Morgunblaðið - 30.12.2003, Blaðsíða 22

22 ÞRIÐJUDAGUR 30. DESEMBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
T
ómas Ingi Olrich
var kjörinn á þing
fyrir Sjálfstæð-
isflokkinn í Norður-
landskjördæmi
eystra árið 1991 og
hefur gegnt emb-
ætti menntamálaráðherra síðan í
mars 2002. Hann segir töluvert
samhengi hafa verið í starfi sínu
sem þingmaður og ráðherra.
„Ég býst við að það sé ekki
hægt að lýsa mér sem ástríðu-
pólitíkusi, það held ég að ég sé
ekki,“ segir Tómas. „Og þegar ég
setti stefnuna á þingsæti á árunum
1985 til 1986 var það í mínum huga
fyrst og fremst hluti af verkefni
sem þurfti að takast á við. Ég
hygg að margir sjálfstæðismenn á
þeim tíma hafi verið þeirrar skoð-
unar að það væri kominn tími til að
takast af fullri alvöru á við óheilla-
vænlega þróun sem fólst í því að
útgjöld ríkisins jukust sífellt en
tekjurnar minnkuðu. Meðal annars
af þessum sökum varð ekkert ráðið
við verðbólgu, sem var búin að
vera langvarandi vandamál. Sjálf-
stæðisflokkurinn hafði freistað þess
hvað eftir annað að ná tökum á
vandanum, en hafði í raun og veru
skort samstarfsaðila til verksins.
Ljóst var að það yrði ekki gert án
þess að færðar yrðu fórnir.
Þegar ég var svo kjörinn á þing
árið 1991 gekk ríkisstjórn Sjálf-
stæðisflokks og Alþýðuflokks í
þetta starf af heilum hug, sem
kostaði mikil átök og harðar deilur.
Ég bjóst allt eins við því að nauð-
synlegar en óvinsælar ráðstafanir
yrðu okkur þungar í skauti í kosn-
ingunum 1995. Við hjónin vorum
búin að sætta okkur við þá til-
hugsun að stjórnmálaferill minn
myndi ekki standa lengur en eitt
kjörtímabil. En í ljós kom að þjóð-
in hafði skilning á því umbótastarfi
sem við höfðum verið að vinna. Sú
gagnrýni sem við urðum fyrir af
hálfu stjórnarandstöðunnar, meðal
annars í þá veru að við værum að
grafa undan velferðarkerfinu og
heilbrigðis- og menntamálunum,
náði ekki til þjóðarinnar, sem þvert
á móti endurnýjaði umboð okkar.
Uppbyggingarstarfið var hafið
strax á þessu fyrsta kjörtímabili og
segja má að drifkraftur þeirra
framfara sem orðið hafa á Íslandi á
undanförnum árum sé fólginn í
þremur meginatriðum. Í fyrsta lagi
í þeim stöðugleika í stjórnmálum
sem var innleiddur á þessum tíma.
Í öðru lagi í mikilli viðleitni stjórn-
valda til að lækka opinberar skuld-
ir. Ég get nefnt sem dæmi að um
tíma voru vextir og afborganir af
erlendum lánum álíka há upphæð
og heildarútgjöld til menntamála –
svona var komið fyrir okkur. Og
loks var gengið í það að lækka
skatta á einstaklinga og fyrirtæki, í
þeirri von að hvorir tveggja myndu
fjárfesta skynsamlega, þar á meðal
í menntun, þekkingu og vísindum.
Og þetta gekk eftir. Íslendingar
eru nú orðnir forystuþjóð að því er
varðar rannsóknir og þróun. Við
verjum nú í heild, bæði opinberir
aðilar og einkafyrirtæki, um þrem-
ur prósentum af vergri þjóðarfram-
leiðslu til þessa málaflokks, sem er
með því hæsta í heiminum. Áður
nam fjármagn frá hinu opinbera
um 60% af heildarframlögum til
rannsókna og þróunar, en nú hefur
það hlutfall snúist við þannig að
rúmlega 60% koma frá atvinnulíf-
inu, sem er mjög mikilvæg þróun.
Ég tel að þessi miklu umskipti
ráði, ásamt stöðugleika í stjórn-
málum og lækkun opinberra
skulda, mestu um það hversu vel
okkur hefur vegnað á undanförnum
árum, þegar hagvöxtur hefur verið
mikill hér og lífskjör hafa batnað
hratt, á sama tíma og stöðnunar
hefur gætt víðast hvar annars stað-
ar. Þetta gefur okkur skýr skilaboð
um það hvert við eigum að stefna.“
Hver telur þú vera mikilvæg-
ustu skrefin sem stigin hafa verið
í menntamálum á Íslandi á und-
anförnum árum?
„Það má segja að þetta mikla
uppbyggingartímabil hafi á sviði
menntamála markast af því að við
höfum eflt framhaldsskólann og há-
skólastigið mjög, bæði hvað varðar
innra starf og umbúnað allan.
Stofnunum á háskólastigi hefur
fjölgað, bæði ríkisreknum og einka-
reknum, þannig að flóran er orðin
mjög fjölbreytileg. Það hafa skap-
ast möguleikar bæði til samkeppni
og samvinnu á milli skólanna.
Þetta hefur orðið til þess að
styrkja háskólastigið og rann-
sóknaumhverfið verulega.
