Morgunblaðið - 14.03.2004, Blaðsíða 14

14 SUNNUDAGUR 14. MARS 2004 MORGUNBLAÐIÐ
Andstæðingarnir segja aðhann sé litlaus, heldurleiðinlegur og hafi fáttnýtt fram að færa. Enfylgismenn spænska
Þjóðarflokksins (Partido Popular,
PP) trúa því að leiðtoginn nýi, Mar-
iano Rajoy, geti séð til þess að tök
hægrimanna um valdataumana í
landinu linist hvergi. Skoðanakann-
anir gefa enda til kynna að hann eigi
ágæta möguleika á að tryggja Þjóð-
arflokknum forsætisráðherraemb-
ættið þriðja kjörtímabilið í röð í þing-
kosningunum í dag, sunnudag.
„Þeir munu aldrei knésetja okk-
ur,“ sagði Mariano Rajoy, leiðtogi PP
og forsætisráðherraefni, þegar ljóst
varð á fimmtudag að hryðjuverka-
menn hefðu framið fjöldamorð í
Madríd. Rajoy hafði enda klifað á því
í kosningabaráttunni að eftirgjöf
gagnvart hryðjuverkamönnum kæmi
aldrei til greina. Hann hefur líkt og
forveri sinn heitið því að uppræta
ETA-hreyfinguna sem sökuð er um
að bera ábyrgð á sprengjuárásunum í
Madríd þótt ekki hafi verið útilokað
að íslamskir hryðjuverkamenn hafi
tengst illvirkinu.
Líklegt má telja að ódæðið í Madr-
íd verði til þess að auka enn sigurlík-
ur Þjóðarflokksins í kosningunum í
dag.
Í fótspor Aznars
Sterk staða flokksins verður
alltjent tæpast rakin til persónutöfra
nýja leiðtogans. Spænskir hægri-
menn eru að vísu orðnir því ágætlega
vanir að því sé haldið á lofti að leið-
togi þeirra sé óspennandi og lítt til
forustu fallinn. Hið sama sögðu menn
fyrir átta árum áður en José María
Aznar náði að tryggja flokknum sig-
ur í þingkosningum og húsbónda-
valdið í Moncloa-höllinni í Madríd.
Aznar þótti lítt „spennandi“ stjórn-
málamaður, hæðst var að því að hann
hefði áður unnið hjá skattinum og
ólíklegt þótti mörgum að þar væri
fundinn framtíðarleiðtogi. Og því er
ekki að neita að spænska þjóðin er
æði klofin í afstöðu sinni til Aznar;
þeir eru auðfundnir sem bókstaflega
þola ekki manninn.
Það hlutskipti þurfa stjórnmála-
menn vísast að sætta sig við og Aznar
verður seint vændur um að hafa verið
leiðtogi sem vildi vingast við og
gleðja sem flesta. Á þeim átta árum
sem liðin eru frá því að hann varð for-
sætisráðherra hefur Spánn gengið í
gegnum mikið umbreytingaskeið. At-
vinnuleysið sem var skelfilegt og
mældist oftar en ekki vel yfir 20% er
nú komið niður að evrópsku meðaltali
eða um 11%. Verðbólgan er lítil og
hagvöxtur hefur þótt mjög viðunandi.
Á traustum grundvelli?
Markaðsfrelsis- og einkavæðing-
arstefna Aznars hefur því skilað um-
talsverðum árangri. Aznar reyndist
snjall samningamaður, einkum á
fyrra kjörtímabili sínu. Í upphafi
valdaferils síns lagði hann höfuð-
áherslu á að ná samkomulagi við
verkalýðshreyfinguna. Vinnulöggjöf
var breytt og auknum sveigjanleika
komið á í þeim tilgangi að auðvelda
fyrirtækjum að ráða fólk og segja því
upp þegar nauðsyn krefðist.
Þessar breytingar eru vissulega
enn umdeildar því margir halda því
fram að störfin sem til hafi orðið eigi
það einkum sameiginlegt að vera lé-
leg og illa launuð. Og þessi greining
er vísast rétt, að hluta til hið minnsta.
