Morgunblaðið - 31.12.2003, Blaðsíða 6

6 B MIÐVIKUDAGUR 31. DESEMBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
H
ér og nú, korteri
fyrir áramót, er
tilvalið að setja
fram tilgátu sem
lýsir árinu 2003 í
einni brakandi
sjónhendingu.
Það er nefnilega misskilningur að
hægt sé að merkja tiltekin ár áður
en þau hefjast – ár trésins, ár hafs-
ins, ár aldraðra – árum er ekki hægt
að lýsa fyrr en þau eru liðin. Þá
fyrst er hægt að vita hvað gerðist og
hvað ekki. Og sé horft út frá sjónar-
horni daglegs lífs má leiða að því lík-
um að árið 2003 hafi verið árið sem
Íslendingar urðu endanlega heims-
borgarar.
Þá er ekki átt við hámenningu eða
pólitík, aðild að stríðsbandalögum
eða friðarsamböndum, né heldur
mannfjölda, meðalgreind eða lands-
framleiðslu – hér er einfaldlega átt
við hversdagslegar athafnir, það
sem jafnan er nefnt lífsstíll.
Nú getum við allt
Lífsstíll Íslendinga tekur sem
kunnugt er mið af alþjóðlegum
straumum í sífellt ríkara mæli, en
það er fyrst núna sem við erum hætt
að taka eftir því og/eða stæra okkur
af því. Við tileinkum okkur nýjungar
fyrirhafnarlaust og erum í mörgum
tilfellum hætt að greina á milli inn-
fluttra og aðfenginna siða. Eða er
þetta ekki í fyrsta sinn sem Valent-
ínusardagurinn er á lista dagatals
frá virtum framleiðanda sem einn af
„sérstökum merkisdögum“ hér á
landi? Og hefur það áður gerst að
bingói í stórum samkomusal úti á
landi sé flýtt til þess að múgsefjaðir
gestir komist heim til að horfa á am-
eríska uppskrift að sjónvarpsþætti,
s.s. Idol? Og er útbreiðsla sænskra
heilsársljósasería í íslenskum setu-
stofum ekki orðin slík að mönnum
finnist þær alltaf hafa verið til stað-
ar?
Þessi þróun er í senn gleðileg og
háskaleg. Með þessu móti erum við
samkeppnisfærari og nútímalegri,
en um leið útsettari fyrir markaðs-
gildrum og flatneskju.
En skemmtileg hliðarverkun
fylgir öllu saman. Hún er sú að
minnimáttarkenndin alræmda er á
undanhaldi. Heimsborgarahugsunin
innrætir okkur að við stöndum jafn-
fætis hverjum sem er. Hvar sem er.
Þess vegna gerist það á ári sem
þessu að Sigur Rósar-liðar vinna
sjálf Grammy-verðlaunin án þess að
menn stökkvi sérstaklega upp til
handa og fóta. Og þegar íslenska
knattspyrnulandsliðið gerir jafntefli
við Þjóðverja á Laugardalsvelli
verða allir hálffúlir. Finnst við hefð-
um átt að vinna.
Það var líka á þessu ári sem
Smáralindin varð hversdagslegur
hluti af götumyndinni, við nuddum
ekki lengur á okkur augun í vantrú
fyrir framan 60.000 fermetra versl-
unargám í fárra sálna samfélagi. Við
kippum okkur ekki einu sinni upp
við það að þúsund manna þorp far-
andverkamanna spretti upp úr engu
austur á fjörðum, eins og í hverjum
öðrum sílíkondal heimsins. Tökum
ekki einu sinni eftir því.
Brestir í glansmyndinni
En það er ekki bara að landsmenn
telji nú sjálfsagt að bjóða nýjungum
heimsins inn á gafl. Í ár náði líka há-
marki tilhneiging næstliðinna ára í
átt að fullkomnum lúxus. Dagarnir
snúast ekki lengur um að komast af,
skrimta í harðbýlu landi, heldur
uppskera og njóta lífsins. Helst út í
æsar.
Íslendingar hafa unnið yfir sig
síðustu áratugi en nú er komið að
því að slæpast. Fara í leikhús, grilla
undir trjánum, setjast í nuddpott
eftir líkamsræktina, stofnsetja vín-
bari, senda bílinn á þvottastöð,
panta indverskan mat, heimta hæg-
indastóla í bíó, ráða au-pair stúlkur,
láta sérhanna sólpall, fara á rauð-
vínsnámskeið, fá sér Anton Berg en
ekki lítið Malta … Og þeir gera
þetta loksins áreynslulaust og ná-
kvæmlega eins og gert er í hinum
löndunum. Þeir horfa líka á sömu
sjónvarpsþættina eða – til að gera
þetta heimilislegt – íslenska sjón-
varpsþætti eftir sömu forskriftum.
Og þeir ganga í sömu fötunum;
grípa á lofti tískustrauma eins og
pínupils, lífstykki, támjóa skó og
skakka toppa, þrátt fyrir stöku
djúpa lægð utan af hafi.
