Morgunblaðið - 29.12.2003, Blaðsíða 22

UMRÆÐAN
22 MÁNUDAGUR 29. DESEMBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
✝ Maja-GretaBriem fæddist í
Örebro í Svíþjóð 21.
mars 1918. Hún lést á
Hjúkrunarheimilinu
Skjóli 14. desember
síðastliðinn. Foreldr-
ar hennar voru hjón-
in Maria Amanda
fædd Hostlund, kenn-
ari, f. 21. janúar
1893, d. 12. febrúar
1962, og Harald Er-
ikson, listmálari í
Örebro, f. 30. nóvem-
ber 1889, d. 10. júlí
1948. Bróðir Maju-
Gretu er Anders Elérus, f. 1. jan-
úar 1921, maki Maj Britt, f. 3.
febrúar 1927.
Maja-Greta giftist 6. febrúar
1943 Eiríki Briem, verkfræðingi
og fyrrum framkvæmdastjóra
Landsvirkjunar, f. 15. nóvember
1915, d. 17. febrúar 1989. Foreldr-
ar hans voru Katrín Pétursdóttir
Thorsteinsson, f. 24. júlí 1882, d
16. mars 1919, og Eggert Briem,
óðalsbóndi í Viðey, f. 17. júlí 1979,
d. 26. júlí 1939. Maja-Greta og Ei-
ríkur áttu tvo syni. Þeir eru: 1)
Haraldur, læknir, f. 9. ágúst 1945,
maki Snjólaug Guð-
rún Ólafsdóttir, f.
21. ágúst 1945. Son-
ur þeirra er Ólafur
Andri Briem, f. 17.
janúar 1974. 2) Ei-
ríkur, hagfræðing-
ur, f. 30. janúar
1948, maki Guðrún
Ragnarsdóttir, f. 12.
september 1950.
Börn þeirra eru: a)
Maj Britt Hjördís, f.
17. nóvember 1974.
b) Eiríkur, f. 11. apr-
íl 1979, sambýlis-
kona Marín Rós
Tumadóttir. c) Katrín, f. 18. des-
ember 1984, sambýlismaður
Sverrir Gunnarsson, f. 16. febrúar
1982.
Maja-Greta lauk stúdentsprófi
frá Risbergska menntaskólanum í
Örebro. Nam kortagerð og starf-
aði síðan hjá Statens Vattenfall í
Svíþjóð, m.a. í Trollhättan, þar til
hún fluttist ásamt maka sínum til
Íslands árið 1943 og bjó þar æ síð-
an.
Útför Maju-Gretu fer fram frá
Fossvogskirkju í dag og hefst at-
höfnin klukkan 13.30.
Er ástin ekki ótrúleg? Vorið 1943,
þegar orustan um Atlantshafið stóð
sem hæst, lagði ung sænsk kona upp
í siglingu til Íslands með eiginmanni
sínum. Vegna óveðurs miðaði ferð-
inni stundum fremur afturábak en
áfram. Að lokum komst þó skipalest-
in til Reykjavíkur og lagðist að
bryggju kl. 6 að morgni. Engin var
móttökunefndin því komutíma var
haldið leyndum af öryggisástæðum.
Það rigndi þennan morgun, og aur-
blautur Laugavegurinn varð henni
minnisstæður alla ævi. Hann örkuðu
ungu hjónin með sinn farangur þar
til Barónsstígnum var náð og þar
stofnuðu þau sitt fyrsta heimili í
skjóli tengdafjölskyldunnar.
Þessi unga kona var Maja-Greta.
Hún hafði lokið stúdentsprófi 1938
frá Risbergska menntaskólanum í
Örebro, numið síðan kortagerð og í
kjölfarið hafið störf hjá Statens Vat-
tenfall í Trollhättan í Suðvestur-Sví-
þjóð. Þar starfaði einnig Eiríkur
Briem, þá nýorðinn rafmagnsverk-
fræðingur frá Konunglega tæknihá-
skólanum í Stokkhólmi. Henni hafði
alls ekki litist á blikuna, þegar hún sá
hann fyrst, og líkti honum við frosið
vorskáld. Hann stríddi henni á hinn
bóginn fyrir að hafa komið hátíðleg á
fyrsta stefnumótið með latínubækur
undir hendi. Eitthvað varð þess þó
valdandi að þau felldu hugi saman og
bundust með þeim hætti að ekkert
fékk sundrað.
