Morgunblaðið - 31.12.2003, Blaðsíða 33

MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 31. DESEMBER 2003 33
mur rennt stoðum
orsendur hennar.
sem alþjóðasam-
ma bíða alvarlegan
þjóðanna að hætta
ályktana samtak-
a um að Saddam
m á að brölt sitt
kki gert með trú-
karar skríða gegn
lfarið hafa stjórn-
hafa haft óhreint
fa iðrast. Þau hafa
m að hætta þróun
óðlegt eftirlit með
nna í Íraksmálinu
höfðu vafalítið rík
sstjórna Írans og
ðvænlegra í heim-
á milli ríkra þjóða
ert á móti. Millj-
rónur á mánuði til
ssulega leitast við
msum hætti. Upp-
, hjálp í tengslum
hjálp má nefna til
Þó verða menn að
mt og í sumum til-
viðleitni þiggjend-
mynd er auðvitað
ög takmarkað svar
r munu fara mjög
ið utan við múra
ðs eða öllu heldur
þær gera nú. Bent
þriðja heimsins í
þyrfti aðeins að
0 milljónir manna
ta hvarvetna verð-
nartilburðum. Við
ynslu að fornu og
ávísun á laka lífs-
t til að yngri kyn-
ri skilning en þær
ng veraldargæða,
ækifæri, verður að
ækt“ að einu meg-
n snemma sleginn
isvel grunduðum,
tu menn að tilefn-
æðunni. Eftir kosn-
úr þeirri umræðu.
n á fátæktarvand-
ust búa yfir síðast-
vera ágætur um-
von um þingsæti,
truflar ekki rök-
assað vel, svo var-
nt hefur verið sem
fram fari fræðileg
sefni. Við vitum að
erið hærri. Kaup-
t, hefur ekki verið
ira en tvöfaldast á
nnkandi og er hér
. Framlög til heil-
undanförnum tíu
Barnabætur hafa
til. Minni vanskil
i en oftast áður og
ættir liggja fyrir.
ullyrðingar manna
ust er að gera lítið
n þetta hlýtur að
fyrir þá sem hæst
na til að lýsa sjón-
agna því ef virtir
ast til botns í mál-
.
VI
Á undanförnum árum hefur viðskiptalíf Íslendinga
þróast hratt í átt til þess sem best gerist með öðrum
þjóðum. Heilbrigð viðskipti milli þjóða draga ekki ein-
ungis björg í bú, þau bera með sér nýja þekkingu og
fagmennsku og eyða heimóttarskap. Íslendingar eru
nýjungagjörn þjóð sem er fljót að tileinka sér nýjar
hugmyndir og tækni, í því felst mikill styrkur. Um það
er fjármálamarkaðurinn okkar ágætt dæmi. Hann var
áratugum saman lítt þroskaður og óhagkvæmur, póli-
tísk afskipti landlæg og kerfið allt staðnað. Frelsi á
fjármagnsmarkaði og einkavæðing ríkisbankanna
leysti úr læðingi mikið afl. Íslensku bankarnir hafa ver-
ið ötulir við að styrkja sig og efla jafnt innanlands sem
utan. Þessi kappsfulla útrás hefur nú þegar skilað ís-
lensku samfélagi miklum verðmætum. En kappi verð-
ur að fylgja forsjá. Ella kann illa að fara. Við þurfum að
gæta þess, að gera ekki þau mistök sem við sjáum að
öðrum hefur orðið á. Ástæðan til þess að á þetta er
minnst er sú að borið hefur á því að stjórnendur nokk-
urra fyrirtækja hér á landi hafa gert samninga um
kaup og kjör sem gefa tilefni til að staldrað sé við. Í
Bandaríkjunum og einnig í Bretlandi, urðu s.k. valrétt-
arsamningar við forstjóra algengir á síðasta áratug síð-
ustu aldar. Reynslan af þessum samningum hefur ver-
ið tvíbent í besta falli. Ef vel er að málum staðið og
hófsemi gætt er þetta ágætt fyrirkomulag til að tengja
saman hagsmuni eigenda fyrirtækjanna og æðstu
stjórnenda þeirra. En ef óvarlega er farið þá geta slíkir
samningar valdið miklum skaða í efnahagslífinu.
