Morgunblaðið - 28.02.2004, Blaðsíða 41

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 28. FEBRÚAR 2004 41
Í
slendingar hafa notið góðs af
alþjóðavæðingunni með
margvíslegum hætti. Greið-
ar samgöngur, frjáls flutn-
ingur fjármagns og vinnu-
afls og afnám viðskiptahindrana
hefur orðið til að breikka íslenskan
sjóndeildarhring og auka efnahags-
lega velsæld Íslendinga. Á hinn bóg-
inn geta róttækar og skyndilegar
breytingar haft í för með sér nei-
kvæðar hliðarafleiðingar og er al-
þjóðleg skipulögð glæpastarfsemi
gleggsta dæmið um það. Í barátt-
unni gegn sókn alþjóðlegra glæpa-
manna til Íslands hefur sýslumanns-
embættið á Keflavíkurflugvelli, að
öðrum ólöstuðum, verið í fremstu
víglínu.
Á síðustu áratugum hefur Kefla-
víkurflugvöllur orðið ein helsta
„höfn“ landsins. Á árinu 2003 fóru
þar um tæplega 1.370.000 farþegar
og þar voru afgreiddar rúmlega
110.000 inn- og útflutningsskýrslur.
Um leið hefur reynt mikið á landa-
mæradeild, tollgæslu og rannsókn-
ardeild sýslumannsembættisins en
með samtvinnun nútímaskipulags,
faglegra vinnubragða og tækninýj-
unga hefur árangurinn orðið mun
meiri heldur en raunhæft var að
reikna með.
Öflugt eftirlit skilar sér með ýmsu
móti. Hópar svonefndra Vítisengla
hafa verið stöðvaðir á Keflavík-
urflugvelli og þeim snúið við vegna
þess að grunur lék á að þeir hygðust
hefja skipulagða glæpastarfsemi á
Íslandi. Jafnframt er orðið algeng-
ara að þurft hafi að vísa frá ein-
staklingum sem koma til landsins án
vegabréfsáritunar. Slík aukning hef-
ur einnig orðið hvað varðar farþega
sem koma til landsins með fölsuð
vegabréf og tók sýslumannsemb-
ættið þá ákvörðun á sl. hausti, í sam-
ráði við Ríkissaksóknara, að ákæra
framvegis þá sem framvísa slíkum
vegabréfum. Fyrstu dómar vegna
mála af þessu tagi féllu í Héraðs-
dómi Reykjaness í nóvember sl. og á
undanförnum þremur mánuðum
hafa þrettán einstaklingar verið
dæmdir til fangelsisrefsingar fyrir
að framvísa fölsuðum vegabréfum.
Alþjóðleg skipulögð glæpastarf-
semi hefur einnig endurspeglast
með skýrum hætti í mansals- og
fjársvikamálum og hafa fallið dómar
í nokkrum slíkum málum að und-
anförnu fyrir tilverknað sýslu-
mannsembættisins.
Öflugt fíkniefnaeftirlit
skilar árangri
Ef horft er til afbrota er það
smygl á ólöglegum fíkniefnum sem
mest verður vart við á Keflavík-
urflugvelli. Þrátt fyrir að stærð
fíkniefnamarkaðarins á Íslandi sé
ekki talin hafa breyst mikið frá árinu
2000 þá þrefaldaðist á tímabilinu
1999–2003 það árlega magn fíkni-
efna sem tollgæsla sýslumannsemb-
ættisins hefur lagt hald á. Þetta er
árangur sem vert er að gefa gaum. Á
þessu tímabili og fram í ársbyrjun
2004 hefur tollgæslan tekið ólögleg
fíkniefni sem hafa götuvirði sem
nemur rúmlega 375 milljónum
króna. Með blöndun sumra efnanna
yrði sú upphæð mun hærri. Tölu-
verður hluti af þessum fíkniefnum
barst til landsins með erlendum svo-
kölluðum burðardýrum og á tuttugu
mánaða tímabili á árunum 2001–
2002 var vel á þriðja tug einstaklinga
á ýmsum aldri og af ýmsu þjóðerni
dæmdir til fangelsisvistar fyrir slík
brot.
