Lesbók Morgunblaðsins - 30.06.2001, Blaðsíða 2

2 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 30. JÚNÍ 2001
FRÆÐIMAÐURINN Stanley
Fish hefur gefið út ritið How
Milton Works (Hvernig Milton
virkar) en þar fjallar hann um
höfundarverk sautjándu aldar
ljóðskáldsins enska, John Milton.
Í ritinu, sem er tæplega 550
síður, leitast Fish við að varpa
ljósi á þá grunnhugmyndafræði
sem Milton tjáir í ljóðum sínum
og hinum frægu söguljóðum
Paradísarmissir og Paradís-
arheimt. Les Fish skáldskapinn
ítarlega og í ljósi pólitískra og
heimspekilegra skrifa Miltons.
Stanley Fish er þekktastur sem
forvígismaður viðtökufræði-
stefnunnar í bókmenntafræði,
þar sem sjónum var beint í aukn-
um mæli að þætti lesandans í
merkingarsköpun bókmennta-
textans. Fish hefur stundað
Milton-rannsóknir um árabil, en
árið 1967 gaf hann út umdeilt
fræðirit um Milton, Surprised by
Sin. Gagnrýnendur telja hina ný-
útkomnu bók Fish vera mik-
ilvægt innlegg í fræðilegt mat á
verkum Miltons, þótt margir,
m.a. Frank Kermode í The New
York Times, hafi látið í ljós efa-
semdir í garð margra hinna
djarfari röksemda Fish í bók-
inni.
Taívanskar bókmenntir í
enskri þýðingu
TVÆR nýjar enskar þýðingar á
taívönskum bókmenntaverkum
komu nýlega út í útgáfuröðinni
Modern Chinese Literature from
Taiwan hjá Columbia University
Press. Hlutverk raðarinnar er að
kynna stórvirki og áhugaverða
unga höfunda frá Taívan á
enskumælandi vettvangi. Smá-
sagnasafnið The Taste of Apples
(Hin sætu epli) eftir einn þekkt-
asta nævista Taívan, Huang
Chun-ming kemur út í þýðingu
Howard Goldblatt. Í smásög-
unum lýsir höfundurinn á næm-
an hátt daglegu lífi fólks sem lif-
ir við fátækt og fordóma í
landinu.
Þá hafa Taotao Liu og John
Balcom þýtt bókmenntaverkið
Wintry Night (Vetrarnótt) eftir
Li Qiao. Þýðingin tekur til
tveggja binda, þess fyrsta og síð-
asta, úr þriggja binda verki Li
Chiao um sögu Peng-fjölskyld-
unnar. Í sögunni tvinnar höf-
undur frásögn af stormasömum
tímum í sögu landsins inn í frá-
sögn af örlögum fjölskyldu-
meðlima. Li Qiao er einn virtasti
og afkastamesti rithöfundur
Taívana. Vetrarnótt skrifaði
hann á árunum 1975 til 1980.
David Lodge og
menntasamfélagið
Á DÖGUNUM gaf breski rithöf-
undurinn og bókmenntafræðing-
urinn David Lodge út nýja skáld-
sögu sem ber heitið Thinks....
Þar dregur hann upp satíríska
mynd af samfélagi mennta-
manna í Bretlandi. Aðalpersóna
bókarinnar er rithöfundurinn
Helen Reed sem ræðst til starfa
við háskóla í Glouchester og hitt-
ir þar fyrir undarlegt mennta-
samfélag.
David Lodge hefur áður beint
sjónum að hinu akademíska lífi í
skáldverkum sínum, og má þar
nefna hinar bráðskemmtilegu
Changing Places og Small World.
Lodge er bókmenntafræðingur
að mennt og gegndi hann pró-
fessorsstöðu í nútímabók-
menntum við Birmingham-
háskóla á árunum 1976 til 1987.
Þá dró hann sig í hlé til að sinna
alfarið ritstörfum. Auk fjölda
skáldsagna hefur Lodge ritað
bækur um bókmenntafræðileg
efni, sem mörg hver þykja lyk-
ilverk innan fræðigreinarinnar.