Þetta má í það minnsta ráða af
efnistökum fjölmiðla í ár. Þar er lítið
fjallað um fátækt og kjarabaráttu,
því meira um glæfraskap snöfur-
menna í viðskiptum, fátt um feimni
og frið en því meira um útlit ein-
staklinga og innlit hjá vonar-
stjörnum í velhönnuðum íbúðum.
Og þó, talsvert hefur verið skrifað
um líðan og geðheilbrigði, jafnvel
kvíða og álag við smíði hins full-
komna lífs. Það reynast nefnilega
brestir í glansmyndinni hér og þar.
Duglegir heimilisfeður eru sagðir
stríða við þyngsli þau sem nefnast
Atlas-heilkenni og ku jafngilda því
að bera allan heiminn á herðum sér.
Konurnar þykjast hættar að vera of-
urkonur en kvarta samt yfir tíma-
leysi, skorti á aga í skólum og
gagnslítilli þolgöngu í átt að jafn-
rétti. Og saman eru kynin í guðs
mynd ekki sjálfum sér nóg og fara
því í samanlagt 900 fegrunar-
aðgerðir á ári.
Og var það ekki líka á þessu ári
sem reiknað var út að Íslendingar
eyða fleiri milljörðum en nokkru
sinni fyrr í svonefnd lífsstílslyf? Ef
rétt er munað teljast þar 51 milljón
á ári í lyf við offitu, 1227 milljónir í
þunglyndislyf, 78 milljónir í lyf við
stinningarvandamálum og 537 millj-
ónir í lyf gegn nikótínfíkn – að
ógleymdum vefjaaukandi sterum,
afrétturum, neyðargetnaðarvörnum
og megrunarpillum. Þannig er
rammíslensk hamingja tryggð.
Það er annars svo að þrátt fyrir
viðleitni til þess að græða meiri
gæðatíma, t.d. með því að hafa heim-
ilishaldið sem mest aðkeypt og við-
haldsfrítt, lenda margir í þeirri
skrýtnu aðstöðu að njóta betur vinn-
unnar en fjölskyldunnar. Víða er
nefnilega orðið svo fjári gaman í
vinnunni; skapandi umhverfi, hvatn-
ingardagar, vinavikur, hópeflisferðir
með starfsfélögunum og guð má vita
hvað annað sem mannauðsstjórn-
endunum flýgur í hug að skipu-
leggja. Svo það er synd að fara of
snemma heim. Og þá situr fjöl-
skyldan á hakanum, á sérhannaða
sólpallinum, og talast við í gegnum
ofursmáa og fullkomna farsíma frá
Finnlandi.
Kvenfólk í köldum skýlum
Fátt sér-íslenskt gerðist árið 2003
á Íslandi. Kannski gerðist fleira sér-
íslenskt í útlöndum. Slegið var upp
alvöru sveitaballi í Hamborg eftir
leikinn við Þjóðverja. Ólafur Elías-
son setti upp Austfjarðaþoku í
London. Og vinsælasti sjónvarps-
kokkur ársins í Færeyjum er Ís-
lendingur.
Hér heima kepptumst við hins
vegar við að afleggja íslenska siði.
Við hættum að senda menn til
rjúpna í hríðarkófi, aflögðum heim-
ilislegt kjördæmakerfi, minnkuðum
lambakjötsát um 300 tonn, gleymd-
um að rífast um tónlistarhús og lok-
uðum Hattabúð Reykjavíkur. Það
gaus ekki einu sinni á Íslandi í ár.
Glatað.
En á næsta ári má þó búast við að
þjóðlegheitin grípi menn á ný, þá á
jú lýðveldið stórafmæli og hugvekj-
andi ræður verða haldnar. Næsta ár
verður sko sviðakjammastuð. Og
þúfnagöngulagið æft upp á nýtt.
En í bili höldum við áfram að
fljúga með lággjaldaflugfélögunum
út í heim til þess að kynna okkur
hvernig best má sinna verkefnum
lífsins. Kynnumst nýjum kaffi-
drykkjum. Venjumst fjölmenning-
unni. Lærum að meta listasöfn.
Komum heim með nýjustu tímaritin
og berum saman við kraumandi flór-
una hér heima. Skellum okkur í box.
Eldum fondue. Sækjum börnin í lífs-
leiknitíma eða látum þau hinkra eft-
ir strætó í dönsku biðskýlunum þar
sem fáklæddar og fótósjoppaðar
konur sýna sokkabuxur og undirföt í
flóðljósum. Þannig nema þau nógu
snemma óbreytanlegt hlutverk
kvenna. Og þannig læra þau að lesa
myndmál. Sem er aldeilis lífs-
nauðsynlegur undirbúningur fyrir
lífið í þeirri stórborg sem höfuð-
borgin er að verða.
Í kjölfarið verða þau líkast til fljót
að tileinka sér nýjustu strauma í
framkomu og förðun, t.a.m. air-
brush-tæknina nýju sem gerir kven-
fólki nú kleift að úða kvöldmálning-
unni á andlitið með loftþrýstingi.
