Morgunblaðið - 31.01.2004, Blaðsíða 36

36 LAUGARDAGUR 31. JANÚAR 2004 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
A
ð undanförnu hefur aukist
umræða um innleiðingu
skólagjalda í háskólum hér á
landi. Nemendum á há-
skólastigi hefur fjölgað mikið
á síðustu árum sem leitt hefur til aukinna
útgjalda fyrir ríkissjóð og hafa stjórnvöld
ekki greitt sumum háskólum fyrir hluta
þessarar aukningar. Þessi staða veldur
þessum háskólum verulegum rekstr-
arvanda sem vandséð er hvernig leysa má.
Í stefnuyfirlýsingu núverandi rík-
isstjórnar er ekki fjallað um skólagjöld og
athygli vekur að þar er nánast eingöngu
fjallað um menntamál í samhengi við jafn-
rétti til náms. Stjórnvöld hafa hins vegar í
nokkur ár heimilað einkaháskólum, Há-
skólanum í Reykjavík og Viðskiptaháskól-
anum Bifröst, að innheimta skólagjöld en
ríkisháskólar hafa ekki samsvarandi
heimild. Sú mismunum að heimila sumum
háskólum að innheimta skólagjöld og öðr-
um ekki er óviðunandi. Áður hefur verið
bent á að færu háskólar á vegum ríkisins
að innheimta skólagjöld í öllum fræði-
greinum í líkingu við það sem gerist hjá
einkaháskólum hér á landi jafngilti það
aukningu á beinni eða óbeinni skattheimtu
sem næmi 2 til 3 milljörðum króna á ári.
Hér er um að ræða upphæð sem slagar
hátt upp í fjárveitingu ríkissjóðs til Lána-
sjóðs íslenskra námsmanna (LÍN) á þessu
ári. Allir sjá að slík kúvending getur ekki
átt sér stað án frekari ígrundunar og um-
ræðu í þjóðfélaginu.
Fjármögnun háskólakerfisins er í
kreppu og finna þarf á því lausn sem
tryggir rekstrargrundvöll þess en verndar
jafnframt það jafnrétti til náms sem áunn-
ist hefur. Eftirfarandi eru nokkrar hug-
myndir um hvernig taka megi upp skóla-
gjöld í völdum greinum á háskólastigi án
þess að jafnrétti til náms sé verulega ógn-
að.
Í fyrsta lagi gefi stjórnvöld út þá yf-
irlýsingu að skólagjöld verði almennt ekki
reglan í fyrri hluta háskólanáms, þ.e. BA,
BEd. og BS námi. Á þessari reglu verði
nokkrar takmarkanir. Nemendur sem
einu sinni hafa lokið fyrri hluta háskóla-
náms verða krafðir um skólagjöld ef þeir
ætla að bæta við sig annarri háskólagráðu
sem telst til fyrri hluta háskólanáms. Rök-
in fyrir þessari tilhögun eru þau að hér
væri um endurmenntun að ræða og hefð
er fyrir að einstaklingurinn sjálfur eða
vinnuveitandi hans standi straum af
henni. Einkaháskólum verði áfram heimilt
að innheimta skólagjöld og jafnframt
verði ríkisháskólum heimilað að innheimta
skólagjöld í sömu greinum og einkahá-
skólar gera. Hér er einkum um að ræða
lögfræði, viðskip
Í öðru lagi ver
að innheimta sk
nám til meistara
Rökin fyrir því a
ir framhaldsnám
stjórnvöld telja
aflögu að slíkt n
myndarskap og
Fyrir framtíð líf
félags er uppbyg
þær rannsóknir
slitaatriði. Fjölm
menn hafa farið
Bretlands og gr
gjöld á þeim kjö
sín lán. Það er a
að þeir hafa tali
viðbótarmenntu
greiða hana dýr
þeirra sem lokið
mörgum tilvikum
greiðslum lána v
meginreglu að i
framhaldsnáms
anir. Þannig gæ
námi í fámennum
fjárhagslegur áb
óviss, e.t.v. verið
um og stjórnvöl
tryggðu fjármög
um hætti.
