Morgunblaðið - 19.03.2004, Síða 38

38 FÖSTUDAGUR 19. MARS 2004 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
Í
UMRÆÐUNNI um og í gagnrýni á
banka og fjármálafyrirtæki í land-
inu verða menn að hafa í huga að
ekki er nema rúmur áratugur síðan
íslensku bankarnir voru fremur
veikir í alþjóðlegu samhengi. Þeir stunduðu
ekki lánveitingar erlendis eða voru með
starfsemi utan Íslands. Flest meðalstór og
stærri verkefni voru fjármögnuð af erlend-
um bönkum en ekki íslenskum. Staðan nú er
gerbreytt, atvinnugreinin hefur náð að
dafna hratt samhliða ört vaxandi atvinnulífi
og bankarnir hafa haslað sér völl á alveg nýj-
um sviðum viðskipta og styrkt þannig tekju-
grundvöll sinn á sama tíma og vaxtamunur
hefur minnkað.
Þetta segir Halldór J. Kristjánsson, for-
maður Samtaka banka og verðbréfafyrir-
tækja og bankastjóri Landsbanka Íslands, í
samtali við Morgunblaðið.
Svara ört vaxandi og alþjóðlegum
kröfum Íslendinga
Hann minnir jafnframt á að á síðustu 5–7
árum hafi þessi atvinnnugrein skapað afar
mörg ný og vellaunuð störf. „Fyrir fimm ár-
um var vel innan við 10% af vinnuafli bank-
anna með háskólamenntun en nú eru yfir
20% háskólamenntaðir einstaklingar og
margir með erlent framhaldsskólanám hafa
fengið góð störf í greininni, íslensku bank-
arnir hafa boðið upp á spennandi störf bæði
hér heima og í mjög vaxandi mæli erlendis í
starfsstöðvum bankanna sem nú eru í helstu
fjármálamiðstöðvum heimsins,“ segir Hall-
dór.
Hann segir einnig að full ástæðu sé til að
minna á að fyrir fimm árum hafi vaxtamunur
hér á landi verið um 4% en hann sé nú kom-
inn vel undir 3%. „Bankakerfinu hefur tekist
að aðlaga sig þessum tekjumissi sem er í
raun ekki ósvipaður því og atvinnufyrirtæki
þyrftu að aðlaga sig að 25% verðfalli á afurð-
um þeirra. Þetta hefur þeim tekist með því
að útvíkka þjónustuna og með því að hasla
sér völl á alveg nýjum sviðum viðskipta. Ég
held því fram að það sé lofsverður árangur
íslenskra banka að hafa tekist að mæta ört
vaxandi og alþjóðlegum kröfum íslenskra
fyrirtækja og einstaklinga.“
Halldór segist telja að viðskiptavinum
bankanna sé ljós sú lækkun sem orðið hafi á
vaxtamun. Gagnrýni á bankana hafi hins
vegar einnig beinst í þá átt að þeir innheimtu
há þjónustugjöld af viðskiptavinum sínum.
Þeim fullyrðingum hafnar Halldór hins veg-
ar: „Vegna þessarar gagnrýni óskuðu Sam-
tök banka og verðbréfafyrirtækja eftir því
að óháður aðili gerði skýrslu um þessi gjöld á
Norðurlöndunum. Skýrslan hefur alls ekki
fengið þá athygli sem hún á skilið. Í henni
voru teknir 27 þjónustuþættir, sem eru uppi-
staðan í bankaþjónustu heimilanna, og þeir
bornir saman við gjöld banka á Norðurlönd-
unum. Þá kom í ljós að þjónustugjöld ís-
lenskra banka eru að með-
altali lægri en banka í
Danmörku, Noregi og Sví-
þjóð. Í 23 þjónustuþáttum
voru íslensku bankarnir
lægri en meðaltalið í þessum
löndum. Þannig að það sýnir
sig að þjónustugjöld íslensku
bankanna eru með þeim
lægstu sem gerast á Norð-
urlöndunum. Sem dæmi um mikilvæga þjón-
ustuþætti sem eru ódýrari hér á landi má
nefna að heildarútgjöld vegna notkunar deb-
etkorta eru 20% ódýrari á Íslandi. Kostn-
aður af netbanka hér er aðeins 1/3 af sam-
bærilegum kostnaði á Norðurlöndunum og
kostnaður af millifærslum og greiðsluseðl-
um er aðeins um 1/20 af sambærilegum
gjöldum á Norðurlöndunum. Að meðaltali
kosta allir helstu þjónustuþættir sem bornir
voru saman aðeins um þriðjung hér af því
sem þeir kosta neytendur að meðaltali á
Norðurlöndunum. Allir sem búið hafa er-
lendis vita að þjónustustig íslenskra banka
er með því besta sem þekkist og að flestu
leyti mun betra, m.a. að því er varðar af-
greiðsluhraða, aðgang að þjónustu og sjálf-
virkni með eitt hæsta tæknistig sem þekkist.
