Vísir - 12.09.1981, Síða 19

Vísir - 12.09.1981, Síða 19
, ,Marxisminn er tilgáta en ekki vísindi” Ólafur Hannibalsson í Selárdal i helgarvidtali: VÍSIR Laugardagur 12. september 1981 Laugardagur 12. september 1981 VÍSIR Ljóshærður, úfinn á hár og skegg, í meðallagi hár og grannur maður; gengur íbygginn og alvarlegur kringum fornlega dráttarvél. Unglingur beitir lyklum á rær og bolta og í veðurblíðunni ræða þeir hvort það geti ekki verið þetta, eða ætli það sé heldur hitt, sem truflar gang- inn. ólafur Hannibalsson bóndi í Selárdal í Arnarfirði og Hugi sonur hans eru þó ekki svo uppteknir af viðfangs- efninu að þeir gefi sér ekki tíma til að taka á móti aðvíf- andi blaðamanni af fullri kurteisi. Reyndar hafði gest- urinn boðað komu sína með fyrirvara og var sagt að vera velkominn. „Eigum viB ekki aö rölta svolit- iö um úti, áöur en viö setjumst inn?” spyr Olafur, „eöa viltu kaffisopa strax?” Sföan röltum viö um staöinn. Þaö er rökrétt aö sýna gesti kirkjuna fyrst, rökrétt vegna þess aö Selárdalur var um aldir kirkjustaöur og svo eftirsóttur af klerkum, aö þess voru dæmi aö Selárdalsprestur afþakkaöi biskupsdóm fyrir staöinn. Nú eru sóknarbörn kirkjunnar 29 talsins og presturinn situr á Bildudal. Slöan liggur leiöin uppá hólinn I túninu. Á leiöinni er litillega drepiö á stjórnmálaleg umsvif Ólafs, áöur en hann geröist bóndi. Hann var I fimm ár ritstjóri Frjálsrar þjóöar og slöan um ára- bil starfsmaöur Alþýöusambands lslands. Nú segist hann hvergi vera flokksbundinn og ekki hafa afskipti af stjórnmálum. En maö- ur, sem hefur haft afskipti af stjórnmálum hættir ekki aö hugsa um þau og Ólafur er spuröur hvar hans pólitiska samúö sé núna. „Þaö gæti kannski oröiö langt mál aö skilgreina, en ég get aö minnsta kosti sagt aö hún er ekki hjá þessum svokölluöu vinstri flokkum.” Á Hólum „Prestarnir bjuggu hér heima á staönum, auövitaö, svo voru fimm hjáleigur hérna. Og þarna sérbu leifarnar af þeirri siöustu, sem hét Selárdalshús, venjulega kallaö bara „Aö Húsum". A þess- um hjáleigum gátu prestarnir gengiö ab öruggu vinnuafli og lagt þær kvaöir á fólk, sem þeim sýnd- ist. beir gátu byggt einhverju af sinu vinnufólki einhverja af hjá- leigunum, gegn þvl aö fá þaö til aö róa hjá sér eöa annast slátt og skepnuhiröingu.Siöanvoru aörar fjórar eöa fimm hjáleigur niöri viö sjóinn, en þær voru sjálfstæö- ari býli. Fjárhúsin voru höfö niöri viö sjóinn og hjáleigubændurnir látnir beita fénu á fjöru. En þaö var fiskurinn, sem prestarnir uröu rikir á.” Dularmagnað byggðarlag — Var þaö eitthvaö sérstakt viö staöinn hér og dalinn, sem skap- aöi séra Páli þessa sterku galdra- trú og galdrahræöslu: „Nei, ég held ekki. Galdratrú hefur alltaf loöaö viö Arnarfjörö og sérstaklega held ég aö þaö hafi átt viö fólkiö, sem bjó inni I Arnarfjaröarbotni. Þaö hefur sjálfsagt veriö afskekktasti hluti fjaröarins þá. En svo held ég aö maöur þurfi ekki annab en ab lita i kringum sig hér, til aö sjá aö þetta er dul- armagnaö byggöarlag, ekki siöur en Snæfellsnesiö. Þaö er þvi eölilegt aö þetta orö hafi skapast snemma. Og þaö hefur veriö svo viöloöandi fram á siöustu tima, aö maöur, sem ég man eftir á ísafiröi var aldrei kallaöur annaö en Galdra-Guö- mundur, bara af þvi aö hann var úr Arnarfiröi.” Glataðir hæfileikar — Eru hér dularmögn önnur en kyngikraftur náttúrunnar sem felst I stórbrotnu landslagi? „Jaaá, þessi náttúrulegi