Hætta er á því að stjórnendur fyrirtækja reyni að
blekkja markaðinn, jafnvel freistist til að hagræða bók-
haldi þannig að afkoma virðist betri en varfærið mat
gæfi til kynna. Eins er hætt við því að fyrirtækjum sé
síður stýrt með langtímahagsmuni hluthafanna að leið-
arljósi heldur sé fyrst og fremst horft til þess tíma sem
valréttarsamningarnir ná til. Má þá einu gilda hvað
verður um hag hins almenna hluthafa í kjölfarið – sá í
neðra hirðir þann sem síðastur er út eins og hjá Sæ-
mundi forðum í Svartaskóla. Um þetta eru mörg dæmi
af erlendum vettvangi. Óhóflegir og glannalegir launa-
samningar áttu að minnsta kosti nokkurn þátt í falli
fyrirtækja eins og Enron og WorldCom og skemmst er
þess að minnast er stjórnarformaður kauphallarinnar í
New York varð að segja starfi sínu lausu, vegna launa-
samninga sem þóttu ekki vera í nokkrum takti við það
sem siðlegt þykir. Þessir atburðir hafa rýrt traust
manna á fyrirtækjum og markaðinum og gefur auga
leið hversu dýrkeypt það er. Það er engin ástæða til
þess að við Íslendingar föllum ofan í þá pytti sem aðrir
eru nú með erfiðismunum að koma sér upp úr.
VII
Síðastliðinn tíu ár hefur kaupmáttur launa vaxið
meira en dæmi eru um á lýðveldistímanum. Sérstakt
ánægjuefni er að kaupmáttur lægstu launa hefur vaxið
mest og hefur í þeim efnum náðst mikill og góður ár-
angur. Þessi þróun mála er mjög athyglisverð. Sé litið
til áranna 1980 til 1990 sést að laun hækkuðu tuttugu-
falt en kaupmáttur þeirra óx einungis um 4,5%. Frá
1995 hafa laun hækkað 1,8-falt en kaupmátturinn
hækkað um 34%. Þessi árangur er ekki sjálfgefinn.
Hann er afrakstur festu í efnahagsstjórninni og
ábyrgra kjarasamninga aðila vinnumarkaðarins. Ekki
er hægt að gefa sér að kaupmáttur haldi áfram að vaxa
ár frá ári nema það takist að tryggja hagvöxt og stöð-
ugleika í efnahagslífinu. Framundan er lota kjara-
samninga. Forysta verkalýðshreyfingarinnar hefur
sýnt í senn framsýni og ábyrgð á undanförnum áratug
og átt drjúgan hlut í tilurð hinnar miklu kaupmátt-
araukningar sem orðið hefur. Það vakti þó nokkra
undrun hvernig verkalýðsforystan hagaði málflutningi
sínum þegar Alþingi afgreiddi nýverið lög um lífeyr-
isréttindi forseta Íslands, ráðherra, alþingismanna og
hæstaréttardómara. Það er einungis hægt að líta á
þetta atvik og þau ótrúlegu stóryrði sem felld voru þá
að lítt athuguðu máli, sem eitthvert dularfullt minni frá
löngu liðinni tíð, sem verður öllum óskiljanlegt þegar
fram líða stundir. Það var einsog yfir þeirri umræðu
allri lægi einhver hörmulegur klaufadómur og var dap-
urlegt fyrir flesta að verða vitni að. Engin ástæða er
hins vegar til að ætla að með þessu hafi upphafstónn í
samningaviðræðum á vinnumarkaði verið sleginn.
Samningar um kaup og kjör eru allt of mikið alvörumál
fyrir almenning á Íslandi til þess að menn nálgist þá af
léttúð eða flumbrugangi. Það er brýnt hagsmunamál
þjóðarinnar, að í þeirri samningalotu, sem framundan
er, hafi þeir sem þar ráða för, gæfu og þrek til að leiða
mál til lykta með jafn heilladrjúgum hætti og áður.