Í þriðja lagi þ
Skólagjöld
og jafnrétti
til náms
Eftir Þorstein Gunnarsson ’ Fjármögnun há-skólakerfisins er í
kreppu og finna þarf á
því lausn sem tryggir
rekstrargrundvöll þess
en verndar jafnframt
það jafnrétti til náms
sem áunnist hefur. ‘
Í
umræðum undanfarna daga og
mánuði um hernaðaríhlutunina í
Írak mætti stundum draga þá
ályktun af málflutningi sumra að
hún hafi átt sér stað í sögulegu
tómarúmi og verið bráðræðisaðgerð. Þeir
sem þekkja sögu Saddams Hussein og
stjórnar hans vita betur. Jafnvel þegar
þessi langi aðdragandi er hafður í huga
eru stjórnvöld þeirra ríkja sem létu til
skara skríða gagnrýnd og þau sökuð um
að hafa fóstrað einræðisherrann í upp-
hafi. Það væri nær lagi að benda á þetta
sem dæmi um langlundargeð vestrænna
lýðræðisríkja og vilja þeirra til að fara að
alþjóðalögum.
Þá eru Bandaríkin og Bretland öðrum
fremur sökuð um að hafa átt viðskipti við
Írak á valdatíma Saddams Hussein fyrir
daga viðskiptaþvingana Sameinuðu þjóð-
anna en staðreyndin er sú að stærstu við-
skiptaaðilar einsræðisherrans voru m.a.
þau ríki sem hvað ákafast lögðust gegn
hernaðaríhlutun.
Það hefur ávallt verið ljóst að ástæður
þess að gripið var til vopna gegn stjórn
Saddams Hussein voru margþættar.
Grunurinn um gereyðingarvopnaeign
íraskra stjórnvalda réð miklu en fleira
kom til. Allt atferli stjórnar Saddams
Hussein var ógnun við alþjóðlegan og
svæðisbundinn frið og stöðugleika. Ítrek-
aðar ályktanir öryggisráðs Sameinuðu
þjóðanna voru virtar að vettugi og Al-
þjóðakjarnorkumálastofnuninni og
vopnaeftirlitsmönnum samtakanna tor-
velduð störf. Svívirðileg og kerfisbundin
mannréttindabrot voru framin allt þar til
ógnarstjórnin féll. Haft var í hótunum við
nágrannaríki og neitað að upplýsa um ör-
lög fjölda Kúvæta og Írana sem týndust í
innrásum Íraka.
Allar viðvaranir virtar að vettugi
Samfélag þjóðanna stóð frammi fyrir
þeirri staðreynd að ábyrgðarlaus einræð-
isstjórn gaf því langt nef. Írösk stjórn-
völd stóðu hvorki við vopnahlésskil-
málana frá 1991 né hlíttu fjölda ályktana
öryggisráðsins á þeim tólf árum sem síð-
an liðu. Í sögulegri ályktun nr. 1441 frá 8.
nóvember 2002 var sérstaklega vísað til
10 fyrri ályktana ráðsins um Írak og þar-
lendum stjórnvöldum á þeim grundvelli
gefið lokatækifæri til að sýna fram á að
öllum gereyðingarvopnum hefði verið
eytt. Það tækifæri var ekki notað með
trúverðugum hætti.
Það er staðreynd að gereyðing-
arvopnin voru til en enginn veit enn hvað
orðið hefur um þau. Ef stjórn Saddams
Hussein hafði hreinan skjöld í þessum
efnum, eins og nú er haldið fram, hvers
vegna kaus hún þá ekki samstarf við Al-
þjóðakjarnorkumálastofnunina og
vopnaeftirlitsmenn Sameinuðu þjóðanna
heldur vísaði eftirlitsmönnum meira að
segja úr landi? Það er eitthvað í þessu
sem kemur alls ekki heim og saman.
Oft hefur verið spurt hvort ekki hafi
verið önnur úrræði, m.a. hvort ekki hefði
átt að gefa vopnaeftirlitsmönnunum
lengri tíma. Þetta er alltaf matsatriði – og
matið yfirleitt auðveldara eftir á – en á
móti má spyrja hvenær átti þolinmæði al-
þjóðasamfélagsins að þrjóta? Margir þeir
sömu sem voru afdráttarlausir andstæð-
ingar hernaðaríhlutunar voru jafnframt
ákafir gagnrýnendur viðskiptaþvingana
og hver voru þá þeirra úrræði? Vænt-
anlega að tala um fyrir Saddam Hussein í
umvöndunartón eða að láta hann af-
s
h
á
a
Í
lý
í
a
h
ó
s
lý
þjónustum mar
Bandaríkjanna
ollu þungum áh
löngu áður en n
Bandaríkjunum
völdum. Þá má
vopnaeftirlits S
festu þennan gr
að stjórnvöld he
aldar hafi vísvit
þessu samband
ásökun og fær h
voru stjórnvöld
hreinsuð af slík
tons lávarðar, e
slíku fram, harð
ekkert renni sto
ingar.