ERLENDAR
BÆKUR
Djörf túlkun á
verkum Miltons
B
RESKAR náttúru- og dýralífs-
myndir hafa löngum verið vinsælt
sjónvarpsefni enda jafnan metn-
aðarfull hágæðaframleiðsla. Hug-
djarfir þáttagerðarmenn og há-
menntaðir líffræðingar hafa lagt á
sig erfið ferðalög til heitra landa,
hlaðnir filmum og myndavélum, til
að geta grafið sig í einskonar neðanjarðarbyrgi
vikum og mánuðum saman eða komið sér fyrir
hátt uppi í tré til að taka myndir af framandi dýr-
um sem annaðhvort vita ekki af návist þeirra eða
hafa vanist henni. David Attenborough er senni-
lega einn frægasti frumkvöðullinn á þessu sviði.
Hann boðar að hver einasta lífvera sé undursam-
leg þar sem hann brýst fram úr skógarþykkninu
móður og másandi, sólbrenndur á enninu og ný-
straujuð khakískyrtan límist við hann.
Ríkissjónvarpið hefur oft tekið til sýninga vand-
aða BBC-fræðsluþætti í þessum dúr. Nú er þátta-
röð um risaeðlurnar sem sýnd hefur verið á
þriðjudagskvöldum nýlokið. Þetta eru einstaklega
vandaðir þættir sem unnir eru með nýjustu tölvu-
tækni – þeir eru svo tæknilegir að gerðir voru sér-
stakir þættir um gerð þáttanna. Stórvaxnar og
grimmdarlegar risaeðlur spranga um sanda og
skóga eins og ekkert sé, þyrla upp ryki, gusast í
vatni og slíta í sig blóðug kjötstykki alveg eins og í
alvöru dýralífsmynd. Forsögulegar skepnur
hinna vönduðu tölvuteiknuðu sjónvarpsþátta eru
einhvern veginn átakanlegri og sorglegri en raun-
verulegu dýrin sem fylgst er með í lífi og dauða í
myndum Attenboroughs. Þær eru frummyndir,
uppkast eða drög en sitthvað í hönnun þeirra frá
hendi skaparans olli því að þær eru ekki meðal
okkar í dag sem kunnugt er. Líf þeirra einkennd-
ist af að berjast fyrir tilvist við aðstæður sem þær
réðu ekki við og voru dæmdar til að tapa. Upp
kemur sú spurning af hverju ráðist sé í svona
þáttagerð sem er örugglega tímafrekari og kostn-
aðarsamari en ferðalög á heimaslóðir alvörudýra.
Höfum við kannski séð öll núlifandi dýr? Eða er-
um við orðin leið á þeim? Eða vantar meiri tilþrif
og tækni í venjulegar náttúrulífsmyndir?
Bygging náttúrulífsmynda og -þáttaraða er af-
ar hefðbundin og risaeðluþættirnir eru engin und-
antekning. Oftast er fylgst með einu dýri eða einni
fjölskyldu um nokkurra mánaða skeið. Sagan
hefst í bernsku dýrsins, með eggi eða hvolpi sem
foreldrar annast og vonast til að koma á legg. En
frumskógalögmálið ræður og örlög systkina og
jafnvel foreldranna eru þau að verða málsverður
stærri og grimmari dýra. Áhorfendur fylgjast síð-
an með hegðun og atferli dýrsins útvalda, veiðum
og mökun á grösugum sléttum, glímu við óblíð
náttúruöfl og gjarnan er fjallað um þá hættu sem
dýrategundinni stafar af manninum, grimmasta
rándýri jarðarinnar. Rödd þularins er þægilega
ópersónuleg, lífsreynd og lætur vel í eyrum en
umfram allt sannfærandi og traust. Myndinni lýk-
ur síðan annaðhvort á því að dýrið verður að lúta í
gras fyrir óvinum sínum og hefur þar með gegnt
hlutverki sínu sem hlekkur í fæðukeðjunni eða lif-
ir af og stofnar eigin fjölskyldu. Hringrás lífsins
heldur því stöðugt áfram og jafnvægi ríkir í nátt-
úrunni. Hnarreist dýrin ber við sólarlagið á skján-
um sem firrtur nútímamaðurinn situr við. Hann
hefur fyrir löngu sagt sig úr lögum við náttúruna
og horfir aðallega á hana í sjónvarpinu - orðinn
sjálfur að einskonar átakanlegri og illa hannaðri
risaeðlu sem er úr öllu samhengi við umhverfi sitt
en ber aðeins dauðann og útrýminguna í sér.