Við erum því að tala um atvinnugrein sem
stendur ekki bara jafnfætis við það sem ger-
ist í nágrannaríkjunum heldur gerir gott
betur. Þetta hefur gerst með aukinni stærð-
arhagkvæmni bankanna og eins vegna þess
að bankarnir hafa lengi starfað saman á sviði
greiðslumiðlunar en af því er mikið hagræði.
Það hagræði og þær umbreytingar sem hafa
orðið á rekstri bankanna hafa því skilað sér
til neytenda og lagt grunninn að góðu banka-
kerfi með mjög hátt tæknistig og einstak-
lega fjölbreytt þjónustuframboð.“
Fyrirferð bankanna og afskipti þeirra af
íslensku atvinnulífi hafa verið gagnrýnd.
„Bankar á Íslandi hafa alltaf haft allnokk-
ur afskipti af atvinnulífi. Með nýlegum lög-
um um starfsemi fjármálafyrirtækja mörk-
uðu stjórnvöld umgjörð um þátttöku banka í
atvinnulífinu með beinum fjárfestingum í
fyrirtækjum. Segja má að sú þáttaka hafi
eflt hlutabréfamarkaðinn á Íslandi enda fáir
aðilar aðrir en bankar sem hafa burði til að
takast á við umfangsmikil umbreytingar-
verkefni. En slíkar umbreytingar eru eðli-
legar og nauðsynlegar á lifandi hlutabréfa-
markaði,“ segir Halldór.
„Hitt hafa bankarnir einnig bent á að
heildarumfang þeirra fjármuna sem þeir
sjálfir eru að binda í umbreytingarverkefn-
um sem hlutfall af heildareignum hefur ekki
breyst mjög mikið. Það hefur einnig verið
sett mjög skýr eftirlitsumgjörð um þessa
starfsemi fjárfestingabankanna og þeir til-
kynna Fjármálaeftirlitinu um það fyrirfram
þegar farið er í slíkar fjárfestingar. Þannig
geta eftirlitsaðilar fylgst mjög vel með því að
hvaða verkefnum bankarnir eru að vinna.
Þær breytingar sem orðið hafa eru einkum
þær að verkefni bankanna eru nú færri en
áður og stærri.“
Halldór minnir á að Verslunarráðið,
Kauphöllin og Samtök at-
vinnulífsins hafi gengist
fyrir setningu viðmiðunar-
reglna um góða stjórnar-
hætti. „Vitað er að á vett-
vangi stærri fyrirtækja
hefur verið unnið mjög öfl-
uglega í að bæta allt innra
eftirlit, stjórnun og aðskiln-
að starfssviða sem hefur
leitt til þess að fagmennska í störfum er hér
á borð við það besta sem gerist á þróuðum
mörkuðum. Gagnrýni á starfsemi fjármála-
fyrirtækja hér á landi hefur ekki alltaf verið
vel grunduð eða vel rökstudd og á köflum því
ósanngjörn.“
Töluverð umræða spannst um hagnað
bankakerfisins á síðasta ári.