Við höfum einnig stigið mjög
mikilvæg skref í þá átt að flytja
menntunarmöguleika eins langt út
í dreifðar byggðir og kostur er, og
höfum gengið lengra í þeim efnum
en flestar þjóðir.
Á því leikur lítill vafi að mestur
árangur í byggðamálum hefur
náðst á sviði menntamála. Fæstum
blandast til dæmis hugur um að
Háskólinn á Akureyri hafi verið
mikilvægasta byggðamál sem unnið
hefur verið að til þessa. Eins hefur
uppbygging Viðskiptaháskólans á
Bifröst verið til mikillar fyr-
irmyndar.
Með þessum hætti höfum við
styrkt þjóðfélagið út á við í sam-
keppni við aðrar þjóðir og jafn-
framt inn á við með því að flytja
menntunina eins nærri fólkinu og
kostur er. Í tengslum við þessa við-
leitni er rétt að nefna FS-netið,
sem tengir saman alla framhalds-
skóla landsins, auk símennt-
unarmiðstöðvanna og útstöðva
þeirra, og býður þeim upp á mikla
flutningsgetu. Þetta net er í raun
lykillinn að því að við getum boðið
upp á jafn marga kosti í fjarnámi
og raun ber vitni. Þátttaka okkar í
fjarnámi og símenntun er hlutfalls-
lega mjög mikil og hefur byggst
upp mjög hratt. Og FS-kerfið var
meðal mikilvægustu skrefanna sem
stigin voru í minni ráðherratíð til
að tryggja þetta góða aðgengi að
menntun.
Jafnframt er stefnt að því að
tryggja aðgang dreifðari byggða að
háskólanámi með því að setja á
laggirnar háskólanámssetur á Eg-
ilsstöðum og þekkingarsetur á
Húsavík. Ísafjörður er næstur á
dagskrá. Þarna er ekki verið að
stofna sjálfstæða háskóla heldur
koma á fót aðstöðu til að gera há-
skólamenntun sem boðið er upp á
annars staðar sem aðgengilegasta.
Ég tel að eitt mikilvægasta
skrefið sem ríkisstjórnin hefur
stigið í minni ráðherratíð sé stofn-
un hins nýja Vísinda- og tækniráðs,
sem hefur það að markmiði að efla
vísinda- og tækniþróun í landinu.
Samhliða því var ákveðið að auka
verulega fjárframlög til rannsókna
og þróunar. Í þessu felst mikilvæg
stefnumörkun og skýr framtíð-
arsýn sem ríkisstjórnin hefur mikla
sannfæringu fyrir.
Atvinnulífið krefst þess að vinnu-
aflið endurnýi sig sífellt og við
þurfum að bjóða upp á símennt-
unarkosti starfsævina á enda.
Þetta er verkefni sem flestar þjóðir
eru byrjaðar að glíma við en gera
sér jafnframt grein fyrir að er
óhemju kostnaðarsamt og verður
ekki leyst öðruvísi en að allir taki
höndum saman. Að sumu leyti
stöndum við Íslendingar betur en
margar aðrar þjóðir. Við höfum
stundað ráðdeild, safnað digrum
lífeyrissjóðum, lækkað opinberar
skuldir og atvinnulífið er að byggja
upp endurmenntunarsjóði.
Þótt það sé annað mál, þá var
það mér mikil ánægja að taka þátt
í stofnun Fræðslumiðstöðvar at-
vinnulífsins nýlega. Þar er um að
ræða athyglisvert verkefni sem
miðar að því að efla samstarf rík-
isins og atvinnulífsins í þessum
efnum. Það mun til dæmis gera
starfsmönnum sem hafa mjög tak-
markaða menntun kleift að byggja
formlegt nám ofan á starfsreynslu
sína í fyrirtækjum og komast
þannig áfram innan mennta-
kerfisins.“
Á haustdögum skapaðist mikil
umræða um tillögur um styttingu
námstíma í framhaldsskólum.
Hvað hefur þú að segja um þá
gagnrýni sem komið hefur fram á
þær hugmyndir?
„Ég held að það skipti miklu
máli fyrir menntamálaráðuneytið
að hlusta á þessar gagnrýnisraddir.
Nú er málið komið í þann farveg
að samtök framhaldsskólanna,
framhaldsskólakennara og nem-
enda eiga aðild að þeim þremur
nefndum sem um málið fjalla. Þeg-
ar hinar raunverulegu tillögur sjá
dagsins ljós munu þessir aðilar því
hafa komið að því að móta þær.
Þess misskilnings gætti í fyrstu að
þessar tillögur hefðu þegar verið
mótaðar og að ákvörðun hefði verið
tekin í menntamálaráðuneytinu, en
„Ekki hægt að lýsa mér
sem ástríðupólitíkusi“
Morgunblaðið/Ásdís
Tómas Ingi Olrich á skrifstofu sinni í menntamálaráðuneytinu, sem hann kveður um áramótin.
Tómas Ingi Olrich lætur
af embætti mennta-
málaráðherra um ára-
mótin, en á næsta ári
tekur hann við starfi
sendiherra í París.
Aðalheiður Inga Þor-
steinsdóttir ræddi við
hann á þessum tíma-
mótum.
’ Mestur árangur íbyggðamálum hefur
náðst á sviði
menntamála ‘
’ Fjárfesting ímenningarmálum
skilar sér með marg-
víslegum hætti ‘
’ Æskilegt væri aðgera breytingar á
rekstrarformi Rík-
isútvarpsins ‘