Lesbók Morgunblaðsins - 07.07.2001, Blaðsíða 8

8 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 7. JÚLÍ 2001
Á
RIÐ 2000 var býsna mikið
skrafað og skrifað um Vín-
landið góða, ekki síst um
fund þess og legu.1 Og þá
var ekki látið undir höfuð
leggjast að minnast einnig
víkinga, langskipa og ann-
arra atriða sem koma
þessu góða landi harla lítið við. Þessar víðtæku
umræður frá því í fyrra ættu að hvetja áhuga-
menn til að sinna málum Vínlands af enn meiri
alúð en nokkru sinni fyrr. Hér virðist engin
þurrð vera á viðfangsefnum og óleystum ráð-
gátum. Að því er ég best veit hafa Eiríks saga
rauða og Grænlendinga saga aldrei verið skýrð-
ar til hlítar, og oft hefur verið um þær fjallað án
þess að taka til greina allar þær hugmyndir um
vestur-hjarann2 sem ráðnar verða ekki einungis
af þeim sjálfum heldur einnig af Landnámu,
Eyrbyggju, Íslendingabók og landfræðiritum.
Yfirleitt hefur megináhersla verið lögð á að
finna Vínlandi ákveðinn stað á landabréfum
þessa heims, en minna verið skeytt um önnur
atriði sem varða Vínlandssögurnar tvær. Ýms-
ar hindranir verða á vegi þeirra fræðimanna
sem fást við að ákveða hnattstöðu Vínlands; í
fyrsta lagi kemur heimildum ekki saman um
hvar þess sé helst að leita, og á hinn bóginn
höfðu forfeður vorir á tólftu og þrettándu öld
einfaldar og annarlegar hugmyndir um Atl-
antshafið og þau lönd sem liggja handan þess,
þó verður hinu ekki neitað að höfundar Eiríks
sögu rauða og Grænlendinga sögu höfðu langt-
um gleggri þekkingu á landaskipan vestan hafs
en samtímamenn þeirra annars staðar í Evr-
ópu.3 Landafræðirit forfeðra vorra geyma einn-
ig merkilegan fróðleik. Rétt eins og Jón Jó-
hannesson benti á í grein sem birtist að honum
látnum í tímaritinu Sögu árið 1960, þá hugðu ís-
lenskir landfræðingar að Atlantshafið væri
miklu mjórra en það er í raun og veru. Í grein
sinni birtir hann kafla um landaskipan úr hand-
riti frá því um 1300, en hann telur að frumrit
þess hafi verið skráð á síðara hluta tólftu aldar
eða á fyrra hluta hinnar þrettándu. Glefsa um
vesturhjarann í þessu riti hljóðar svo: „Frá
Grænlandi í suður liggur Helluland, þá Mark-
land, þaðan er eigi langt til Vínlands, er sumir
menn ætla að gangi af Afríku.“
Norsk vanþekking
Um það leyti sem íslenskur landfræðingur
lýsir vesturhjara með slíku móti munu Norð-
menn ekki hafa vitað neitt um Vínland, enda
höfðu þeir kynlegar hugmyndir um afstöðu
Grænlands til annarra landa, svo sem ráða má
af latneskri sögu Noregs frá tólftu öld: „Land
þetta var fundið og byggt af Íslendingum og
styrkt með kaþólskri trú. Það myndar vestur-
enda Evrópu og snertir næstum því afrísku eyj-
arnar þar sem úthafið fellur inn.“ 4 Með því að
höfundur hins norska rits nefnir hvorki Hellu-
land, Markland, Furðustrandir, Skrælingja-
land, Hvítramannaland (= Írland hið mikla) né
Vínland verður helsti stutt frá Grænlandi til
Kanaríeyja. Atlantshafið er orðið furðu lítið.
Ekki bætir Konungs skuggsjá úr skák. Þetta
höfuðrit Norðmann fyrr á öldum er talið vera
skráð um 1250. Í því eru lýsingar á þrem þjóð-
löndum: Íslandi, Írlandi og Grænlandi, og þar
„Frá Grænlandi í suður liggur Helluland, þá Markland, þaðan er eigi langt til Vínlands, er sumir menn ætla að gangi af Afríku,“ segir í handriti frá þrettándu öld. Myndin er tekin í L’Anse aux Meadows, 28.
VÍNLENSK VANDAMÁL
„Ýmsar hindranir verða á vegi þeirra fræðimanna sem fást við að ákveða hnatt-
stöðu Vínlands; í fyrsta lagi kemur heimildum ekki saman um hvar þess sé helst að
leita, og á hinn bóginn höfðu forfeður vorir á tólftu og þrettándu öld einfaldar og
annarlegar hugmyndir um Atlantshafið og þau lönd sem liggja handan þess, þó
verður hinu ekki neitað að höfundar Eiríks sögu rauða og Grænlendinga sögu
höfðu langtum gleggri þekkingu á landaskipan vestan hafs en samtímamenn
þeirra annars staðar í Evrópu.“
E F T I R H E R M A N N PÁ L S S O N