Morgunblaðið - 29.12.2003, Blaðsíða 19

SKOÐUN
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 29. DESEMBER 2003 19
ÉG tilheyri þeim hópi manna sem
styðja núverandi fiskveiðistjórnunar-
kerfi heilshugar. Ég tel að núverandi
fiskveiðistjórnunarkerfi eða kvóta-
kerfið hafi stuðlað að
mikilli hagræðingu innan
atvinnugreinarinnar og
eigi stóran þátt í þeirri
velgengni sem einkennt
hefur íslenskan sjávar-
útveg síðastliðin tuttugu
ár en eins og margir
muna stóð sjávarútveg-
urinn frammi fyrir gríð-
arlegum erfiðleikum fyr-
ir tuttugu árum og blasti
við algjört hrun í at-
vinnugreininni. Þeir van-
kantar sem fram hafa
komið á kerfinu eru yf-
irstíganlegir.
Vel rekinn sjávarútvegur
er ein af meginstoðum
velferðarkerfisins
Almennt má fullyrða að hvergi í heim-
inum sé útgerð og vinnsla sjávarfangs
rekin með jafn góðum árangri og hér
hefur verið gert síðastliðin tuttugu ár.
Sumir ganga svo langt að fullyrða að
hvergi í heiminum sé jafn vel staðið að
rekstri útgerða og fiskvinnslu og telja
að kvótakerfið hafi í því efni haft mikil
áhrif á þróun útgerðar og fiskvinnslu
síðastliðin tuttugu ár. Enginn and-
mælir því að kvótakerfið hafi stuðlað
að aukinni hagræðingu í greininni,
aukinni áherslu á gæði hráefnisins og
aukinni áherslu á góða og vandaða
meðferð afla um borð í fiskiskipunum
sem aftur hefur leitt til stóraukinnar
verðmætasköpunar á aflanum og
markvissari stjórnunar veiðanna og
vinnslunnar. Hagræðingin sem átt
hefur sér stað í greininni er að sjálf-
sögðu ekki eingöngu tilkomin vegna
kvótakerfisins en tækniþróun í veið-
um og vinnsluaðferðum á þar stóran
þátt. Þá hefur verið unnið stórvirki í
markaðsmálum og fáum við Íslend-
ingar almennt hærra verð fyrir okkar
sjávarfang en aðrar þjóðir á heims-
mörkuðunum. Það er því ljóst að gríð-
arleg þróun hefur átt sér stað í ís-
lenskum sjávarútvegi og ljóst að
greinin hefur fjárfest miklar fjárhæð-
ir í ýmiskonar þróunarstarfi bæði í
vinnslu og veiðum svo sem í matvæla-
þróun, þróun veiðiaðferða og veiðar-
færa, þróun vinnslutækni og í ýmis-
konar tæknibúnaði við vinnslu.
Þannig má í raun álykta að þó svo að
beinum störfum í sjávarútvegi hafi
fækkað allmikið á þessum tíma hafi
komið ný störf í staðinn á sviði tækni-
og matvælaþróunar, einkum vegna
vel menntaðs ungs fólks sem hefur
haslað sér völl innan sjávarútvegsins.
Það er því ljóst að menntunarstig inn-
an greinarinnar hefur aukist og er
nánast endalaus eftirspurn eftir vel
menntuðu fólki innan greinarinnar.
Lít ég svo á að í raun sé eitt af verk-
efnum framtíðarinnar að tryggja hlut
landsbyggðarinnar í þessari þróun.