Þannig yrði lagður traustur grunnur að auknum kaup-
mætti næstu árin, öllum til hagsbóta. Þeir sem gerst
þekkja til efnahagsmála halda því fram að við Íslend-
ingar getum vænst þess að hagvöxtur verði umtals-
verður á næstu árum en þó einvörðungu ef rétt er á
haldið. Okkar er því að grípa tækifærin, sem nú gefast,
til að efla hag þjóðarinnar enn frekar. Þau eru mörg.
Framlög til menntamála og vísinda, heilbrigðismála og
félagsmála hafa verið stóraukin. Skattar hafa lækkað
og munu lækka enn frekar, skuldir ríkissjóðs hafa
lækkað og munu lækka enn frekar og lífeyrissjóðs-
kerfið okkar hefur styrkst, meðan slík kerfi standa á
brauðfótum víða. Bjartsýni við þessar aðstæður má
áhættulítið flokkast undir raunsæi. Það er á mörgu að
taka og margt óunnið. Vaxandi fiskistofnar, álver og
virkjunarframkvæmdir á Austurlandi, framsækin líf-
tækni- og lyfjafyrirtæki, öflugir bankar og vel menntað
og dugandi starfsfólk, allt eru þetta sóknarfæri fyrir ís-
lenskt atvinnulíf sem okkur ber að nýta til fulls. Þó
syngi í rá og reiða er ekki ástæða til að slá af. Gæfan er
þeim gjarnan hliðholl sem sækja djarft og af krafti. En
sókndirfska er eitt og fífldirfska annað og ástæða til að
gæta vel að öllum veðrabrigðum. Á árunum 1999 til
2001 fóru margir mjög geyst og kapp réð stundum
meiru en forsjá. Forráðamönnum íslenska bankakerf-
isins er rétt um þessar mundir að horfa til baka til þess-
ara ára. Þá var gengismálum okkar til að mynda þann-
ig háttað að Seðlabanki Íslands bar ábyrgð á því að
gengi íslensku krónunnar héldist innan ákveðinna vik-
marka og freistandi var að flytja inn í landið fjármuni
umfram það sem vöxtur hagkerfisins þoldi. Það hrikti
mjög í á árinu 2001 þegar efnahagslífið þurfti að vinna
á viðskiptahallanum sem myndast hafði. Margir sem
höfðu tekið mikla áhættu með óhóflegri erlendri lán-
töku töpuðu umtalsverðu fé þegar krónan féll. Erlend
lántaka er að aukast umfram það sem heppilegt getur
talist og sérstaklega veldur taumlaus erlend lántaka
bankanna nokkrum áhyggjum um þessar mundir. Ríki
og Seðlabanki hafa vissulega bætt erlenda lánastöðu
sína svo um munar og m.a. af þeim ástæðum er mat á
lánsfjárhæfni Íslands afar traust. Erlendar skuldir
annarra hafa á hinn bóginn aukist mjög mikið og er
óhjákvæmlegt að hvetja til aukinnar varfærni í þeim
efnum og munu yfirvöld fylgjast náið með þróun mála á
næstu mánuðum og misserum.
Verð íslensku krónunnar ræðst nú alfarið á markaði
og reynslan sýnir að varhugavert er að spá fyrir um
þróun á gjaldeyrismörkuðum. Þar geta hlutirnir gerst
hratt og sveiflurnar orðið miklar. Ekki er hægt að
ganga að því gefnu að Seðlabankinn eða ríkisvaldið fari
í slag við markaðsöflin um gengið þótt staða beggja sé
sterk. Seðlabankinn hefur nú það markmið að tryggja
stöðugt verðlag og til þess getur hann fyrst og fremst
beitt stýrivöxtum sínum. Mikið mun reyna á bankann á
næstu misserum. Hann þarf að ná markmiðum sínum
án þess að drepa allt í dróma með of miklum vaxta-
hækkunum. Ríkisvaldið stendur einnig frammi fyrir
erfiðum hagstjórnarverkefnum. Þar skiptir mestu að
efnahagsstefna ríkisstjórnarinnar sé skýr og að henni
sé fylgt eftir af festu. Langtímastefna í ríkisfjármálum
sem ríkisstjórnin lagði fram við afgreiðslu fjárlaga fyr-
ir árið 2004 er stórt skref í þá átt að gera hagstjórn á
næstu árum markvissa. Auðveldara verður fyrir Seðla-
banka Íslands að vinna að langtímastefnumótun sinni,
þegar ríkið hefur sett fram sína stefnu og markmið
með skýrum hætti. Við það aukast mjög líkurnar á að
þessi tvö helstu efnahagsstjórntæki hins opinbera
vinni saman eins og til er ætlast. Alþjóðleg matsfyr-
irtæki hafa að undanförnu lýst því yfir að horfur í ís-
lensku efnahagslífi séu góðar. Markviss hagstjórn og
skynsamlegir kjarasamningar munu án efa tryggja
aukinn kaupmátt og áframhaldandi efnahagslega vel-
megun þjóðarinnar. Um það þarf að sameinast.