kyngi- kraftur fær form I ákveönum dul- armögnum, sem maöur veröur aö lifa sáttur viö eöa ekki.” — Liöur þér vel i samvistum viö þessi öfl? „Já, mér llöur vel. Þessi öfl geta veriö góö, en þaö er eflaust hægt aö beita þeim sitt á hvaö, eins og öllu i mannlifinu.” — Er þaö á valdi manna hér aö beita þessum öflum? „Já, ég er ekki I neinum vafa um aö þeir, sem leita inn á þau sviö, geta þaö.” — Hefuröu reynt? „Ég hef ekki reynt, enda þýöir ekkertfyrir menn, sem er búiö aö berja úr alla náttúrulega hæfi- leika á skólagöngu, aö reyna. Þaö tekur of langan tima aö ná tökum á þessum fræöum aftur, öllum eölilegum fræöum.” — Eru langskólafræöi vond fræöi? „Já, vegna þess aö þau gleyma alveg undirstööuatriöinu, sem er , aö lifa i sátt viö sjálfan sig og um- hverfi sitt.” Tæknivæðing búsins Ólafur bryddar þarna á áhuga- veröu efni, sem viö komum nánar inná slöar I viötalinu. Sjálfur get- ur Ólafur talab af nokkurri þekk- ingu, vegna þess ab hann stundaöi langskólanám.Lauk menntaskóla og þriggja ára námi I hagfræöi viö Háskólann aö auki. En sem viö horfum af hæsta sjónarhóli túnsins, höldum viö okkur aö nærtækari efnum og Ólafur er spuröur hvernig sé séb fyrir nútimatækni á búi hans. Andskotinn vann ekki tilað sækjasálina „Ég er meö diesel-rafmagn, en þaö er takmarkaö. Rafmagniö nægir til heimilisnota en ræöur ekki viö þau tæki, sem maöur vildi nota og beita I sambandi viö búskapinn. Svo er þaö ótryggt, maöur veit aldrei hvort maöur fær rokkinn til aö ganga yfir vet- urinn.” — Ertu einangraöur hér yfir veturinn, eru samgönguleiöir ekki opnar? „Þaö hefur verib þokkalegt fram aö siöasta vetri, en maöur kviöir fyrir ef annar eins vetur kemur. Þá var maöur einangraö- ur i hálfsmánaöar til þriggja vikna törnum. Vegurinn hefur lagast mikiö siöustu tvö árin og þaö er ekki eftir nema sem svarar eins sumars átaki til aö gera hann góöan.” — Hvernig gekk aö fá veginn geröan? „Þaö gekk seint, en haföist þó. Kannski hefur munaö mestu þeg- ar tókst aö benda þeim sem þess- um málum stjórna á aö vegurinn væri svo hrikalega slæmur aö þó aö fortöpuö sál stæöi á öbrum endanum á honum og andskotinn á hinum, aö þá mundi hann ekki vinna þab til aö sækja hana, eins og vegurinn var. Þá var brugöiö á þaö ráö aö bæta úr þessu.” — Naustu ekki pólitlskra um- svifa fööur þins I þeirri viöleitni? „Ég held þaö nú ekki. Stjórn- málamenn á hverjum tima eru alltaf miklir „realistar” og fara eftir rikjandi þrýstingi, frekar heldur en einhverjum gömlum tengslum.” Tilraunir Drottins með ákveðið stef Viö snúum okkur aö landslag- inu i Arnarfiröinum sunnanverö- um. „Fjöllin eru svolitiö veöurbar- in, sérstaklega hér innar, inni i Hvestu og á þeim slóöum, þar ná klettarnir hérumbil alveg niöur i fjallsrætur. Siöan eru þessir breiöu dalir, næstum þvi alveg hringlaga, meö flatan botn, al- veg. Dalirnir eru allir eiginlega gætu sagtþeim til, sem vildu læra meira.” — Helduröu aö sá timi sé liö- inn, aö menn hungri og þyrsti I nám? „Ég held aö mjög mikill fjöldi þeirra, sem fara i efsta hluta skyldunámsins og svo langskóla- námiö úr þvi, þeir geri þaö meb fullkomna óbeit i huga, en bara til þess ab afla sér ákveöinnar stööu i lifinu. Skólinn er oröinn hin efnahags- lega skilvinda þjóöfélagsins, sem skilur aö rjómann og undanrenn- una. Þeir sem fljóta ofaná, koma út meö háar tekjur og hinir eru dæmdir til þess aö vera láglauna- menn þaö sem eftir