Maja-Greta vildi verða Íslending-
ur, fyrst það lá fyrir henni að búa í
þessu landi. Við komuna til landsins
hóf hún þegar í stað íslenskunám hjá
mági sínum Pétri J. Thorsteinsson,
sem var mikill málamaður. Hún náði
góðu valdi á málinu og talaði alltaf ís-
lensku heima fyrir. Hún kynntist
fljótt landi og þjóð og ferðaðist vítt
og breitt með Eiríki, sem vann að
rafvæðingu landsins.
Hún hafði kynnst foreldrum mín-
um í tengslum við störf Eiríks löngu
áður en ég kynntist syni hennar
Haraldi, eiginmanni mínum. Ég
hafði því oft heyrt hennar að góðu
getið, þegar ég hitti hana fyrst. Það
gekk og eftir að hún reyndist mér
alla tíð umhyggjusöm og góð tengda-
móðir.
Sumarið 1947 heimsóttu foreldrar
Maju-Gretu hana á Íslandi. Harald
faðir hennar, sem var listmálari,
málaði þá margar myndir hér. Hann
hreifst mjög af birtunni og nátt-
úrunni en einnig af ýmsum sérkenn-
um Reykjavíkur, þeirra á meðal
ryðguðu bárujárnsklæddu timbur-
húsunum, sem glóðu í öllum regn-
bogans litum. Um Harald og mynd-
list hans var fjallað í Lesbók
Morgunblaðsins fyrir sjö árum. Þar
sagði m.a.:
„Meðan íslenskir málarar voru
annaðhvort með trönur sínar í lands-
laginu eða að fást við módernískar
tilraunir sá Harald Erikson að nóg
var af yrkisefnum í Reykjavík.“
Hann lést árið eftir heimsóknina til
Íslands og í sænsku listatímariti seg-
ir:
„Myndefnin frá Sögueyjunni urðu
fagur lokakafli á ferli hans og vitna
um að hann stóð á hátindi listar sinn-
ar þegar hann dó árið 1948.“ Maja-
Greta erfði listfengi föður síns og bjó
fjölskyldu sinni stílhreint og óvenju
fallegt heimili.
Maja-Greta hélt alltaf nánum
tengslum við fjölskyldu sína í Sví-
þjóð, móður sína sem lést 1962,
einkabróður sinn Anders og mág-
konu Maj-Britt, sem voru henni
mjög kær. Synirnir stunduðu báðir
framhaldsnám í Svíþjóð á 8. áratug
síðustu aldar og treysti það enn frek-
ar fjölskyldubönd yfir hafið.
Þau Eiríkur bjuggu lengst af við
Snekkjuvog 7, litla götu, þar sem
nokkrir vinir úr rafmagnsgeiranum
höfðu byggt saman raðhúsalengju.
Þar blómstraði afar hlýtt og
skemmtilegt mannlíf og náin vinátta.
Þær voru nokkrar sænsku kon-
urnar, sem komu til landsins í og eft-
ir stríðið með eiginmönnum, sem
höfðu verið við nám og störf í Sví-
þjóð. Þær mynduðu félagsskap og
kölluðu sig „Islandsvenskorna“,
héldu í marga sænska siði og efndu
m.a. til árlegrar Lúsíuhátíðar fyrir
börnin sín. Eftirminnilegast er þó
jólahaldið. Jólunum fögnuðu þær
saman og skiptust á að standa fyrir
veislum. Ég átti þess kost að taka
tvisvar þátt í slíkum fagnaði, hjá
Maju-Gretu og Eiríki og hjá Ingu og
Sigurði Þórarinssyni jarðfræðingi,
en með þessum hjónum var mikil
vinátta. Þarna var á aðfangadag
sungið, leikið og glaðst í stíl við það,
sem Ingmar Bergman lýsir í kvik-
myndinni um Fanny og Alexander.