Þótt gleðjast megi yfir þessum ár-
angri má alltaf gera betur og aldrei
falla í þá gildru að telja eftirlit orðið
óskeikult. Reynslan sýnir að lög-
brjótar munu ávallt leita að veikasta
hlekknum til afbrota og nýrra leiða
til að komast framhjá löggæslu og
eftirliti. Það á ekki einvörðungu við
um „hefðbundna“ glæpamenn held-
ur einnig alþjóðlega hryðjuverka-
starfsemi. Afleiðinga hryðjuverka-
árásanna á Bandaríkin 11.
september 2001 varð vart
með áþreifanlegum hætti á
Keflavíkurflugvelli, ekki ein-
vörðungu vegna þess að þar
er bandarísk herstöð og
vegna áhrifanna á flug-
samgöngur, heldur einnig
vegna þess að athygli ís-
lenskra og erlendra stjórn-
valda beindist að tilhögun ör-
yggismála á flugvellinum.
Úttektir á öryggismálum á Kefla-
víkurflugvelli leiddu í ljós að miðað
við allar aðstæður væri eftirlit og
viðbúnaður eins og best gerist í
heiminum. Í kjölfarið hafa komið
hingað til lands erlendir sérfræð-
ingar til að kynna sér háþróað
vinnulag og tækninýjungar sem not-
aðar eru þar. Þá er ekki einungis
hugsað til þeirrar hættu sem getur
beinlínis steðjað að Íslandi heldur
einnig að samgöngum til annarra
ríkja og að erlendum samgöngu-
tækjum.
Uppbyggingin skilar sér
Sá margþætti árangur sem hér
hefur verið rakinn næst ekki af
sjálfu sér eða í tómarúmi. Þvert á
móti er markviss uppbygging að
skila sér. Gerðar hafa verið veru-
legar skipulagsbreytingar hjá sýslu-
mannsembættinu á Keflavík-
urflugvelli og náið samstarf tekist
með því og öðrum stofnunum og fyr-
irtækjum á flugvallarsvæðinu. Þá
hefur samstarf við dómsmálaráðu-
neyti og önnur lögregluembætti far-
ið vaxandi, ný löggjöf verið sett og
íslenskir dómstólar orðið meðvitaðri
um víðara samhengi glæpastarf-
semi. Af þessu hefur hlotist veruleg
hagræðing.
Um síðastliðin áramót sendi Hall-
dór Ásgrímsson utanríkisráðherra
bréf til sýslumannsins þar sem sagði
m.a.: „Á undanförnum árum hafa
skylduverk sýslumannsembættisins
á Keflavíkurflugvelli orðið sífellt
umfangsmeiri og vandasamari og
það hefur verið ánægjulegt að fylgj-
ast með því hvernig starfsmenn
embættisins hafa brugðist við
breyttum aðstæðum með starfsgleði
og metnaði. Fréttir af árangri í ein-
stökum málum vekja verðskuldaða
athygli en það breytir því ekki að
það eru daglegu skyldustörfin unnin
af samviskusemi sem skipta mestu.“
Með hliðsjón af þróun almennrar
starfsemi á Keflavíkurflugvelli og
vaxandi þýðingar löggæslu og borg-
aralegra öryggismála á flugvall-
arsvæðinu er mikilvægt að sýslu-
mannsembættinu og starfsmönnum
þess verði búin starfsaðstaða sem
samrýmist þeim kröfum sem stjórn-
völd og almenningur gera til þeirra.
Aukin áhersla á varnir landsins
leggur okkur skyldur á herðar og
þrátt fyrir hagræðinguna og tækni-
nýjungar hafa húsnæðismál emb-
ættisins setið á hakanum og er stór
hluti embættisins við Leifsstöð hýst-
ur í færanlegum skrifstofugámum.