VIII
Nefnd sem ríkisstjórnin fól menntamálaráðherra að
skipa, vinnur nú að athugun á samþjöppun á fjölmiðla-
markaði, en einsog kunnugt er skortir hér slíkan laga-
ramma öfugt við það sem gerist í flestum þeim löndum
sem við þekkjum til. Lög, sem á niðurstöðum nefnd-
arinnar yrðu byggð, myndu auðvitað ekki verða aft-
urvirk. Aðilum, sem þau kynnu að taka til, yrði gefinn
hæfilegur tími til að laga sig að hinu nýja lagaumhverfi.
Þessar aðstæður minna á að Samkeppnisstofnun taldi
sig ekki á sínum tíma hafa lagaskilyrði til að stemma
stigu við tiltekinni ákvörðun sem leiddi til samþjöpp-
unnar á matvörumarkaði. Úr þeim lagaannmörkum
hefur nú verið bætt. Það þýðir, með öðrum orðum, að
slíkur samruni sem nú er orðinn, hefði ekki náð fram að
ganga miðað við þau lög sem gilda í landinu. Nauðsyn-
legt virðist að bregðast við þessu og vaxandi hringa-
myndunum á ýmsum sviðum með nýrri löggjöf sem
gefa myndi þeim sem í hlut ættu tiltekinn aðlögunar-
tíma að breyttu lagaumhverfi. Öll merki benda til þess
að samruni fyrirtækja og einokunartilburðir í kjölfarið
sé að verða meinsemd í íslensku viðskiptalífi. Við því er
sjálfsagt og eðlilegt að bregðast.
XI
Enginn veit með öruggri vissu hvernig hið nýja ár
mun dúka sitt borð. Reynslan sýnir að spár frómustu
sérfræðinga og sprenglærðra spekinga um gengisþró-
un, álverð, aflabrögð, veðurfar, hlutabréfaverð, svo
ekki sé talað um hernaðarmál, hryðjuverk, jarðelda,
snjóflóð og aðra vá, eru einatt ekki mikið áreiðanlegri
en það sem völvur tímaritanna láta frá sér fara. Enda
hafa spakvitringarnir auðvitað fjölmarga fyrirvara á
spám sínum sem vísa má til ef þær bregðast. Og það er
ekki einu sinni víst að okkur liði neitt betur, þótt við
værum ekki svona hræðilega nærsýn eins og við erum
þegar við reynum að rýna inn í framtíðina. En sumt vit-
um við með nokkuð öruggri vissu. Það mun vora eftir
vetur. Grös munu vakna til lífs. Kynslóðir koma og
fara. Og á hverju sem veltur verður manneskjan sem
slík söm við sig. Í febrúar verða 100 ár frá því að við
fengum heimastjórn og 17. júní næstkomandi fögnum
við 60 ára lýðveldisafmæli. Töluverð tilefni hvoru
tveggja til nokkurra hátíðarbrigða. En að flestu öðru
leyti rennum við blint í sjóinn einsog endranær. En
ætli Guð okkur stór eða smá hlutverk á árinu sem í
hönd fer, þökkum við fyrir það með því að lofa að gera
okkar besta.
Ég þakka Íslendingum samfylgdina á árinu sem er
að líða og óska þjóðinni gleðilegs árs.
erra, formaður Sjálfstæðisflokksins
ÁRAMÓT