Algengt er á Spáni að yngra fólk sinni
hlutastörfum sem ekki nægja því til
framfærslu og gera að verkum að enn
eru margir háðir foreldrum sínum og
ættmennum þótt þrítugsaldri sé náð.
Því er enda oft haldið fram á Spáni að
grundvöllur framfara síðustu ára á
sviði efnahags- og atvinnumála risti
ekki djúpt. Og velferðarkerfið telst
frumstætt borið saman við það sem
tíðkast norðar í álfunni. Á Spáni
segja menn gjarnan að velferðarkerfi
sé ekki til – fjölskyldunni hafi verið
falið að sjá um þá hlið mála.
Afrek Aznars
Eftir kosningarnar árið 1996, sem
bundu enda á 14 ára valdatíð
spænska Sósíalistaflokksins (PSOE),
þurfti Aznar á stuðningi þjóðernis-
sinna í Katalóníu, Baskalandi og á
Kanarí-eyjum að halda. Fjórum ár-
um síðar náði hann þeim einstaka ár-
angri að tryggja Þjóðarflokknum
hreinan meirihluta á þinginu í Madr-
íd. Í neðri deild þingsins sem er mið-
stöð hins pólitíska valds sitja 350
þingmenn og tryggja 176 því hreinan
meirihluta. Flokkurinn hlaut 183
menn kjörna í kosningunum fyrir
fjórum árum.
Flokkur Aznars, Þjóðarflokkurinn,
hefur sögulega tengingu við einræð-
isstjórn Francisco Franco. Einn af
stofnendum flokksins, Manuel
Fraga, sem enn er virkur í stjórnmál-
unum og er forseti sjálfsstjórnarinn-
ar í Galisíu, var um skeið ráðherra í
stjórn Francos. Aznar afrekaði því
ekki eingöngu að gera Þjóðarflokk-
inn „kjósanlegan“ í spænskum
stjórnmálum heldur tryggði hann
honum forystuhlutverk með því að ná
að höfða til hinnar breiðu miðju.
Og vinstrihreyfingin er sundruð.
Aznar lýsti yfir því að hann hygðist
aðeins sinna forsætisráðherraemb-
ættinu tvö kjörtímabil og því sest
hann í helgan stein í landsmálunum
nú eftir kosningarnar á sunnudag að-
eins 51 árs gamall. Sjálfur sagði hann
í blaðaviðtali í liðinni viku að allt ætti
sér sinn tíma í mannlífinu og það ætti
einnig við um forustustörf í stjórn-
málunum. Þeir sem reyndu að halda í
hið pólitíska vald kæmust að því að
því fylgdu fleiri vandamál en kostir.
Margir telja að Aznar hyggi á frekari
frama á vettvangi Evrópusambands-
ins eða alþjóðlegra stofnana.
Aznar valdi eftirmann sinn og
kemur það nú í hlut Mariano Rajoy
að tryggja spænskum hægrimönnum
„þrennuna“. Rajoy tók við embætti
flokksformanns síðasta haust og er
forsætisráðherraefni flokksins í
kosningunum nú. Aznar hefur sagt
að Rajoy sé „besti kostur Spánverja
og Þjóðarflokksins“.
Áhersla á „samstöðu“ og „framfarir“
Rajoy sem verður 49 ára síðar í
mánuðinum hefur heitið því að fylgja
stefnu forvera síns í hvívetna. Slag-
orð flokksins í kosningabaráttunni
vísar og til þessa, „Saman til meiri
hagsældar“, mætti ef til vill þýða það
(„Juntos vamos a más“ á spænskri
tungu). Rajoy og undirsátar hans
þreytast seint á að endurtaka hag-
tölur sem þeir segja að endurspegli
framfarir þær sem markaðsvæðingin
og efnahagsfrelsið hafi fært þjóðinni.
