Morgunblaðið - 21.03.2004, Blaðsíða 22

22 SUNNUDAGUR 21. MARS 2004 MORGUNBLAÐIÐ
J
ohnny Cash lést í september síðast-
liðnum, 71 árs að aldri. Þrátt fyrir erfið
veikindi var hann enn á fullu að taka
upp og undirbúa útgáfur, þar á meðal
fimm diska 79 laga kassa sem gefinn var
út stuttu fyrir jól vestan hafs og berst
nú hingað til lands, Johnny Cash
Unearthed.
Á sínum langa ferli hafði Johnny Cash reynt
ýmislegt, verið í hæstu hæðum þegar best lét
og í ræsinu þegar illa áraði. Hann var gangandi
þversögn, annars vegar væminn föðurlands-
vinur með biblíuna að vopni og hins vegar beitt-
ur gagnrýnandi á stjórnvöld og þjóðfélags-
skipan, svartklæddur útlagi. Hann var í
fararbroddi í rokkabillíinu, undanfara rokksins,
varð svo byltingarmaður í sveitasöngnum vest-
an hafs, einn útlaganna sem breyttu tónlistinni
úr hreinni gleðitónlist í glímu við sjálfið og ef-
ann, síðan frægur sveitasöngvari og sjónvarps-
stjarna og loks útlagi aftur.
Í klóm markaðsfræðinga
Cash byrjaði að syngja sem smápatti og tók
upp rokkabillí fyrir Sun-útgáfuna um miðjan
sjötta áratuginn. Sun vildi ekki að hann tæki
upp gospel og því færði hann sig um set 1958, til
Columbia, og var þar á samningi næstu áratug-
ina með góðum árangri, gríðarlega vinsæll en
brotlenti svo í sukki og svínaríi. Endurnærður
varð hann vinsælli en nokkru sinni en svo dró
verulega úr og 1985 sagði Columbia upp út-
gáfusamningnum.
Smekkur manna breyttist eins og gengur og
gerist og Cash lenti í klónum á markaðs-
fræðingum sem reyndu að breyta honum og
tónlist hans, vildu að hann væri nútímalegri,
höfðaði til nýs hóps hlustenda, spilaði fyrir
unga fólkið/gamla fólkið – reyndu semsagt að fá
hann til að hætta að vera Johnny Cash. Getur
nærri að þetta hafi enn orðið til að draga úr
áhuga manna á Cash, gamlir aðdáendur þekktu
ekki sinn mann og nýir vildu ekkert plat og
1993 má segja að Cash hafi eiginlega verið bú-
inn að vera, í það minnsta í augum plötufyr-
irtækis síns, kántrýútvarpsstöðva og blaða-
manna sem skrifuðu um slíka tónlist. Hann
hefur lýst því að hann hafi verið búinn að átta
sig á að ferli hans væri lokið, fyrst enginn vildi
hlusta þá vildi enginn gefa út. Um þetta leyti
lék hann á tónleikum í Kaliforníu og eftir tón-
leikana kom umboðsmaður hans til hans og
sagði að úti fyrir væri maður, plötuútgefandinn
Rick Rubin, sem vildi taka upp tónlist með hon-
um. „Til hvers?“ sagðist Cash hafa spurt en um-
boðsmaðurinn lagði að honum að ræða við
hann. Inn í búningsklefann kom maður með sítt
grásprengt skegg og sítt að aftan. Eins og Rub-
in rekur söguna þá náðu þeir strax saman Cash
og hann, þó Cash hafi verið tregur til að taka
upp, hafi greinilega fundist sem það gæti ekki
verið nein alvara á bak við þá fyrirætlan.