„Það eru vissulega háar tölur þegar litið
er á hagnað bankanna eftir skatt. En á móti
virðist einnig gleymast að það fjármagn sem
bundið er í rekstri bankanna er ótrúlega
mikið og þeir sem hafa lagt hlutafé í bank-
ana, bæði almenningur, lífeyrisjóðir, al-
menninghlutafélög og fagfjárfestar sem eru
fulltrúar fyrir fjölmarga einstaklinga líka,
verða að gera kröfu um að ávöxtun þeirra af
þessari eign sé 6–8% hærri en áhættulaus
ávöxtun á skuldabréfamarkaði sem er nú
7%. Þetta þý
14–15% arð
legur fjárfes
og sparsjóð
arðar og því
um kröfum
a.m.k. 14-15
Halldór b
menn setji s
bankanna og
þeirra til alm
afkomubatin
fremst í ann
viðskiptaban
„Afkoman
og það er ek
að aðlaðandi
við forsvars
halda á lofti
á tíðum stæ
efnum erlen
ist að bæta
þess að bank
þjónustugjö
markaði,“ se
Eru mögu
í bankakerfi
„Það má æ
skiptabanka
um hefur no
aukist gríða
bankaútibúu
sem ekkert
bankaútibú
2002 þrátt fy
bankaviðski
um hætti en
Úbúar á hv
hér. Hvert ú
manns en yf
Hagræðingi
viðskiptavin
ið í útibúake
Hægt að
meira í ba
Formaður Samtaka banka
og verðbréfafyrirtækja og
bankastjóri Landsbankans,
Halldór J. Kristjánsson,
sagði Arnór Gísla Ólafsyni
að gagnrýni á bankana hefði
ekki alltaf verið vel rök-
studd. Vaxtamunur hefði til
að mynda minnkað og þjón-
ustugjöld væru lægri hér en
á hinum Norðurlöndunum.
Halldór: „Frá sjónarhóli atvinnugreinarinnar verður það
„Íslensk fyr
hratt. Mark
irtækjanna
milljarðar k
í 283 milljar
146%. Mark
sama tíma v
milljarðar k
um 151%. Þ
raun verið a
alfarið í tak
lán að bank
því ella hefð
um fyrirtæk
þau hefðu þ
lensku bank
ishæfari í sa
Vöx
takt
atvin
„En ég tel
mikilvægt að menn
fari að líta á
íslensku fyrirtækin
í alþjóðlegu
samhengi.“
HRYÐJUVERKAMENN OG
NORÐURLÖND
Danski forsætisráðherrann,Anders Fogh Rasmussen,lýsti því yfir í fyrradag, að
ríkisstjórn hans mundi ekki kalla
danskar hersveitir heim frá Írak.
Slíkt væri sigur fyrir hryðjuverka-
menn og örlagaríkt merki þess, að
hryðjuverkamenn geti náð árangri
með athöfnum sínum. Fram hefur
komið, að íslenzkir sprengjusér-
fræðingar hafa starfað innan sveita
Dana í Írak.
Í Morgunblaðinu í gær var frá því
skýrt, að Marokkóbúi, sem væri í
haldi vegna árásanna í Madríd,
hefði farið nokkrar ferðir til Nor-
egs til þess að hitta þar múllann
Krekar, stofnanda og fyrrverandi
leiðtoga ofstækisfullra samtaka ísl-
amskra Kúrda. Fram kom að í
fréttum norskra blaða eru ýmiss
konar vangaveltur um tengsl þess-
ara manna og samband þeirra við
hreyfingar hryðjuverkamanna.
Þótt Norðurlöndin séu fjær aðal
átakasvæðunum á milli alþjóðlegra
hryðjuverkamanna og þeirra
þjóða, sem þar koma mest við sögu,
er þó ljóst, að íbúar Norðurlanda
geta ekki litið svo á, að þeir séu
óhultir fjarlægðarinnar vegna.
Hryðjuverkamenn láta höggið ríða
óvænt hvar sem er og hvenær sem
er ef svo ber undir með hörmuleg-
um afleiðingum fyrir saklaust fólk.
Við Norðurlandabúar getum ekki
litið svo á, að okkar heimshluti sé
utan þessara átakasvæða.
Ekki eru mörg misseri liðin frá
því, að fram kom að Noregur væri á
svörtum lista hjá bin Laden.
Vafalaust finnst mörgum ólíklegt
að eyju langt norður í Atlantshafi
stafi ógn af hryðjuverkamönnum.