Jafnframt leggja Þjóðarflokks-
menn jafnan þunga áherslu á einingu
spænska ríkisins og segja ekki koma
til álita að látið verði undan kröfum
eindregnustu þjóðernissinnanna í
Katalóníu, Baskalandi og víðar sem
dreymir um að stofna eigin ríki.
Flokkar þjóðernissinna hafa tvívegis
komist í lykilstöðu í spænskum
stjórnmálum á undanliðnum árum
þ.e. 1993 og 1996. Einkum hafa kata-
lónskir og baskneskir þjóðernissinn-
ar náð að nýta sér þá stöðu en Spánn
skiptist í 17 sjálfsstjórnarsvæði sem
þó njóta mismunandi stöðu hvað
stjórn eigin mála varðar. Öflugust er
sjálfsstjórnin í Katalóníu, Baskalandi
og Galisíu.
Margir telja þessa héraðshyggju
(„regionalismo“) viðvarandi ógnun
við einingu spænska ríkisins enda má
segja að samband miðstjórnarinnar í
Madríd og héraðsstjórnanna 17 sé ei-
líft átakamál í spænskum stjórnmál-
um. Það á ekki síst við um Katalóníu
og Baskaland en kröfur um aukna
sjálfsstjórn hljóma nú af umtalsverð-
um krafti víðar en þar.
Vart þarf að taka fram að þetta
átakamál hefur nú öðlast annað og
enn meira vægi eftir fjöldamorðið í
Madríd á fimmtudag sem spænskir
ráðamenn segja að ETA hafi borið
ábyrgð á þótt ekki hafi verið útilokað
að íslamskir hryðjuverkamenn teng-
ist ódæðinu. Fullyrða má að hryðju-
verkin í Madríd komi til með að valda
þáttaskilum í spænskum stjórnmál-
um og áhrifa þeirra muni gæta næstu
árin ef ekki áratugina.
Líkt og Aznar boðar Rajoy
óbreytta utanríkisstefnu og áfram-
haldandi stuðning við Bandaríkja-
menn í Írak og í „stríðinu hnattræna
gegn hryðjuverkaógninni“. Stuðn-
ingur Aznars við George Bush
Bandaríkjaforseta hefur mælst afar
illa fyrir á Spáni en svo virðist sem
Sósíalistaflokknum hafi ekki tekist að
nýta sér óánægju almennings í kosn-
ingabaráttunni. Og síðustu þrjá daga
hefur Spánn breyst í vígvöll þessa
hnattræna stríðs.
Vélrænn atvinnumaður
Marino Rajoy Brey er fæddur 27.
mars 1955 í borginni Santiago de
Compostela í Galisíu. Hann hóf
stjórnmálafskipti sín á vettvangi
Þjóðfylkingarinnar („Alianza Popul-
ar“) sem var forveri Þjóðarflokksins.
Hann stundaði nám í lögum við há-
skólann þar í borg og vann sæti á hér-
aðsþingi Galisíu árið 1981 þegar fyrst
var kosið til þess. Árið 1986 var hann
kjörinn til setu á þingi Spánar í
Madríd en nokkrum mánuðum síðar
sagði hann af sér þingmennsku til að
gerast varaforseti sjálfsstjórnarinn-
ar í Galisíu.
Rajoy sneri aftur til Madríd 1990
þegar Aznar hafði tekið við leiðtoga-
hlutverkinu af Manuel Fraga og
Þjóðarflokkurinn hafði verið form-
lega stofnaður. Hann stýrði baráttu
flokksins fyrir kosningarnar 1996 og
aftur árið 2000. Þá var hann orðinn
einn nánasti samstarfsmaður José
María Aznars sem treysti honum fyr-
ir ráðuneytum stjórnsýslu, mennta
og menningar og innanríkismála. Þá
hefur Rajoy verið varaforsætisráð-
herra og talsmaður stjórnarinnar.