Jóladagur var aftur haldinn hátíð-
legur að íslenskum sið. Þessir ný-
stárlegu sænsku jólasiðir voru alltaf
jafn fjörugir, og höfum við Haraldur
eftir bestu getu haldið í þá og aðra
siði, sem Maja-Greta kenndi okkur.
Maja-Greta var lífsglöð kona, með
mikið jafnaðargeð, sterka réttlætis-
kennd og ótrúlega aðlögunarhæfni.
Hún var víðlesin og hafði mikinn
áhuga á alþjóðamálum en einnig á
tónlist, menningu og íþróttum. Hún
var mikil og góð mamma, tengda-
mamma og amma. Ekki minnist ég
þess að hún hafi reiðst. Henni mislík-
aði þó og sárnaði neikvæð umræða
fordómafullra Íslendinga, þegar þeir
fóru mikinn í gagnrýni sinni á Svía á
kaldastríðsárunum, ekki síst þegar
fjölmiðlar slógu taktinn af einurð.
Missir Maju-Gretu var mikill þeg-
ar Eiríkur maður hennar féll frá
1989, en samband þeirra var náið,
innilegt og fullt af húmor. Djúp vin-
átta hennar og Ingu Þórarinsson
efldist þá enn frekar og fráfall Ingu
MAJA-GRETA
BRIEM
MINNINGAR
UM miðjan desember sl. fengu
landsmenn sent afmælisblað
Fjórðungssjúkrahússins á Ak-
ureyri 1873–1953–2003 vegna 130
ára sjúkrahússreksturs Akureyr-
arbæjar. Tilefni þessara skrifa er
grein Magnúsar Stef-
ánssonar for-
stöðulæknis barna-
deildar FSA, ,,Saga
lækninga og sjúkra-
húsa á Akureyri“ og
birtist í blaðinu. Í
annars ágætri grein
rekur Magnús sögu
lækna og lækninga
við sjúkrahúsin á Ak-
ureyri og lætur þess
jafnframt getið að lít-
ið sé vitað um hjúkr-
un á Akureyri frá
dögum ,,Gudmanns
Minde“ og fyrstu ára-
tugum 20. aldar. Því er ég ósam-
mála. Þar sem ég hef rannsakað
sögu hjúkrunar á Íslandi bæði í
BA-námi og meistaranámi í sagn-
fræði við Háskóla Íslands er
hjúkrunarsagan sem tengist
Sjúkrahúsinu á Akureyri mjög
áhugaverður þáttur í sögu hjúkr-
unarmála á Íslandi og fjallar með-
al annars um baráttu hjúkr-
unarkvennastéttar fyrir
viðurkenningu á hjúkrunarmennt-
un sinni.
Um aldamótin 1900 starfaði við
hjúkrunarstörf á Sjúkrahúsinu á
Akureyri Ástríður Torfadóttir sem
samkvæmt sóknarmannatali fyrir
Akureyrarbæ var titluð sjúkra-
kona. Ástríður var ekki menntuð í
hjúkrun á þessum tíma en átti síð-
ar eftir að halda til Kaup-
mannahafnar og læra hjúkrun.
Hún bjó innan um sjúklinga
Sjúkrahússins á Akureyri en það
var algengt á þessum árum að
konur sem sáu um hjúkrunarstörf
á spítölum bjuggu innan veggja
þeirra. Það var hún
sem fór á fætur fyrir
allar aldir, bjó um
rúm sjúklinganna,
færði þeim þvotta-
vatn, hjálpaði þeim
sem þess þurftu með
að þvo sér og greiða
og gaf þeim að borða.