Að mínu mati hefur velgengni sjáv-
arútvegsins og sú mikla arðsemi sem
verið hefur í greininni, ásamt auknum
tækifærum, lagt grunninn eða verið
ein af meginstoðunum í þeim vexti
sem hefur tryggt okkur sæti á bekk
með fremstu þjóðum heims hvað lífs-
gæði varðar. Óvíða í heiminum hefur
kaupmáttur launa aukist jafnmikið og
hjá okkur Íslendingum, hagvöxtur
hefur verið með miklum ágætum,
tekjur ríkissjóðs hafa vaxið og rekstr-
arafkoma hans í raun tekið algjörum
stakkaskiptum. Ég þori því að full-
yrða að sá mikli vöxtur og sú aukna
arðsemi, sem einkennt hefur rekstur
sjávarútvegs okkar Íslendinga und-
anfarin ár, hefur verið ein af megin-
stoðunum í því stórkostlega átaki sem
hefur verið gert í að renna styrkari
stoðum undir velferðarkerfið okkar.
Aldrei í sögu lýðveldisins hefur jafn-
miklu grettistaki verið lyft í velferð-
arkerfi þjóðarinnar eins og síðastliðin
ár.
Línuívilnun er byggðaaðgerð
Því fer fjarri að kvótakerfið sé galla-
laust og við framsóknarmenn höldum
því ekki fram að núverandi kerfi sé
gallalaust. Við vitum vel að sumar út-
gerðir neyðast til brottkasts sem er
mjög óheppilegt og á ekki að líðast.
Ríkisstjórnin ákvað m.a. vegna þessa
að koma á svokölluðum „Hafró-
kvóta“. Þá má leiða rök að því að
kvótakerfið og
tækniþróunin hafi
valdið byggðaröskun á
einstökum stöðum á
landsbyggðinni en
kvótakerfinu einu
verður ekki kennt um
þróun byggða um allt
land. Það er margt
fleira sem spilar þar
inn í, m.a. samfélags-
legir þættir og auknar
eða aðrar kröfur um
lífsgæði hafa þar einn-
ig verið stórir áhrifa-
valdar. M.a. sækir
fleira fólk af landsbyggðinni háskóla-
nám, sem allir hljóta að fagna, en því
miður hefur oft á tíðum ekki verið
hægt að stunda háskólanám í heima-
byggð. Þannig hafa auknar kröfur
samfélagsins um bætta þjónustu hins
opinbera og krafa um fjölbreyttara
atvinnulíf og menningarlíf einnig átt
sinn þátt í þróuninni. Sjávarútvegur-
inn er og verður enn ein af helstu und-
irstöðunum í lífskjörum og velferð
þjóðarinnar. Þess vegna ber að haga
málum þannig að atvinnugreinin geti
starfað með eðlilegum hætti. Fyr-
irtæki í sjávarútvegi í dag eru mörg
öflug, vel rekin með þúsundir manna í
vinnu auk þess sem þúsundir þjón-
usta greinina beint eða óbeint.
Á hinn bóginn verður að huga að
stöðu nokkurra fámennra byggð-
arlaga sem eru háð útgerð smábáta
og viðkvæm fyrir flutningi kvóta milli
byggðarlaga. Ekki má gleyma því að
þegar Framsóknarflokkurinn kom í
ríkisstjórn 1995 voru uppi hugmyndir
um það að binda afla smábátaflotans í
8–9 þús. tonnum á ári. Þessi floti
veiðir í dag um 30 þús. tonn á ári og
tel ég að Framsóknarflokkurinn hafi
unnið mikinn sigur fyrir landsbyggð-
ina með því að stuðla að aukningu
þessari. Ég er þeirrar skoðunar að
ganga eigi enn lengra og hef ég verið
mikill baráttumaður þess að tekin
verði upp línuívilnun fyrir dagróðra-
báta. Ég flutti tillögu þess efnis á
flokksþingi Framsóknarflokksins í
febrúar síðastliðnum og fagna því ný-
settum lögum um línuívilnun. Ég tel
að þetta muni styrkja sjávarbyggð-
irnar sem eru nærri fengsælum fiski-
miðum auk þess sem þetta eru um-
hverfisvænar veiðar og koma með að
landi besta og dýrasta hráefnið sem
selt er á markaði.