Bæði Bandaríkjamenn og Evr-
ópubúar kunna að líta svo á, að svo
litlar líkur séu á því, að hryðju-
verkamenn sjái sér hag í því að ráð-
ast á Ísland að ekki sé ástæða til að
hafa áhyggjur af því. Bandaríkja-
menn og Evrópubúar búa hins veg-
ar ekki á Íslandi. Í augum okkar Ís-
lendinga er sú ógn sem að okkur
steðjar frá hryðjuverkamönnum
jafn raunveruleg og hún getur ver-
ið í augum Bandaríkjamanna, Evr-
ópubúa eða frænda okkar á öðrum
Norðurlöndum. Við lítum svo á, að
alþjóðlegir hryðjuverkamenn gætu
séð sér hag í því að hertaka Ísland,
ef hér væru engar varnir og að til
þess þyrfti ekki stærri hóp vopn-
aðra manna en kæmist fyrir í einni
flugvél. Í okkar augum er það raun-
hæfur möguleiki, að alþjóðlegar
hreyfingar hryðjuverkamanna
gætu talið það málstað sínum til
framdráttar að taka með vopna-
valdi varnarlaust Nató-ríki. Vissu-
lega gætu Bandaríkjamenn svarað
því til að þeir kæmu þegar á vett-
vang í krafti varnarsamningsins.
En þá væri skaðinn skeður og
blóðsúthellingar óhjákvæmilegar
til þess að reka hinn óboðna gest á
brott.
Í því andrúmslofti, sem nú ríkir á
alþjóðavettvangi, er það upplifun
flestra þjóða, að hætta geti verið á
ferðum fyrir þær sjálfar og í þeim
efnum getur engin þjóð sagt við
aðra að hún standi ekki frammi fyr-
ir sömu ógn.
Við Íslendingar getum ekki búizt
við því, að aðrar þjóðir taki að sér
að sjá um allt, sem að okkur snýr í
þessum efnum. Við höfum byggt
upp efnahagslega öflugt samfélag,
sem býr yfir mikilli tækniþekkingu.
Við höfum byggt upp sterka Land-
helgisgæzlu, sem á að baki mikla
reynslu í átökum á hafinu í kringum
Ísland. Við höfum byggt upp vísi að
vopnuðum lögreglusveitum. Það
var rétt ákvörðun hjá Birni Bjarna-
syni, dómsmálaráðherra, að beita
sér fyrir fjölgun í þeim sveitum. Við
höfum tekið á okkur alþjóðlegar
skuldbindingar, sem fela í sér að
við höfum sent sérfræðinga til
starfa á átakasvæðum eins og í
Kosovo og í Afganistan. Við öðl-
umst stöðugt meiri reynslu í störf-
um, sem snúa að öryggisvörzlu.
Við hljótum að gera meiri kröfur
til okkar sjálfra varðandi öryggi
lands og þjóðar en við gátum gert
fyrir hálfri öld. Aðrir gera meiri
kröfur til okkar en fært var að gera
fyrir nokkrum áratugum.
Við höfum smátt og smátt byggt
upp vísi að því að geta sjálfir átt
nokkurn þátt í að tryggja okkar
eigið öryggi. Í okkar samtíma og
við þær aðstæður, sem nú ríkja,
snúast slíkar aðgerðir um margt
fleira en beinan varnarviðbúnað.
Þær snúast m.a. um öflug upplýs-
ingakerfi, sem byggð eru upp í
samstarfi við aðrar þjóðir, eins og
við höfum átt þátt í að gera á vett-
vangi Interpol. Þær snúast um
þjálfun sérfræðinga, sem eru ekki
hermenn, þótt þeir starfi á átaka-
svæðum eins og Kosovo og Kabúl.
Hvað sem líður þróun öryggis-
mála okkar að öðru leyti og hverju
svo sem fram vindur í viðræðum við
Bandaríkjamenn er ástæða til þess
að efla þessa þætti í störfum Land-
helgisgæzlu og lögreglu og ís-
lenzku friðargæzlusveitanna.
Í þeim efnum er augljóst, að auk-
ið samstarf við aðrar Norðurlanda-
þjóðir getur komið okkur að góðum
notum. Vísi að slíku samstarfi er
þegar að finna í samskiptum okkar
við bæði Dani og Norðmenn.
Ástæða er til að þróa það samstarf
áfram.
Norðurlandaþjóðirnar hafa ára-
tugum saman átt margvíslegt sam-
starf á sviði öryggis- og varnar-
mála. Átti það ekki sízt við um
okkur Íslendinga og Norðmenn á
tímum kalda stríðsins, þegar við
áttum sameiginlegra hagsmuna að
gæta á Norður-Atlantshafi. Það
getur verið ástæða til að skoða þá
möguleika sem felast í auknu sam-
starfi Norðurlandaþjóða á þessum
sviðum við gjörbreyttar aðstæður.