FJÖLMIÐLAR
Ríkissjónvarpið hefur oft tekið
til sýninga vandaða BBC-
fræðsluþætti í þessum dúr. Nú er
þáttaröð um risaeðlurnar sem
sýnd hefur verið á þriðjudags-
kvöldum nýlokið. Þetta eru ein-
staklega vandaðir þættir sem
unnir eru með nýjustu tölvu-
tækni – þeir eru svo tæknilegir
að gerðir voru sérstakir þættir
um gerð þáttanna.
S T E I N U N N I . Ó T TA R S D Ó T T I R
DAGAR RISAEÐLNANNA
I Umfjöllun um íslenska menningu á Netinu er sí-fellt að aukast. Vefsíður á borð við mbl.is, visir.is,
ruv.is og strik.is hafa um allnokkurt skeið boðið
upp á fréttir og ýmsar upplýsingar um menningar-
viðburði í landinu en einnig hafa hin fjölmörgu
vefrit um þjóðmál, sem er að stórum hluta haldið
úti af ungu fólki með pólitískar skoðanir, birt tals-
vert af menningarfréttum, -greinum og stundum
gagnrýni. Á meðal þessara rita leggja ritstjórar
Múrsins (murinn.is) mesta áherslu á menningar-
umfjöllun en þar eru reglulega birtar greinar und-
ir yfirskriftinni „Menning og þó“ en menning-
arþyrstum má einnig benda á Vefþjóðviljann
(vefþjoðviljinn.is), Deigluna (deiglan.is) og
Maddömuna (maddaman.is). Fréttavefir frá hin-
um ýmsu landsvæðum halda einnig úti fréttaþjón-
ustu um menningarviðburði á landsbyggðinni og
sömuleiðis mætti benda á upplýsingavefi á borð við
kvikmyndir.is og heimasíður listasafna og menn-
ingarstofnana þótt þar sé sárasjaldan og raunar of
sjaldan að finna bitastæðar greinar um listaverk,
einstaka höfunda eða stefnur og strauma.
IIHins vegar eru einnig gefin út sérrit um menn-ingu á vefnum og þau eru vafalaust fleiri en
margan grunar. Hér má nefna Undirtóna (und-
irtonar.is) og breakbeat.is, sem fjalla einkum um
tónlist, nulleinn.is, Hrekkjusvín (hrekkjusvin.is)
og hugi.is sem fjalla um menningu og mannlíf.
Vefnir (vefnir.is) er tímarit um átjándu aldar
fræði sem reyndar hefur ekki náð að halda fullum
dampi frá því það var stofnað í apríl 1998 en það
var fyrsta fræðilega „rafritið“ á Íslandi, eins og það
var kallað. Sleipnir (sleipnir.is) nefnist svo menn-
ingartímarit um íslenska hestinn en þar er að
finna margvíslegan fróðleik um íslenska menn-
ingu, ekki aðeins hestinn. Edda.is er svo nýopn-
aður vefur útgáfufélagsins Eddu en þar eru bæði
birtar fréttir um væntanlegar og útkomnar bækur
fyrirtækisins og greinar um bókmenntir og menn-
ingu. Kistan (kistan.is) er svo væntanleg á vefinn
aftur í dag eftir nokkra byrjunarörðugleika en hún
mun bæði vera fræði- og fréttarit um menningu og
listir sem tekur við af samnefndu vefriti um húgvís-
indi. Af þessu að dæma hefur sennilega aldrei verið
jafnmikið framboð á menningarumfjöllun í íslensk-
um fjölmiðlum.
III Á edda.is er að finna viðtal við franska heim-spekinginn Michel Serres um sýndarveruleika.