Hiphop og þungarokk
Frederick Jay Rubin, sem gengur almennt
undir nafninu Rick Rubin, stofnaði útgáfuna
Def Jam 1984 með skólafélaga sínum Russell
Simmons. Simmons var með eyra fyrir rappi en
Rubin hrifnari af rokki, sem kom þó ekki að
sök, því þeir náðu vel saman. Rubin var snjall
upptökustjóri eins og sannaðist á Slayer-
plötunni Hell Awaits sem kom út 1985, en hann
var einnig við stjórnvölinn á milljónaskífunum
Licensed to Ill með Beastie Boys og Raising
Hell með Run- D.M.C. Ekki var Rubin aðeins
við takkana á þeim merkisskífum heldur stýrði
hann líka upptökum á einni veigamestu rapp-
skífu sögunnar, Yo! Bum Rush the Show.
Þegar fram leið slettist upp á vinskapinn hjá
þeim Rubin og Simmons og þeir skildu óvinir;
Simmons hélt áfram með Def Jam í New York
en Rubin flutti til Kaliforníu og stofnaði útgáf-
una Def American. Hann var ekki seinn á sér að
gera samning við Slayer, en af öðrum sveitum
sem hann gaf og gefur út má nefna Danzig, The
Black Crowes, The Jayhawks, Dan Baird, Geto
Boys, System of a Down, Frank Black og Sir
Mix-A-Lot. Einnig hefur Rubin stýrt upp-
tökum hjá mörgum hljómsveitum og tónlist-
armönnum, til að mynda Red Hot Chili Pep-
pers (Blood Sugar Sex Magik), AC/DC, Macy
Gray, Jay-Z (svarta platan), LL Cool J, Aeros-
mith, Limp Bizkit, Audioslave, The Cult, Nine
Inch Nails, Tom Petty, The Mars Volta, Rage
Against the Machine og meira að segja Mick
Jagger þó ekki hafi honum tekist að bjarga
þeirri plötu (Wandering Spirit).
Meira tekið upp en gefið var út
Í bæklingnum sem fylgir diskunum fimm
segir Cash að Rubin hafi sagt honum að fyrir
sér vekti aðeins það eitt að Cash syngi inn á
band þau lög sem hann langaði til að syngja og
þá með eigin undirleik. Það var það eina sem
stóð verulega í Cash, að sjá einn um hljóðfæra-
leikinn, enda hafði hann ekki gert það áður.
Þeir Cash og Rubin tóku upp miklu meira af
tónlist en gefið var út, sagan segir að fyrir
fyrstu plötuna hafi þeir hljóðritað nærfellt 100
lög og þegar plöturnar á eftir voru teknar upp
hafi lögin jafnan skipt nokkrum tugum í hverri
upptökulotu. Það var því líkast sem báðir vildu
þeir taka upp eins mikið og unnt væri á meðan
Cash hafði heilsu til.
Ekki var bara að Rubin fengi Cash til að taka
upp þau lög sem hann hafði alltaf langað til að
taka upp heldur lagði hann einnig áherslu á að
Cash hlustaði á lög eftir yngri tónlistarmenn
sem margir voru mótaðir af verkum Cash að
miklu leyti. Jafnan var það þó svo að Cash vildi
ekki endilega heyra lögin, hann vildi fá að lesa
textann til að sjá hvort hann gæti sungið hann
frá hjartanu, fundið samhljóm í honum.
Þannig var því til að mynda varið með
Depeche Mode-lagið Personal Jesus. Cash las
textann yfir nokkrum sinnum en neitaði svo að
syngja hann, fann sjálfan sig ekki í honum.
Nokkrum dögum síðar, er hann var að lesa í
biblíunni eins og hann gerði svo gjarnan, en
Cash var heittrúarmaður sem bar ótakmarkaða
virðingu fyrir almættinu en skreið ekki fyrir
því, varð honum hugsað til textans og sá hann í
nýju ljósi. Fyrir vikið gerði hann Personal Jes-
us að sínu og einnig lög eins og U2-lagið One,
sem maður heyrir ekki með U2 framar án þess
að verða hugsað til Cash, Mercy Seat eftir Nick
Cave, Hurt frá Nine Inch Nails og svo má telja.
Myndbandið við síðasttalda lagið er ótrúlega
áhrifamikið þar sem Johnny Cash, hrumur og
helsjúkur, veltir fyrir sér æskunni og frægðinni
sem skilað hafi honum engu nema keisaradæmi
ryksins.
