Lesbók Morgunblaðsins - 03.03.2001, Side 12

Lesbók Morgunblaðsins - 03.03.2001, Side 12
12 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 3. MARS 2001 E F borgarmenning Vesturlanda er skoðuð í sögulegu ljósi verð- ur vart sagt að 20. öldin hafi í heild verið blómaskeið borg- anna. Við upphaf hennar má segja að hápunkti hafi verið náð á því tímabili sem kallað hefur verið la Belle Epoque eða fal- lega tímabilið, þegar götur og torg miðborga Evrópu iðuðu af fjölbreyttu mannlífi, markað- ar af skrautlegum framhliðum gamalla og nýrra glæsibygginga. En hin glæsta mynd átti sínar skuggahliðar sem líkt og auður borganna var afsprengi iðnbyltingarinnar. Lægri stéttir samfélagsins bjuggu við húsakynni og lífsskil- yrði sem voru að flestu leyti óbærileg. Þetta varð til þess að ýmsir fremstu hugsuðir á sviði borgarskipulags, frá Ebeneser Howarth til Le Corbusier, sneru baki við hinni rótgrónu borg- arhefð og boðuðu framtíðarsýn þar sem lausn- arorðið var: „burt úr borginni“. Loftárásir síð- ari heimsstyrjaldar ollu óbætanlegu tjóni á mörgum borgum Evrópu en að margra mati var sú eyðilegging verri sem fylgdi í kjölfarið, þegar hugmyndafræði tæknihyggju og andúð- ar á sögulegum arfi varð ráðandi í skipulagi borga. Endurreisn borgarlífs Á seinasta fjórðungi aldarinnar hefur ný hugsun verið í deiglunni sem kenna mætti við endurreisn bæja eða „urban renaissance“, sem byggist á hugmyndinni um endurreisn þeirrar borgarmenningar sem ríkjandi var fyrir tíma heimsstyrjalda og módernisma í skipulagi. Æ fleiri sérfræðingar á þessu sviði hallast að því að vel skipulagðar og fagrar borgir verði það form byggðar sem einkenna muni samfélag 21. aldar. Er nærtækt að vitna til nýlegrar skýrslu um stefnumörkun bresku ríkisstjórnarinnar á sviði byggðaþróunar, sem ber heitið „Towards an Urban Renaissance“. í skýrslunni er heilsteyptri og blandaðri byggð eins og má finna í eldri breskum bæjum stillt upp sem fyrirmynd af framtíðarbyggð, þar sem áhersla er lögð á orkusparnað, vist- vænt umhverfi, fagra bæjarmynd og fjölbreytt mannlíf. Andstæða þessa er dreifða ameríska bílaútborgin sem í skýrslunni er skilgreind sem ósjálfbær tegund byggðar sem felur í sér ómælda sóun á landi, eldsneyti, tíma fólks, auk fábreytilegs umhverfis og félagslegrar ein- angrunar. Þessi hugarfarsbreyting á sér marg- þættar forsendur. Nefna má þróun atvinnulífs frá þungaiðnaði til þekkingariðnaðar og breytt viðhorf til umhverfismála og auðlindanýtingar, þar sem land til byggingar er nú skilgreint sem takmörkuð auðlind. Síðast en ekki síst má nefna félagslega þætti, eins og vaxandi til- hneigingu meðal yngra fólks að kjósa fremur að búa í eða við miðbæi, þar sem heimili, vinna og afþreying fléttast saman í samþættu umhverfi. Mikilvægur þáttur í hugmyndinni um end- urreisn bæja er sú hugsun að byggja eigi á grunni þeirrar þéttbýlishefðar sem fyrir er á hverjum stað. Þegar litið er til Íslands í þessu sambandi vaknar spurningin um, hvort hér sé eitthvað til að endurreisa, eitthvað sem kalla mætti íslenska hefð í skipulagi bæja? Íslensk bæjararfleifð Sú skoðun er algeng að íslensk menning sé í eðli sínu dreifbýlismenning, fólk hér vilji hafa rúmt í kringum sig og þoli illa að vera í sambýli. Þessi fullyrðing er oft notuð til að réttlæta það að lífsstíll og skipulag amerískra bílaút- hverfa henti Íslendingum betur en heilsteypt byggð evrópskra borga. Að mínu mati standast slíkar fullyrðingar ekki nánari skoðun. Saga þéttbýlis hér á landi er vissulega ekki löng. Engu að síður varð til vísir að merkilegri bæj- arhefð hér á landi á fyrri hluta þessarar aldar, sem óumdeildanlega er hluti af íslenskri menn- ingu. Þó að þorpið Reykjavík á seinni hluta 19. aldar standist fráleitt samjöfnuð við borgir Evrópu má þar samt sjá ýmis teikn um bæj- arhefð í mótun. Einkalóðir liggja í röðum með- fram götu, nýrri húsin hafa virðulegar fram- hliðar og bakgarða aftanvið. Frá árinu 1852 er elsta hornhús í Reykjavík, Lækjargata 2, að líkindum eitt fyrsta hús hér á landi sem sér- staklega er sniðið að aðstæðum í þéttbýli. Ákvæði er heimiluðu byggingu samfastra húsa með brunavegg á milli voru sett árið 1894. Í byggingarsamþykkt frá árinu 1903 voru ýmis ákvæði um gerð húsa í þéttbýli, svo sem um hlutfall byggingarreits og auðrar lóðar, samb- and vegghæðar og götubreiddar og að hús á gatnamótum skyldu vera hornsneidd. Þó að bæjarhús aldamótaáranna í miðbæ Reykjavík- ur væru byggð úr forgengilegu efni vitnar gerð þeirra og útlit ótvírætt um að hér var að verða til vísir að alvörubæ, þrátt fyrir að mörgu væri ábótavant í tæknilegum efnum. Framlag Guðmundar Hannessonar Þegar Háskóli Íslands hóf starfsemi árið 1911 var Guðmundur Hannesson skipaður pró- fessor í heilbrigðisfræði við nýstofnaða lækna- deild. Guðmundur hafði áður verið héraðs- læknir á Akureyri og átt þar frumkvæði að ýmsum framfaramálum, svo sem byggingu nýs sjúkrahúss. Um 1907 fluttist hann til Reykja- víkur og reisti sér vandað steinhús á horni Hverfisgötu og Ingólfsstrætis sem hann sjálfur teiknaði. Guðmundur nam læknisfræði í Dan- mörku þar sem læknastéttin hafði verið fremst ER TIL ÍSLENSK ÞÉTTBÝLISHEFÐ? Á fyrri hluta 20. aldar varð til vísir að merkilegri þétt- býlishefð hér á landi sem óumdeilanlega er hluti af ís- lenskri menningu. Formaður alþjóðlegra skipulags- samtaka, Gjerlöff að nafni, sem hingað kom árið 1936 lét svo ummælt í blaðaviðtali „að íslendingar [stæðu] meðal fremstu þjóða, hvað byggingarlist og skipulagningu bæja snertir.“ E F T I R P É T U R H . Á R M A N N S S O N Ljósmynd / Hallgrímur Einarsson. Minjasafnið á Akureyri Mannfjöldi á Ráðhústorgi og Strandgötu á Akureyri um 1920.

x

Lesbók Morgunblaðsins

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.