Þar er sagt að margir heimspekingar fordæmi þró-
un í nýmiðlun og líti á þann sýndarveruleika sem
miðlað er gegnum Netið sem hættu. Þeir haldi því
fram að fólk sé að missa veruleikatengslin og að
samband milli fólks sé að rofna. Serres er spurður
hvað honum finnist um þessa gagnrýni og hann
svarar: „Tökum dæmi af Emmu Bovary sem lætur
sér leiðast í Normandí meðan maður hennar er að
sinna sjúklingum úti í sveit. Hún hefur mun oftar
samfarir í huganum en í raun og veru. Hún lifir í
algerum sýndarveruleika. Frú Bovary er skáldsaga
um sýndarveruleika. Og þegar ég les Frú Bovary
eins og hverja aðra bók er ég líka í sýndarveruleika.
Menn halda að þetta orð hafi orðið til með nútíma-
tækninni, en það var Aristóteles sem bjó það til.
Það er aðeins nútímalegt á yfirborðinu.“
NEÐANMÁLS
ÉG tel að samtímalistin sé oft stór-
kostleg og hún sé oftar en ekki
mjög djúp og merkingarrík. Marg-
ir eru gagnrýnni en ég, en ég tel að
við lifum á stórmerkilegum tímum.
Frumleiki listamanna kemur mér
sífellt á óvart. [...] Listin er mjög
alþjóðleg. Listamenn allra landa
leita á sömu staðina, Feneyjar,
Basel og fleiri staði. Þessi miklu al-
þjóðlegu samskipti í listaheiminum
gera það að verkum að mér finnst
óskiljanlegt að Erró sé ekki þekkt-
ur í Bandaríkjunum. Stór sýning á
verkum hans hefur verið haldin
víða í Evrópu en hvers vegna hún
hefur ekki komið til Bandaríkj-
anna þykir mér einkennilegt.
Arthur Danto
DV
Meyjar píndar
Heilagar meyjar eru ungar,
fagrar og umfram allt hreinar
meyjar og þær deyja fyrir skírlífi
sitt ekki síður en guðdóminn, brúð-
ir Krists og píslarvottar í senn. [...]
Til pyndinganna eru höfð „písl-
arfæri“ og sérstakir „kvalarar“ og
eru þær settar upp sem sýning
með fjölda áhorfenda. Í Agnesar
sögu lætur „dómarinn kynda eld
mikinn í augliti lýðsins og kasta
meyjunni í logann miðjan.“ [...] Í
píslunum eru meyjarnar naktar.
Sviðsetningin er mjög sjónræn
með meyna og kvalarana í mið-
punkti og píslarfærin sem leikmuni.
Meyjarnar eru píndar á hinn fjöl-
breytilegasta hátt. Þær eru brennd-
ar á báli eða glóðum, barðar með
hnefum eða svipum, stegldar og
hengdar upp á hárinu, settar í ker
eða katla og kaffærðar í vellandi ol-
íu eða biki, velt um á glóandi grjóti,
hold þeirra slitið með krókum.
Helga Kress
19. júní
Jafnrétti í Hollywood?
Bandarískir kvikmyndagerð-
armenn sem hafa eitthvað nýtt fram
að færa eru yfirleitt gleyptir af
stórum samsteypum og óskars-
verðlaunaafhendingin er hátíð með-
aljóna. Framleiðsla í Hollywood
gengur út á að búa til afþreying-
arefni sem selst vel. Það þýðir kvik-
mynd með vinsælum leikstjóra og
leikurum, nýjum tæknibrellum og
klisjukenndum söguþræði. Enginn
vill taka óþarfa áhættu, allir vilja
veðja á öruggan hest. Útkoman get-
ur því aldrei orðið annað en einsleit.
Ólíklegt er að breyting verði þar á
og því skulum við vona að glæsileg
innkoma frumlegra mynda eins og
Girlfight og Billy Elliot í Hollywood
geti af sér margar endurgerðir og
óteljandi framhaldsmyndir sem
eiga eftir að stuðla að jafnfrétti
kynjanna í nánustu framtíð.
Roald Eyvindsson
19. júní
Morgunblaðið/Golli
Táknmynd á floti.
ERRÓ OG BANDARÍKIN