Línuívilnun og flokksþing
Framsóknarflokksins
Nokkuð hefur verið um það skrifað í
fjölmiðlum af 9. þingmanni Suður-
kjördæmis, Magnúsi Þór Hafsteins-
syni, á hvern hátt við framsókn-
armenn ályktuðum um línuívilnun á
flokksþingi okkar og er engu líkara á
lýsingum hans en að hann hafi verið
viðstaddur (kannski sem fluga á
vegg!).
Svo virðist, samkvæmt lýsingum
Magnúsar, sem hann skilji hreinlega
ekki hvernig lýðræðislegir fé-
lagshyggjuflokkar starfa, sem mér
raunar finnst ekki svo ótrúlegt.
Magnús tilheyrir jú stjórnmálaflokki
sem er stofnaður af hópi fólks sem
gafst upp á að starfa samkvæmt
reglum lýðræðis og félagshyggju inn-
an annarra flokka. Til að upplýsa
Magnús um það ferli sem ályktun um
að „unnið verði að því að tekin verði
upp línuívilnun fyrir dagróðrabáta
þar sem lína er beitt eða stokkuð í
landi“ fór í gegnum innan Framsókn-
arflokksins upplýsist það hér með að
undirritaður var einn flutningsmaður
þessarar tillögu á flokksþingi Fram-
sóknarflokksins. Þetta gerði ég bæði
innan viðkomandi vinnuhóps á
þinginu og í vinnuhópi fyrir þingið
sem allir flokksmenn hafa tækifæri að
starfa innan. Ég get upplýst það hér
að vinnuhópurinn, sem starfaði fyrir
þingið, veitti tillögu um línuívilnun
ekki sitt brautargengi. Það var ekki
fyrr en seint og síðar meir á þinginu
og eftir miklar rökræður sem vinnu-
hópurinn samþykkti ályktun um línu-
ívilnun og það var ekki mót-
atkvæðalaust innan hópsins. Hins
vegar þegar heildarstefnan í sjáv-
arútvegsmálum, sem þá hafði verið
samþykkt frá vinnuhópi, var borin
undir sjálft þingið (800 manns) var
hún samþykkt mótatkvæðalaust,
enda hafði vinnuhópurinn tekið vel á
málinu og meirihluti hópsins sam-
þykkt stefnuna. Ég veit ekki hvar
Magnús hefur fengið sitt félagslega
uppeldi, en eitt af grundvallarreglum
þess er að hlíta niðurstöðu meirihluta
og halda áfram að starfa af heilum
hug en ekki kalla það sóðaskap og
telja menn sletta skyri. Slíkt er ekki
þingmanni sæmandi eins og Magnús
gerir í grein í Fréttablaðinu 18. des-
ember síðastliðinn.
Stefna stjórnarandstöðunnar í
fiskveiðistjórnunarmálum
Þó svo að kvótakerfið sé ekki galla-
laust verður að telja það fullkomið
ábyrgðarleysi að ætla að kollvarpa
öllu efnahagskerfi okkar Íslendinga
með bráðræðisaðgerðum. Við verðum
að stíga varlega til jarðar og ógna
ekki þeirri velferð og stöðugleika sem
til er orðinn. Með þjóðarhagsmuni í
huga er skynsamlegra að lagfæra það
sem að er fremur en rjúka út í ein-
hverja óvissu.