er. Þannig er skólinn kominn útfyrir þaö sem , hann átti aö vera i upphafi, aö jafna aöstööu allra, hinna fátæku og riku, til þess aö standa jafnt aö vigi I þjóöfélaginu. Ég held aö skólinn sé, þvert á móti, farinn aö móta þjóöfélagiö eftir sér, I staöinn fyrir aö þjóö- félagiö á aö móta skólann eftir sinum þörfum. Skólinn er farinn aö skapa ákveöiö misrétti.” Prófiðgaf rétttil aðsetjast ísama skóla aftur Viö erum sokknir I svo djúpúb- ugar samræöur aö ólafur telur rétt aö ganga til stofu. Hann biöur starfskrafta eldhússins, dætur og frændkonu, aö bera okkur kaffi og segir siöan dæmi um hvernig menntakerfiö hafi á undanförn- um árum mataö sjálft sig á viö- fangsefnum. „Þaö var þegar Kennaraskól- inn fékk menntaskóladeild. Eftir fjögurra ára nám i Kennaraskóla gastu tekiö tvö ár I menntadeild og oröiö stúdent. Rétt um þaö leyti sem fyrstu stúdentarnir útskifuöust, voru komin ný lög, sem breyttu honum I Kennaraháskóla. Þannig aö stúdentarnir gátu haldiö áfram i sama skólanum. Þannig gaf lokapróf þeirra nemenda, sem lentu I skólanum á þessu timabili, þeim alltaf rétt til þess aö ganga inn I skólann aft- ur.” Matthías var Mogginn — og Mogginn Matthías Slöan nokkur orö frá ritstjórn- artiö viö Frjálsa Þjóö. „Þaö geröist svona smátt og smátt, aö maöur fór i aö bjarga til bráöabirgöa, þegar einhver heltist úr lestinni, sat svo fastur I þvi og tók ekkert eftir aö maöur var búinn aö bæta viö sig nýjum pósti. Og fyrir rest varö maöur aubvitaö i timahraki meö allt, en aö reyna samt aö gera allt, og eiginlega of vafinn inn I þetta. Maöur gat ekki slitiö sig neitt frá og horft á sjálfan sig utanfrá. Mér er sagt aö svona fari fyrir Matthiasi Jóhannessen einhvern tima, reyndar á miklu svæsnari hátt. Hann byrjar alltaf á þvi aö lesa Moggann á morgnana og böl- sótast yfir ritvillum og ööru sliku. Svo er rokiö á fund til aö skamm- ast yfir gærdeginum og leggja linurnar fyrir morgundaginn. Hann var ekkert oröinn annaö en Mogginn, Mogginn var oröinn allt hans lif. Þó haföi hann sitt athvarf i skáldskapnum.” Þegar kallinum fer að leiðast Ólfur og kona hans slitu sam- vistum fyrir nokkrum árum. Hún var reyndar væntanleg i heim- sókn I Selárdal meö fluginu I gær og Ólafur ók á dráttarvélinni inná Bíldudal, til aö sækja hana, en - flugiö féll þá niöur. Hann ætlaöi aftur inneftir siödegis I dag, þvi aö von var á aö nú yröi flogiö. — Atti skilnaöurinn einhvern þátt i ab þú ákvaöst aö setjast hér aö? „Hann hefur kannski staöfest þaö. Ég var meö pabba I þessu, þegar hann tók jöröina hér á leigu, fór meö honum fyrst þegar viö litum hér á staöinn og ég heyj- aöi hérna fyrstu þrjú til fjögur sumrin, eiginlega alveg, og fór ei- inlega alltaf I göngur hérna. Arin sem ég var hjá Alþýöusamband- inu var ég minna hérna, en þó alltaf eitthvaö. Ég haföi alltaf bak viö eyraö aö taka viö þessu, þegar kallinum færi aö leiöast.” I tengslum ólafur er umkringdur af börn- um sinum og ööru ungu fólki i sumar, en á vetrum er hann einn. — Sækja aldrei aö þér leiöindi hér á veturna? „Nei.” — Enginn einmannaleiki? „Nei, ég held aö þaö sé nú ekki. Ég skal þó ekki synjafyrir þaö, aö ég heföi mjög gaman af þvi ööru hvoru aö hitta eitthvert fólk og ræöa mál, bara svona skeggræöa og rökræöa fram og aftur. En hvort maöur gaf sér meiri tima til þess, þegar maöur var I Reykja- vik, þaö er ég ekkert alveg viss um.” — Fæst litil fylling af um- gengni