Eftir að síðasta hljóðversplata Cash kom út
2002, American IV: The Man Comes Around,
hófst vinna við að fara í gegnum lagasafnið til
að velja úr á fimm diska kassa sem átti einnig
að geyma safn bestu laga Cash. Þeir unnu báðir
að verkinu, Rubin og Cash, en á síðasta ári
hófst líka vinna við fimmtu American-plötuna
sem átti að koma út á þessu ári.
June Carter Cash lést 15. maí síðastliðinn og
strax eftir andlát hennar var Johnny Cash
kominn aftur í hljóðverið og tók upp mikið af
lögum á næstu vikum og mánuðum. Rubin seg-
ir að hann hafi beðið um að fá sem mest að gera,
það væri eina leiðin fyrir hann til að lifa af að
hafa misst lífsförunautinn. Það var og ekki
langt á milli þeirra, sjálfur lést Cash 12. sept-
ember. Vinnunni við Unearthed var lokið og af-
rit af frumeintakinu á leið til Cash svo hann
gæti lagt blessun sína yfir verkið þegar hann
lést.
79 lög
Eins og getið er eru fjórir diskanna fimm
með ýmsu óútgefnu efni. Á fyrstu þremur disk-
unum er úrval laga sem Cash tók upp til hugs-
anlegra nota á einhverja af American-plötum
sínum fjórum, þar á meðal margir dúettar. Til
að mynda syngja þeir Redemption Song saman
Joe Strummer sálugi og Cash og einnig syngur
hann með Tom Petty, Carl Perkins, Willie Nel-
son, Joe Strummer, Fiona Apple, Nick Cave og
Glen Campbell. Cash tekur einnig fjölda laga
eftir aðra tónlistarmenn, þar á meðal Neil
Young sem hann hafði mikið dálæti á, en einnig
Kris Kristofferson, Tom Waits, Dolly Parton og
Roy Orbison svo dæmi séu tekin.
Plöturnar eru flokkaðar eftir inntaki laganna
sem gerir safnið enn sterkara fyrir vikið. Fyrsti
diskurinn heitir Who’s Gonna Cry og lög á hon-
um yfirleitt dapurleg, til að mynda lag eftir
Cash sjálfan, Gæslumaðurinn, þar sem spurt
er: Hver grætur John gamla? Diskur númer
tvö ber yfirskriftina Trouble in Mind þar sem
sungið er um öngstræti ævinnar. Þriðji disk-
urinn er Redemption Songs þar sem meðal
annars er að finna áðurnefndan dúett þeirra
Strummers og Cash og svo er perlan fjórði
diskurinn, My Mother’s Hymn Book þar sem
Cash syngur lög úr sálmabók sem móðir hans
átti. Vert er að geta þess að í einkar vandaðri
bók sem fylgir útgáfunni eru hugleiðingar og
minningar Cash með hverju lagi.
Fimmti diskurinn er svo safn bestu laga af
plötunum fjórum sem Cash var búinn að gefa út
hjá American, enda var kassinn settur saman
til að fagna tíu ára samstarfi þeirra Johnny
Cash og Ricks Rubins.
15 áður útgefin lög eru í kassanum og 64 óút-
gefin, en enn er sitthvað eftir. Fyrir sálmaplöt-
una tók Cash þannig upp 25 lög en fimmtán eru
á plötunni og þegar tínd eru til lög sem hann
tók upp á þessum tíu árum er ljóst að til er efni í
annað eins, fimm til sex plötur til viðbótar, og
svo eru það lögin sem hann tók upp fyrir
fimmtu American-plötuna, til að mynda John
the Revelator og Ain’t No Grave Gonna Hold
My Body Down, hvenær fáum við að heyra
þau?
Fyrir skemmstu kom út einskonar minningarútgáfa
um Johnny Cash. Árni Matthíasson segir frá útgáfunni
sem hefur meðal annars að geyma 64 óútgefin lög.
Gangandi
þversögn
arnim@mbl.is