Allt tal um fyrningarleið og sókn-
armarksleið myndi skapa gríðarlega
óvissu innan greinarinnar og lakari
afkomu sem aftur gæti dregið veru-
lega úr arðsemi greinarinnar. Þá
verður stjórnarandstöðuflokkunum
tíðrætt um mikla skuldaaukningu í
greininni. Það stafar ekki af því að illa
gangi heldur þvert á móti, það er
vegna þess að mikið hefur verið fjár-
fest þar sem menn hafa trú á grein-
inni og eru bjartsýnir. Menn hafa
fjárfest í nýrri tækni, þekkingu og
aflaheimildum og hafa trú á því að sú
fjárfesting sé arðbær, ekki síst vegna
þess að menn hafa trú á núverandi
fiskveiðistjórnunarkerfi og treysta á
skilning stjórnvalda. Þá ber að líta til
eignarhliðar fyrirtækjanna, þ.e.
hvaða eignir eru til staðar á móti
skuldunum. Því er afar mikilvægt
fyrir þjóðarbúið að það ríki stöð-
ugleiki í þessum mikilvægasta at-
vinnuvegi þjóðarinnar. Það verður að
hafa í huga að allar meiriháttar
breytingar á fiskveiðistjórn-
unarlöggjöfinni mega ekki skapa
óvissu innan greinarinnar. Ekki má
heldur gleyma því að lífeyrissjóðir
landsmanna eru stöðugt að verða
stærri eigendur í helstu sjáv-
arútvegsfyrirtækjunum. Væntanlega
er það vegna þess að menn hafa trú á
greininni.
Fyrningarleið, fjárfesting í
nýrri tækni og nýrri þekkingu
Samfylkingin er einn þeirra stjórn-
málaflokka er hafa boðað fyrning-
arleið sem nýja stefnu í fisk-
veiðistjórnun. Ætlunin er að
afturkalla á nokkrum árum þær afla-
heimildir sem íslenskar útgerðir hafa
fengið úthlutað í gegnum aflamarks-
kerfið. Samfylkingin ætlar síðan að
bjóða þessar aflaheimildir upp á
„frjálsum markaði til hæstbjóðanda“
eins og Ingibjörg Sólrún Gísladóttir
orðaði það á opnum stjórnmálafundi
Samfylkingarinnar á Selfossi síðast-
liðið vor. Flestum vel þenkjandi
mönnum er það fullljóst að slík að-
gerð myndi hafa alvarlegar afleið-
ingar í för með sér fyrir þau fyrirtæki
sem starfa innan sjávarútvegsins í
dag og hafa fjárfest í aflaheimildum
undanfarin ár, en nær allur hluti
kvótans hefur skipt um eigendur frá
upphaflegri úthlutun. Fyrirtæki á
borð við Vísi, Þorbjörn, Nesfisk,
Vinnslustöðina, Stakkavík, Skinney-
Þinganes, Samherja, ÚA, Hraðfrysti-
stöð Eskifjarðar o.fl. hafa fjárfest fyr-
ir verulegar upphæðir til að halda
uppi atvinnu á sínum stöðum. Það má
í raun gera ráð fyrir því að fyrirtækin
dragi nær algjörlega úr fjárfest-
ingum í nýrri tækni í veiðum og
vinnslu, allt þróunarstarf og þekking-
aröflun yrði sett í algjört lágmark til
þess eins að geta keypt aflaheimild-
irnar aftur, þ.e. þau fyrirtæki sem
einfaldlega leggja ekki bara upp laup-
ana. Fyrningarleiðin setur tilveru
þessara fyrirtækja og þar með sjáv-
arbyggðanna í fullkomna óvissu og
þar með atvinnu starfsfólksins. Auk
þess má leiða líkur að því að verulega
myndi draga úr starfsemi þeirra fyr-
irtækja sem þjónusta sjávarútveginn,
einfaldlega vegna minna svigrúms
sjávarútvegsfyrirtækjanna til að fjár-
festa í nýjum framleiðslutækjum og
þekkingu. Hér væri því ekki ein-
göngu um fækkun fiskvinnslufólks og
sjómanna að ræða, heldur einnig
verkfræðinga, tölvunarfræðinga og
matvælafræðinga svo fátt eitt sé
nefnt.
Fyrningarleið og
Evrópusambandið (ESB)
Eins og áður sagði er það stefna Sam-
fylkingarinnar að afturkalla úthlut-
aðar aflaheimildir og bjóða þær upp
til hæstbjóðanda á frjálsum markaði.
