjóðlegu
rannsóknaumhverfi aukið vægi. Enn-
fremur munu stjórnvöld beita sér fyr-
ir að tryggja sem frjálsastan aðgang
almennings og notenda að opinberum
rannsóknagögnum og niðurstöðum
sem kostuð eru af opinberum fjárveit-
ingum gegn sanngjörnum þjónustu-
gjöldum og að setja lög er hvetji vís-
indamenn til að vernda rétt til
hugverka sinna með einkaleyfum.
Ríkisstjórnin hefur ákveðið að
beita sér sérstaklega fyrir eflingu
samkeppnissjóða á næstu árum og er
stefnt að því að þeir hafi um tvöfalt
meira árlegt ráðstöfunarfé en við
upphaf kjörtímabilsins, eða um 1.750
milljónir króna. Í fjárlögum 2004 er
gert ráð fyrir um 400 milljóna aukn-
ingu á fjárveitingum og þar af renna
200 milljónir í Tækniþróunarsjóð sem
komið var á laggirnar fyrr á árinu og
100 milljónir til verkefna sem miða að
því að auka verðmæti sjávarfangs.
Vísinda- og tækniráð markar stefnu
Ísland verði í
fremstu röð