Eins og bílasprautun. Þar er loksins
komið fram týnda samasemmerkið
milli glæsimeyja og glæsibifreiða
sem lengi hefur legið í loftinu og
notað hefur verið í auglýsingum í
áratugi. Allt hefur á endanum sína
skýringu.
Já, já, þetta hefur verið ágætt ár.
Ár framþróunar. En alls ekki svo að
skilja að landsmenn hafi látið leiða
sig út og suður hugsunarlaust. Þvert
á móti hefur þetta ár einkennst af
óvenju mikilli þátttöku almennings í
skoðanaskiptum og þjóðfélagslegri
umræðu. Fólk hefur óhrætt viðrað
skoðanir sínar á kvótakerfi, utanrík-
isstefnu, byggingaframkvæmdum,
landsliðsvali, virkjunum, dómskerfi,
Evróvisjón og olíuverði. Og aldrei
fyrr hafa jafnmargir safnast jafnoft
til skipulagðra mótmæla en einmitt
á þessu ári. Almenningur lætur ekki
lengur spila með sig. Hann lætur í
sér heyra. Hitt er svo annað mál
hvort eða hvenær á hann er hlustað.
Skimað eftir framtíð
Þannig reikum við áfram veginn,
stundum skref afturábak en gjarnan
tvö, þrjú skref áfram í staðinn – eftir
því hver dæmir. Það er helst að okk-
ur skorti dálitla yfirsýn, framtíðar-
sýn, hvert við erum yfir höfuð að
fara. Því stundum er eins og við
stefnum bara upp á næsta hól, án
þess að hafa hugmynd um áttir eða
ásetning, og vonumst svo til þess að
hafa þaðan sæmilegt útsýni yfir víð-
ernin. Stundum vantar okkur landa-
kort sem gæti aðstoðað við að móta
stefnuna, velja sniðugustu eða bestu
leiðina, jafnvel með ákveðna áfanga-
staði í huga.
Eitt kortið sem við eigum, ef vel
er leitað, segir að framtíðin sé í list-
inni og sköpuninni. Það hefur margt
ungt fólk uppgötvað og vinnur að
auðgandi verkefnum á sviði hönn-
unar, sjónlista, tónlistar og hugvits.
Annað kort dregur fram mikilvægi
umhverfisins, og yfir því korti liggja
nú ýmsir og skilgreina dýrmæti
náttúru, auðlinda og byggða. Þriðja
kortið, sem verið er að teikna, lýtur
að uppeldi, aga og manneskjuleg-
heitum í samskiptum og fjölskyldu-
lífi. Það er merkilegur uppdráttur.
Svo eru það kortin sem hafa með
að gera heiðarleg viðskipti, sam-
göngur, menntun, hugrekki, afþrey-
ingu, hreyfingu, heilbrigði og al-
menna gleði, þau eru fáanleg á
helstu útlánsstöðum hins sam-
íslenska hugarfars. Gott ef ekki er
verið að setja á markað fáein sér-
kort um skák og skilnaði. Það eru
alltaf nokkur ný sem komast í móð.
En meðan leitað er að hinu full-
komna vegakorti sem ein þjóð getur
sameinast um að fylgja – og sú leit
er auðvitað þrotlaus – er hægt að
skyggnast í huganum yfir árið sem
nú er liðið og athuga hvað fór úr-
skeiðis og hvað lukkaðist. Skreppa
kannski í gamlan ljósabekk, eins og
tíðkaðist í eina tíð, og anda djúpt.
Finna svo, þegar út er komið aft-
ur, hvað það er eitthvað fyndið að
hanga hér neðan úr heimskautsbaug
en finnast maður samt vera með.
Hvað það er fullkomlega eðlilegt að
vappa um þetta eyland þar sem
ástríðuávextir, ostasósur, harð-
kornadekk, IKEA-lampar, ADSL-
snúrur, magadans, heimabíó, vopn-
uð bankarán, vinsældir tjaldvagna
og fjöldi fíkniefnahunda hjálpast að
við að líkja eftir því sem best gerist í
útlöndum nær og fjær. Hvað það er
ágætt að vera heima og heiman í
senn, búa kannski í tvílyftu húsi í
Árbæ eða Árskógsströnd en vera
samt heimsborgari. Og njóta loksins
lífsins.
Eins og í öðrum heimi
Daglegt líf
Sigurbjörg Þrastardóttir blaðamaður
Morgunblaðið/Ómar
Árið sem Íslendingar urðu heimsborgarar sviptu þeir síendurtekið af sér spjörunum og fleygðu sér í sandinn – rétt eins og á Costa del Sol.
sith@mbl.is
’ Hvað það er ágætt að vera heima og heiman í senn, búa kannski í tvílyftu húsi í
Árbæ eða Árskógsströnd en vera samt
heimsborgari. Og njóta loksins lífsins. ‘