Þá sá Ástríður um að
,,klóróformera“ á spít-
alanum en það kall-
aðist það þegar sjúk-
lingur var svæfður
með klóróformi sem
dreypt var á járn-
grímu sem haldið var
fyrir vitum hans áður en lækn-
irinn framkvæmdi skurðaðgerð á
honum. Að lokinni aðgerð vakti
hún yfir sjúklingnum. Í grein
Magnúsar er ekkert minnst á þær
fjölmörgu konur sem lærðu hjúkr-
unarstörf við Sjúkrahúsið á Ak-
ureyri undir handleiðslu Stein-
gríms Matthíassonar spítalalæknis
í byrjun 20. aldar og titlaðar voru
litlu hjúkrunarkonurnar að námi
loknu. Hið þarfa framtak spít-
alalæknisins að kenna konum
hjúkrun varð brátt umdeilt vegna
þess hversu stuttan tíma námið
tók, aðeins tvo til þrjá mánuði, en
því hafði verið komið á til að sinna
kalli hjúkrunarfélaga úti á lands-
byggðinni sem höfðu þau markmið
að hjálpa fólki með hjúkrun í
heimahúsum þegar sjúkdóma bar
að höndum. Þörfin fyrir hjúkr-
unarkonur var mikil. Á sama tíma
var ný kvennastétt, hjúkr-
unarkvennastétt, að stíga sín
fyrstu spor hér á landi. Í þeirri
stétt voru hjúkrunarkonur sem
höfðu lagt á sig mun meira erfiði
og lært hjúkrun á lengri tíma en
nokkrum mánuðum. Höfðu þær
verið í hjúkrunarnám við virta
hjúkrunarkvennaskóla í útlöndum
og útskrifast sem hjúkrunarkonur
eftir þriggja ára nám. Þær töldu
hjúkrunarstarfið erfitt starf, það
erfiðasta sem nokkur kona gæti
tekist á hendur og krafðist mik-
illar menntunar. Árið 1920 hóf
fyrsta íslenska lærða hjúkr-
unarkonan, Júlíana Friðriksdóttir,
að starfa á Sjúkrahúsinu á Ak-
ureyri og síðar hófu fleiri hjúkr-
unarkonur að starfa þar við hjúkr-
unarstörf.
Saga kvennanna og hjúkrunar í
þágu sjúkra á Sjúkrahúsinu á Ak-
ureyri í byrjun 20. aldar má ekki
gleymast. Sú saga er áhugaverð
og skemmtileg.
Hjúkrun sjúkra á
Sjúkrahúsinu á Akureyri
í byrjun 20. aldar
Erla Dóris Halldórsdóttir skrif-
ar um hjúkrunarsögu ’Saga kvennanna oghjúkrunar í þágu sjúkra
á Sjúkrahúsinu á Ak-
ureyri í byrjun 20. aldar
má ekki gleymast.‘
Erla Dóris
Halldórsdóttir
Höfundur er hjúkrunarfræðingur og
sagnfræðingur.
MANNI finnst ósjaldan nokkuð
sérkennilegt þegar verið er að
fjalla um einhver álitamál varðandi
Evrópusambandið í íslenzkum fjöl-
miðlum og kallaðir eru til ein-
hverjir sérfræðingar í málaflokkn-
um. Þessum sérfræðingum er
væntanlega ætlað það
hlutverk að gefa hlut-
laust álit á þeim mál-
um sem eru til um-
fjöllunar hverju sinni
og varpa frekara ljósi
á þau fyrir almenning.
Gallinn er hins vegar
sá að ósjaldan eru
þessir sérfræðingar
menn sem afskaplega
erfitt er að ætlast til
að geti fjallað hlut-
laust um þessi mál,
einfaldlega vegna þess
að þeir eru virkir
þátttakendur í þeirri
pólitísku umræðu sem er í gangi
um þau í þjóðfélaginu.