Síðast en ekki síst kom það í hlut
Rajoy að bregðast við þeirri hörðu
gagnrýni sem ríkisstjórnin varð fyrir
eftir Prestige-olíuslysið mikla við
strendur Galisíu í nóvembermánuði
2002. Þótti hann standa sig afar vel
við sérlega erfiðar aðstæður. Sú
reynsla átti eftir að koma honum til
góða þegar það kom í hlut hans að
halda uppi vörnum fyrir Aznar og
stjórn hans vegna stuðningsins við
innrásina í Írak
Rajoy þykir vera heldur þurr á
manninn og vélrænn þegar hann ryð-
ur út úr sér hagtölum og vel undir-
búnum röksemdum. Rajoy er at-
vinnustjórnmálamaður fram í
fingurgóma og þykir aldrei sýna
nokkur merki efa í löngum og ströng-
um umræðum á þingi.
Meiri reynsla, annað viðhorf?
Þeir stjórnmálaskýrendur eru til á
Spáni sem halda því fram að Rajoy
muni reynast sveigjanlegri í embætti
forsætisráðherra en Aznar fari Þjóð-
arflokkurinn með sigur af hólmi í
kosningunum í dag.
Þótt maðurinn virðist óhagganleg-
ur muni víðtæk reynsla hans úr hin-
um ýmsu ráðuneytum gera að verk-
um að hann mæti til starfans með
öðru hugarfari en Aznar sem ekki bjó
yfir viðlíka reynslu úr stjórnmálun-
um á landsvísu þegar hann hófst til
valda.
Skoðanakannanir, sem birtust áð-
ur en hryllingurinn reið yfir í Madríd
gáfu til kynna að Þjóðarflokkurinn
nái eða verði nærri því að halda
hreinum meirihluta á þingi. Sjálfur
lýsti Rajoy ítrekað yfir því í liðinni
viku að ekki kæmi til greina að leita
eftir samningum við smáflokka þjóð-
ernissinna næðist 176 manna markið
ekki. Sú yfirlýsing kann að endur-
spegla sigurvissu hans og jafnframt
vísa til sundrungarinnar sem ein-
kennir vinstri vænginn.
Vanti lítið upp á hreinan meirihluta
gæti Rajoy vísast farið fyrir minni-
hlutastjórn og samið við flokksbrot
og einstaka þingmenn til að koma
málum sínum fram. Þurfi Rajoy að
leita eftir stuðningi staðbundinna
flokka þjóðernissinna til að tryggja
hægrimönnum völdin þriðja kjör-
tímabilið í röð mun reyna á hæfileika
hans til að ná samningum.
Vera kann að fjöldamorðið í Madr-
íd hafi á þremur dögum gjörbreytt
stöðunni í spænskum stjórnmálum.
„Okkar 11. september“ sögðu
spænsku dagblöðin í fyrirsögnum
sínum eftir árásirnar. Ósagt skal látið
hvernig spænska þjóðin bregst við
þeim hörmungum sem riðið hafa yfir
en vart kæmi á óvart að hún þjappi
sér að baki valdhafa. Slíkir atburðir
kalla á endurskoðun flestra viðmiða
og jafnvel lífssýnar.
„Þrenna“ Þjóðarflokksins?
Reuters
Mariano Rajoy, leiðtogi og forsætisráðherraefni Þjóðarflokksins, á kosningafundi í Madríd í liðinni viku. Rajoy gæti goldið fyrir það að standa í skugga forvera síns.
Rajoy þykir þurr á manninn og vélrænn, en hann hefur sýnt að þar fer slyngur og fylginn stjórnmálamaður sem aldrei sýnir merki vafa í pólitískum þrætum.
 ! " 
’ Því er enda ofthaldið fram á Spáni
að grundvöllur fram-
fara síðustu ára á
sviði efnahags- og
atvinnumála risti
ekki djúpt. ‘
Fréttaskýring | Þingkosn-
ingar fara í dag fram á
Spáni í skugga fjölda-
morðs og hryðjuverka-
ógnar. Ásgeir Sverrisson
segir frá spænskum
hægrimönnum og hinum
nýja leiðtoga þeirra,
Mariano Rajoy.
asv@mbl.is