Ákvörðun
Íslensk stjórn
fyrir auðveldri
Annars vegar g
gildi og grundv
lýðræðisríkja m
aðaríhlutun og h
langa og lofsver
með því að hald
íhuguðu máli ák
erfiðari leiðina v
framkalla gagn
um að það væri
kringumstæður
lokaspretti kosn
iskosningarnar
Staðan í Írak
Eftir Björn Inga Hrafnsson ’ Ef stjórn Saddams Husseinhafði hreinan skjöld í þessum
efnum, eins og nú er haldið fram,
hvers vegna kaus hún þá ekki
samstarf við Alþjóðakjarnorku-
málastofnunina og vopnaeft-
irlitsmenn Sameinuðu þjóðanna
heldur vísaði eftirlitsmönnum
meira að segja úr landi? ‘
HINIR MINNI MÁTTAR
Hvers vegna er aldrei hægt aðráðast í niðurskurð á Land-spítala – háskólasjúkrahúsi
án þess að ráðast á þá sem eru minni
máttar? Það gerist ekki í fyrsta sinn
nú, þótt aðstaða fjölfatlaðra einstak-
linga, sem hafa notið endurhæfing-
arþjónustu á endurhæfingardeild
sjúkrahússins í Kópavogi, hafi vakið
meiri athygli en annað sem hefur
gerzt á spítalanum af áþekku tagi.
Hvernig stendur á því, að ekki er
hægt að láta tiltölulega fámennan
hóp fólks sem notið hefur skjóls á
þessum ágæta spítala í friði? Þessir
einstaklingar þurfa ekki sízt á því að
halda að ákveðin festa ríki í lífi
þeirra. Að þeir séu ekki fluttir fram
og aftur á milli húsa á vegum spít-
alans og lífsmunstri þeirra raskað
aftur og aftur.
Hvernig stendur á því, að þáttur í
sparnaðarráðstöfunum stjórnenda
Landspítala – háskólasjúkrahúss er
nánast alltaf að flytja þetta fólk til,
fram og til baka? Það getur ekki ver-
ið að þjóðin hafi ekki efni á því að sjá
þessum einstaklingum fyrir mann-
sæmandi þjónustu. Það getur ekki
verið að það sé óhjákvæmilegt að
láta niðurskurð bitna á þeim sem
minnst mega sín. Þetta er ekki
spurning um krónur og aura. Þetta
er spurning um afstöðu.
Nú ríkir fullkomin óvissa um þjón-
ustu við 32 fjölfatlaða einstaklinga
sem hafa fengið ákveðna þjónustu í
Kópavogi.
„Ég er með sorg í hjarta yfir því
að þetta skuli vera gert ...,“ segir
Guðný Jónsdóttir, yfirsjúkraþjálfari
á endurhæfingardeild Landspítala –
háskólasjúkrahúss í Kópavogi.
Það er óskiljanlegt að stjórnendur
spítalans skuli grípa til uppsagna og
ákveða lokun áður en þeir eru búnir
að finna aðra leið til þess að veita
þessum fjölfötluðu einstaklingum
viðunandi þjónustu. Hvað eiga þessi
vinnubrögð að þýða?
Guðný Jónsdóttir segir ennfrem-
ur: „Hér hafa búið einstaklingar
með meðfædda fötlun og einnig
áunna eins og t.d. vegna slysa eða
veikinda. Það er allt í lagi að endur-
lífga fólk eða bjarga því úr slysum
og halda því á lífi. En síðan er spurn-
ingin til hvers er lifað? Þetta er
spurning um lífsgæði og þjónustu-
stig. Þetta er spurning um að þau fái
að lifa mannsæmandi lífi.“
Mál af þessu tagi á ekki að þvæl-
ast fyrir stjórnendum spítalans. Þeir
eiga að draga uppsagnir til baka og
falla frá ákvörðun um lokun þess-
arar deildar. Það er áreiðanlega
hægt að finna sparnaðarleiðir á ein-
hverjum öðrum stað en þeim þar
sem eru einstaklingar sem geta enga
björg sér veitt.