viö fjöldann? „Hjá flestum held ég aö þaö sé meira yfirborössnerting, en þaö má segja aö þaö hafi lfka sitt gildi.” — Má ef til vill fá þaö sama út- úr umgengni viö sauöfé? „Ég er nú sosum enginn sér- stakur aödáandi sauökindarinn- ar. En þaö skapast ákveöin tengsl viö sumar kindur, sérstaklega hrútana, sem maöur tekur eftir ákveönum lyndiseinkunnum hjá.” — Finnuröu enga þörf hjá þér til aö umgangast fólk meira? „Nei, ég finn enga þörf umfram þaö sem er aögengilegt á hverj- um tfma. Ég get sætt mig viö þaö sem stundin hefur aö bjóba mér, hvort sem þaö er I fámenni eöa fjölmenni.” Tengslin við vinina ________hafagliðnað — Hefuröu nokkurntima hugsaö um ab hætta búskap og flytja héöan? „Ekki ónauöugur.” — Er þaö ákvöröun eöa til- finning, sem ræöur? „Þaö er ákvöröun, sem ég hef tekiö, en ég held aö sú ákvöröun sé I samræmi viö tilfinninguna. Ég kann hér ákaflega vel viö mig, innan þessa fjallahrings, og mér hefur ekki liöiö betur annars- staöar.” — Heldur þú sambandi viö gamla félaga þlna og koma þeir hingaö til þin? „Nei, ekki mikiö, jú, ef þeir eiga leiö um Vestfiröina, reyna þeir aö renna viö.” — Gera þeir sér ekki ferö til þin? „Ég held þaö nú ekki, enda er þetta ekki I alfaraleib. Maöur mundi sennilega gera meira af þvi aö hafa samband vib þá, ef maöur heföi einkaslma, jafnvel þótt simasamband sé nokkuö dýrt. En eins og siminn okkar er, sem hefur aö visu ákveöinn félagslegan kost, viö getum öll hlustaö hvert á annaö, og fylgst meö þvi sem er aö gerast á hinum bæjunum, en ég held aö hann sé ekki vel fallinn til neinnar einka tjáningar.” Forlög eða tilviljanir — Er þaö ekkert erfitt val, aö ákveöa aö setjast aö á afskekkt- um staö og fórna samskiptum viö þab sem maöur hefur fram aö þvi metiö til gildis? „Ég veit þaö ekki. Mér finnst ég aldrei hafa staöiö frammi fyrir þvi vali. Ég er kannski svona litt hugsandi, en ég hef aldrei velt þessu fyrir mér á nokkurn hátt. Þaö er sennilega ekki svo mjög oft, sem maöur stendur and- spænis einhverju sérstöku vali i lifinu, þannig aö maöur hugleiöi alla þætti þess, hverju maöur sleppi og hvaö maöur hreppi ef maöur gerir þetta eða hitt. Flest fólk tekur stærri ákvaröanir bara frá degi til dags. Af ákvörðuninni leiöir þetta eöa hitt og áöur en hann veit af, ræöur hann eigin- lega hvorki búsetu sinni né viö- fangsefni. — Forlög? Norðan úr Djúpi Hver er þá bakgrunnur þessa manns. Hefur honum Þlásiö hér inn i þennan afskekkta dal af for- lögum eöa tilviljunum? „Ég er nú ættaður noröan úr Djúpi og norðan af Ströndum, Trékyllisvik. Mitt fólk hefur eiginlega aliö þar sinn aldur, svo langt sem rakiö veröur. Þaö er ekki býsna langt, aö visu. Fyrstu drög þess.aö maöur er hér, eru aö Valdimar fööurafi minn, sem bjó i Arnardal, koti rétt vib Isafjaröarkaupstaö, tekur sig upp og fékk hér jörö á leigu I miöri sveitinni. Þá er Arnar- fjöröur mikiö gósenland i augum margra, Bildudalur enn I miklum uppgangi og sóst eftir búsetu hér, allstaöar aö af landinu. Jöröina átti Jón Hallgrimsson, faöir Gisla Jónssonar, sem kallaöur var Bildudals-Gisli, Guömundar Kambans, Björns Blöndal þefara og þeirra bræöra og systra reyndar. Jón ætlaöi þá aö gerast kaupmaöur noröur á Flateyri, var nú alltaf meö verslun hérna öörum þræöi. Eitt- hvaö varö endasleppt I þeirri verslun, þannig aö hann kom áriö eftir og geröi tilkall til Bakkans. Valdimar haföi hann bara á leigu i eitt ár. ■ Ólafur bóndi og Hugi sonur hans gengu til móts viö komumann. tilbrigöi viö sama stefiö. Þaö eru ein eöá tvær tylftir hérna megin,” og Ólafur bendir á eystri hliö dalsins, „mismunandi innarlega og svolitiö mismunandi fjalliö á milli þeirra. Ég held aö Drottinn hefi veriö aö gera tilraunir meö ákveöiö stef, byrjaö innanfrá og fært sig úteftir og fundist aö loksins væri þetta oröib harla gott, þegar hann kláraöi Selárdal. Þarna erMiömundarhorn.