Á sama tíma er það stefna fylking-
arinnar að sækja um aðild Íslands að
ESB sem er jú einn frjáls markaður,
ekki rétt?
Ætlar Samfylkingin svo að bjóða
upp aflaheimildir innan íslensku fisk-
veiðilögsögunar innan þessa frjálsa
markaðar?
Þessarar spurningar spurði ég 10.
þingmann Suðurkjördæmis, Jón
Gunnarsson, á opnum kosningafundi
á Ránni nú fyrir kosningarnar og
lýsti hann því yfir að útgerðarmenn
innan ESB ættu að hafa fullt leyfi til
að bjóða í hinar afturkölluðu heim-
ildir, en bætti þó við að skylt yrði að
landa öllum afla á Íslandi. Þetta er
merkileg sýn og brýtur grundvall-
aratriði okkar um að veiðiheimildir
skuli vera í höndum íslenskra lög-
aðila.
En hvað þýðir frjálst uppboð veiði-
heimilda?
Hverjir ætli verði hæstbjóðendur?
Þekkt er í slíkum viðskiptum að
hinir stóru leggi hart að sér með yf-
irboðum meðan þeir keyra hina minni
í þrot. Ætli þeir, sem eru veðsettir
upp fyrir haus, eigi mikla möguleika í
samkeppni við þá sem bestan aðgang
hafa að fjármagni? Fyrningarleiðin
og uppboðsaðferð Samfylkingarinnar
leiðir eingöngu til þess að rífa afla-
heimildir af þeim sem m.a. hafa verið
að kaupa slíkar heimildir að und-
anförnu með ærnum tilkostnaði og
setja bæði efnahagslíf og atvinnulíf
Íslendinga í algjört uppnám.
Skylda stjórnvalda
Sjávarútvegur er enn sem komið er
mikilvægasta atvinnugrein okkar Ís-
lendinga. Samkvæmt lögum beinist
stjórn fiskveiða í meginatriðum að
þremur markmiðum, þ.e. að vernda
fiskstofnana í landinu, að stuðla að
hagkvæmari nýtingu þeirra og
tryggja með því trausta atvinnu og
byggð í landinu. Nauðsynlegt er fyrir
útgerðarfyrirtækin og sjávarbyggð-
irnar að stöðugleiki ríki í stjórn fisk-
veiða og ekki sé sífellt verið að breyta
lögum og reglum. Ég lít í raun og
veru á það sem skyldu stjórnvalda að
viðhalda stöðugleika og draga úr allri
óvissu til að sjávarútvegurinn sem at-
vinnugrein geti fengið að þróast og
dafna eðlilega og í sátt við samfélagið.
Ég hef tíundað nokkrar þær breyt-
ingar sem Framsóknarflokkurinn
hefur staðið fyrir á undanförnum ár-
um. Ég tel þær hafa gert gott fisk-
veiðistjórnunarkerfi betra og tel ég
að í þeim felist ábyrg afstaða sem hef-
ur það að markmiði að lagfæra ágalla
kerfisins og skapa meiri sátt í sam-
félaginu án þess að valda kollsteypu í
efnahagslífi og í atvinnumálum þjóð-
arinnar með ófyrirséðum afleiðingum
fyrir velferðarkerfið.
Kvóti – vöxtur – velferð
Eftir Eystein Jónsson ’Þó svo að kvótakerfiðsé ekki gallalaust verð-
ur að telja það fullkomið
ábyrgðarleysi að ætla að
kollvarpa öllu efnahags-
kerfi okkar Íslendinga
með bráðræðisaðgerð-
um.‘
Eysteinn Jónsson
Höfundur er aðstoðarmaður landbún-
aðarráðherra og flutningsmaður til-
lögu um línuívilnun á flokksþingi
Framsóknarflokksins.