Stjórnendur Landspítala – há-
skólasjúkrahúss og Jón Kristjáns-
son heilbrigðisráðherra eiga ekki að
draga þessa ákvörðun á langinn.
Þeir eiga að taka hana núna um
þessa helgi og létta þar með óvissu
af þessu fólki og aðstandendum
þess.
TRÚVERÐUGLEIKI BBC
Breska ríkisútvarpið, BBC, hefurfengið stuðning víða á Bretlandi
eftir þá útreið sem stofnunin fékk í
skýrslu Huttons lávarðar um dauða
vísindamannsins Davids Kellys.
Bresk dagblöð hafa hæðst að skýrsl-
unni, sem hafi hvítþvegið Blair, og
viðbrögð almennings virðast vera á þá
lund að BBC eigi ekki að láta deigan
síga, heldur halda áfram að veita
stjórnvöldum aðhald í fréttaflutningi.
Engu að síður hafa Gavyn Davies
stjórnarformaður og Greg Dyke, yf-
irmaður BBC, sagt af sér og í gær
lagði Andrew Gilligan, fréttamaður-
inn sem hleypti öllu fárinu af stað,
fram uppsögn sína. Vitaskuld á ekki
að krefjast þess að breska ríkisút-
varpið setji skottið á milli fótanna
vegna þessa máls, en það er hins veg-
ar jafn ljóst að þetta mál hefur afhjúp-
að alvarlega bresti í vinnubrögðum
stofnunarinnar og dregið úr trúverð-
ugleika hennar.
Þegar frétt Gilligans, þar sem stað-
hæft var samkvæmt heimildum að
stjórn Tonys Blairs hefði reynt að
gera skýrslu um vígstöðu Saddams
Husseins „meira æsandi“ en efni
stóðu til og sagt að fullyrðingu um að
Írakar gætu beitt efna- eða sýkla-
vopnum með 45 mínútna fyrirvara
hefði verið bætt við skýrsluna, þvert á
vilja yfirmanna þeirra stofnana sem
fara með njósnir og söfnun upplýs-
inga, var send út 29. maí 2002 hafði
enginn yfirmaður hans farið yfir hana.
Ekki hafði verið farið ofan í það hvaða
heimildir Gilligan hefði fyrir fréttinni;
hversu trúverðugar þær væru; hvort
viðkomandi heimildarmaður hefði þá
stöðu í kerfinu að hann hefði yfirsýn
til að geta staðið við slíkar fullyrðing-
ar; hvort framsetning Gilligans á
heimildum sínum fengi staðist. Þetta
er með ólíkindum þar sem stjórnvöld
eru í fréttinni sökuð um að hafa vísvit-
andi farið með rangt mál í því skyni
einu að draga almenning á asnaeyrum
út í stríð við erlent ríki.
Þetta mál snýst ekki um það hvort
BBC hefði átt að fylgja málinu eftir
eða láta það ógert. Þetta mál varðar
ekki ritskoðun. Það snýst um þann
skort á ritstjórn, sem virðist ríkja inn-
an veggja stofnunarinnar. Gilligan
vakti máls á fullkomlega lögmætum
spurningum. Hefði allt verið með
felldu mætti ætla að Gilligan hefði far-
ið yfir það, sem hann hefði í höndum,
með fréttastjórum og ritstjórum.
Eðlilegt framhald hefði verið að
ákveða að rannsaka þetta eldfima mál
nánar. Fréttin fór hins vegar beint í
loftið og einn virtasti fjölmiðill heims
stendur laskaður eftir. Það er engin
ástæða til annars en að ætla að BBC
muni jafna sig eftir þetta áfall, en
rækileg endurskoðun þeirra vinnu-
bragða, sem þar hafa verið viðhöfð,
hlýtur nú að taka við. BBC hefur þá
sérstöðu að um allan heim reiðir fólk
sig á fréttaflutning þess og á það
meira að segja við um umfjöllunina
um þetta mál. Breska ríkisútvarpið
skuldar hlustendum sínum að gripið
verði til aðgerða, sem fyrirbyggja að
þau vinnubrögð, sem nú hafa skekið
undirstöður stofnunarinnar, endur-
taki sig.