Þá er klukkan hálf tvö, þegar sólin er þar yfir, og Nónfell hérna. Maöur lifir hérna alveg i miöju sólúri.” — Þarftu ekki annab úr? „Nei, ég hef ekki borið á mér úr I tvö ár og finn ekkert fyrir sökn- uði. Ég læt mér nægja almanak- iö.” Refaræktog landhelgi Ólafur bendir á óræktarmel Ut- ar i dalnum og segist ætla aö reisa þar refabú og byrja meö 40—50 læöur. Hann neitar aö þaö séu til- buröir I þá veru aö veröa rikur, þaö er aöeins tilraun til aö klóra i bakkann, bjarga sér og reyna aö lifa. Stækkunarmöguleikar I hefö- bundnum búgreinum eru smáir. „Viö höfum reynt grásleppu- veiöina en okkur þykir dálitiö langt I vinnulaunin, aö veröa aö blöa á þeim vettvangi lika, i nærri heilt ár eftir að sjá árangur af erfiðinu.” — Er búiö aö kippa fótum und- an þeim forna gróðavegi, fisk- veiöum? „Já, nú næst ekki fiskur hér styttra en tlu milur útaf Kóp. Aö- ur gekk þetta hér inn allan fjörö- inn og menn tvi og þri reru á ára- bátunum hérna úr fjörunum.” Þaö lá bátur fyrir landi, senni- lega skelfiskbátur frá Bildudal, aö veiöum. Hann var skammt frá landi og Ólafur var spuröur hvort bændur ættu ekki landhelgi fyrir sinu landi. „Nei, landhelgi okkar nær ekki nema um 60 faöma út frá stór- straumsfjöru. Þaö er ekki langt net, sem maöur leggur á þvi bili.” Heimspekilegar vangaveltur Viö erum aftur komnir I hlaöiö og röbbum um samgöngur. ólaf- ur á ekki bil en feröast á yfir- byggöri dráttarvél, þegar hann skreppur af bæ, jafnvel allt til Bildudals, I kaupstaöarferö. — Hversvegna áttu ekki bil? „Ég hef ekki efni á þvl bara.” — Er þaö ekki nauösynjatæki? „Ég á góöa dráttarvél, sem dugar mér ágætlega til að skreppa á Bildudal. Hinsvegar þyrfti maöur á bil aö halda ef maöur ætlaöi aö hafa einhver meiri félagsleg samskipti, en ég treysti mér bara ekki til þess enn- þá.” — Veröa menn heimspekingar I fásinninu? „Ég veit ekki hvort þeir veröa beint heimspekingar, en ég geri ráö fyrir að þaö sé óhjákvæmilegt aö menn spekúleri eitthvaö I þvi hvar þeir séu staddir I tilverunni — rúmi og tlma.” — Hefur þú fengiö niöurstööu? „Nei. Ég held aö sú niöurstaöa sé ekki til. Ef menn komast aö niburstööu held ég aö hún sé al- gjörlega persónubundin og eigi ekki viö neinn annan.” Hin vondu fræði — skilvinda þjóðfélagsins — Ertu meö þessu aö renna stoðum undir þaö sem þú sagöir áöan, aö langskólafræöi séu ekki góö fræöi? „Þau eru óholl, eins og þau eru rækt i dag.” — Viltu leggja þau niöur? „Ég hef stundum slegiö þvi fram, hvort ekki sé kominn timi til aö taka til athugunar aö leggja skólakerfiö niöur. Aö ööru leyti en þvi aö þaö yröi haldiö uppi þeirri frumstæöu fræöslu aö kenna fólki aö lesa, skrifa og reikna. Þaö væri skylda, en skyldunám væri ekki aö ööru leyti. Hinsvegar þyrfti samfélagiö lika aö halda uppi einhverjum flota manna sem

x

Vísir

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Vísir
https://timarit.is/publication/54

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.