Utanríkisráðuneytið hefur á und-
anförnum árum unnið að undirbún-
ingi byggingar stjórnsýsluhúss í
einkaframkvæmd á Keflavík-
urflugvelli þar sem öll starfsemi
sýslumannsembættisins og flug-
málastjórnar á Keflavíkurflugvelli
yrði sett undir eitt þak. Brýnt er að
framkvæmdir hefjist eins fljótt og
auðið er svo unnt verði að efla enn
frekar á næstu árum varnarlínuna í
Leifsstöð.
Varnarlínan
í Leifsstöð
Eftir Björn Inga Hrafnsson
’ Í baráttunni gegn sóknalþjóðlegra glæpamanna
til Íslands hefur sýslu-
mannsembættið á Kefla-
víkurflugvelli, að öðrum
ólöstuðum, verið í
fremstu víglínu. ‘
Höfundur er aðstoðarmaður
utanríkisráðherra.
em
amesta
nar-
af
að
aga sé
ðfesta
tang-
yni, en
ng-
rseti
ögum
þjóð-
gtakið
kenn-
t eða
fátæk-
ví bót.
l þess
t ná-
ggis-
æmi
m
slands
m hef-
m
því,
sé að
ngis,
að skjóta megi ákvörðunum þess til þjóðaratkvæða-
greiðslu, ættu þeir að hefjast handa við að lögfesta
ákvæði um hann á skýran og ótvíræðan hátt. Óljós
öryggisventill er verri en enginn, en með stjórn-
arskrá og lögum er unnt að ákveða, að við vissar að-
stæður sé skylt að bera löggjafarmálefni undir at-
kvæði þjóðarinnar. Inntak slíkra ákvæða á að ræða
frekar en að velta vöngum um, hvort forseti Íslands
megi ganga í berhögg við meirihluta á Alþingi.
Ef það er meginröksemd fyrir tilvist embættis
forseta Íslands, að hann geti stuðlað að þjóð-
aratkvæðagreiðslu um einstök lög, er sú röksemd
gerð að engu með hugmyndum um hið milliliðalausa
lýðræði og þjóðaratkvæðagreiðslur.
Áhugamenn um netnotkun í stjórnmálastarfi
minnast þess, þegar vikuritið The Economist hleypti
á árinu 1997 af stað umræðum um rafræn áhrif á
stjórnmálastarf og milliliðalaust lýðræði. Morg-
unblaðið hreifst af þessum hugmyndum vikuritsins
og birti á íslensku fylgiblað The Economist um mál-
ið.
Í The Economist hinn 23. janúar árið 2003 birtist
úttekt á áhrifum netsins á stjórnmálastarf. Þar er
minnt á, að bjartsýnir áhugamenn um framgang
netsins hafi bundið miklar vonir við áhrif þess í gam-
algrónum lýðræðisríkjum. Þeir hafi talið, að með því tæk-
ist að efla áhuga almennings á því að láta að sér kveða við
töku lýðræðislegra ákvarðana. Kjósendur þyrftu ekki
lengur að búa við að stjórnmálamenn mötuðu þá á upplýs-
ingum heldur gætu þeir aflað sér þeirra sjálfir. Síðan
mundi fólk setjast við tölvuna heima hjá sér og greiða at-
kvæði. Lýðræðislegir stjórnarhættir gengju í endurnýjun
lífdaganna með því að „færa valdið til fólksins.“
Niðurstaða The Economist fyrir rúmu ári er, að mál
hafi ekki enn þróast á þennan veg. Vikuritið gerir sér von-
ir um, að þó kunni draumurinn um hið milliliðalausa lýð-
ræði að rætast og netið færi vald frá forystu stjórnmál-
anna til hins venjulega borgara. Þetta muni setja sterkan
svip á þjóðfélagsumræður næstu þriggja áratuga.
The Economist telur að sjálfsögðu óhjákvæmilegt, að
ríkisstjórn sitji áfram og einnig löggjafarsamkunda, þó
ekki væri til annars en að veita ráðherrum umboð og að-
hald, auk þess sé hugsanlegt, að þar verði sett lög, en þó
sé líklegt, að lagafrumvörp verði einungis samin með aðild
þingmanna og örlög þeirra ráðist af viðbrögðum netverja í
almennum atkvæðagreiðlsum.