Dæmi um þá aðila, sem gjarnan
eru kallaðir til af þessu tilefni, er
t.d. Eiríkur Bergmann Einarsson
sem er stjórnmálafræðingur að
mennt. Hins vegar vill svo til að
hann er líka yfirlýstur Evrópusam-
bandssinni og einn helzti hvatamað-
ur þess að Ísland gangi í Evrópu-
sambandið. Að síðustu er hann svo
stjórnarmaður í Evrópusamtök-
unum sem eru, sem kunnugt er,
pólitísk samtök sem hafa það að
markmiði að Ísland gangi í sam-
bandið. Annað dæmi er Úlfar
Hauksson sem er stundakennari í
stjórnmálafræði við Háskóla Ís-
lands, en situr jafn-
framt í varastjórn
Evrópusamtakanna og
er auk þess fyrrver-
andi formaður þeirra.
Nú flögrar ekki að
mér að efast um
fræðimannsheiður
þeirra Eiríks og Úlf-
ars, en mér dettur
heldur ekki í hug að
gera þá ósanngjörnu
kröfu til þeirra að þeir
séu hlutlausir í um-
fjöllunum sínum um
hápólitískt álitamál
sem þeir hafa báðir
tekið virkan þátt í að ræða á vett-
vangi stjórnmálanna um árabil.
Báðir eru þeir vissulega fræði-
menn, en það segir bara ekki alla
söguna því þeir eru líka stjórn-
málamenn og það verður að sjálf-
sögðu einnig að taka inn í myndina.
Þrátt fyrir það eru þeir ávallt titl-
aðir sem stjórnmálafræðingar við
álitsgjafir sínar, en ekki minnzt á
aðra aðkomu þeirra að málinu.
Það dytti sennilega fáum aðilum
í hug að gera ráð fyrir því að bók
eftir Davíð Oddsson um einkavæð-
ingu væri hlutlaust yfirlitsrit fyrir
þá sem vildu kynna sér viðfangs-
efnið út frá öllum hliðum málsins
og sama er væntanlega að segja
um það ef Steingrímur J. Sigfússon
ritaði sambærilega bók um um-
hverfisvernd. Bæði Davíð og Stein-
grímur eru án efa mjög vel að sér í
þessum málum, en það dettur varla
neinum í hug að ætlast til þess að
þeir séu hlutlausir í afstöðu sinni til
þeirra – eðli málsins samkvæmt.
Hins vegar virðast ýmsir fjöl-
miðlar á Íslandi halda að menn,
sem eru á kafi í hlutdrægum, póli-
tískum umræðum um Evrópusam-
bandið, geti bara skipt um sokka
þegar þeim dettur í hug og gefið
hlutlaust álit á málinu. Ef einhver
umfjöllun á að vera hlutlaus þarf
hún að lýsa öllum hliðum málsins
og ég á afskaplega erfitt með að
sjá fyrir mér t.a.m. þá Eirík Berg-
mann Einarsson og Úlfar Hauks-
son koma á framfæri sjónarmiðum
þeirra sem eru andsnúnir aðild Ís-
land að Evrópusambandinu og alls
ekki á hlutlausan hátt til jafns við
þeirra eigin pólitísku afstöðu til
málsins.
Ég vil hvetja íslenzka fjölmiðla-
menn til að taka sér þetta til um-
hugsunar. Að staðið sé að málum
með þessum hætti hlýtur að teljast
afar vafasamt, eða í það minnsta
einkar óheppilegt, frá sjónarhóli
þeirra vönduðu og ábyrgu vinnu-
bragða sem ég geri ráð fyrir að að-
ilar á íslenzkum fjölmiðlamarkaði
vilji vera þekktir fyrir.
Hlutlausir fræðimenn?
Hjörtur J. Guðmundsson fjallar
um Evrópumál ’Það dettur varla nein-um í hug að ætlast til
þess að þeir séu hlut-
lausir í afstöðu sinni til
þeirra – eðli málsins
samkvæmt.‘
Hjörtur J.
Guðmundsson
Höfundur er sagnfræðinemi.
Stórhöfða 21, við Gullinbrú, s. 545 5500.
www.flis.is
netfang: flis@flis.is
lím og fúguefni