Hér skal engu slegið föstu um framtíðina í þessum efn-
um frekar en öðrum. Hitt er víst, að breytingar í þessa átt
ná ekki fram að ganga nema stjórnarskrám og lögum sé
breytt af þjóðkjörnum fulltrúum.
Deilur um inntak í valdi forseta Íslands til að leggja lög
undir þjóðaratkvæðagreiðslu verða næsta marklitlar, þeg-
ar hugað er að framtíðinni í ljósi þeirra breytinga, sem
The Economist og Morgunblaðið hafa boðað. Forsetaemb-
ættið verður á engan hátt skilgreint sem óhjákvæmilegur
þáttur í hinu nýja, netvædda lýðræði. Ríkisstjórn og þjóð-
kjörnir fulltrúar halda á hinn bóginn velli.
og hið netvædda lýðræði
’ Forsetaembættið verður áengan hátt skilgreint sem óhjá-
kvæmilegur þáttur í hinu nýja,
netvædda lýðræði. Ríkisstjórn
og þjóðkjörnir fulltrúar halda á
hinn bóginn velli. ‘
Höfundur er dóms- og kirkjumálaráðherra.
m árið
istide
a sína áð-
nar var
óumdeil-
m yf-
kkurs
andsins –
sh getur
ðurstöðu
kkur Ar-
burðum.
kur Ar-
þingsæt-
ökunin
ð – væri
það ekkert verra en það sem gerst
hefur í öðrum löndum sem notið
hafa aðstoðar Alþjóðagjaldeyr-
issjóðsins, Alþjóðabankans og jafn-
vel Bandaríkjanna sjálfra. Einu
gildir hvaða mælikvarða við notum,
kosningarnar á Haítí voru tíma-
mótaskref í átt að lýðræði, með hlið-
sjón af áratugaeinræði herforingja-
stjórna með stuðningi
Bandaríkjanna, svo ekki sé minnst á
löng tímabil bandarísks hernáms.
Því meira sem ég snuðraði í
Washington þeim mun óskyn-
samlegri þótti mér afstaða Banda-
ríkjastjórnar. Fólk í ábyrgð-
arstöðum í alþjóðlegum stofnunum
yppti aðeins öxlum og tuldraði að
ekki væri hægt að gera meira Haítí
til hjálpar þar sem Bush stöðvaði
aðstoðina. Með því að segja að að-
stoðinni yrði hætt þar til Aristide og
andstæðingar hans næðu sam-
komulagi veitti stjórn Bush einnig
stjórnarandstöðunni á Haítí opið
neitunarvald þótt hún hefði ekki
sigrað í kosningum. Andstæðingar
Aristide þurftu aðeins að neita að
semja til að steypa Haítí í pólitískan
glundroða.
Þessi glundroði er nú orðinn að
veruleika. Það er sorglegt að hlusta
á námsmenn, sem láta öllum illum
látum á götunum, segja í BBC og
CNN að Aristide hafi „logið“ vegna
þess að hann hafi ekki bætt ástandið
í landinu. Vissulega hefur efnahags-
legt hrun Haítí kynt undir óeirðum
og blóðsúthellingum, en það var
ekki Aristide sem laug. Lygarnar
komu frá Washington.
Aristide segir jafnvel núna að
hann vilji deila völdunum með
stjórnarandstöðunni, en hún hafnar
því statt og stöðugt. Andstæðingar
Aristide vita að bandarískir hægri-
menn standa með þeim uns þeir
komast til valda með ofbeldi. Svo
lengi sem þetta helst óbreytt verður
ekkert lát á þjáningum Haítíbúa.
Höfundur er prófessor í hagfræði og
forstöðumaður Earth Institute við
Kólumbíu-háskóla.
Reuters
ði stendur vörð við sendiráð Bandaríkjanna í Port-au-Prince, höfuðborg Haítí.