Lesbók Morgunblaðsins - 07.07.2001, Blaðsíða 14

14 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 7. JÚLÍ 2001
F
ENEYJATVÍÆRINGURINN
opnaði hlið sín fyrir almenningi
fyrir skömmu og mun listaveisl-
an standa yfir allt þar til í byrj-
un nóvember. Í umfjöllun er-
lendra blaða í kjölfar daganna
6. til 9. júní, en þá stóðu forsýn-
ingar yfir, hefur víða verið vísað
til tvíæringsins að þessu sinni sem „tvíærings
biðraðanna“. Og víst er að raðirnar voru
langar. Í biðröðunum mátti víða heyra skegg-
rætt um ástæður þessa óvenju mikla áhuga á
listunum og voru flestir á einu máli um að
hann mætti rekja til þróunar sem hófst fyrir
alvöru á tíunda áratugnum er listviðburðir
tóku að rata á forsíður dagblaða sem „al-
vöru“ fréttaefni. Listumhverfið hefur breyst
mikið í kjölfarið, enda er nú svo komið að það
eru ekki einungis stórir og voldugir bankar
sem vilja mýkja ásýnd sína með því að vera
stuðningsaðilar í samtímalistum, heldur er
eins og veigamikil fyrirtæki af öllu tagi hafi
áhuga, rétt eins og fjármálaheimurinn í heild
sjái ímynd sinni hag í að ganga í eina sæng
með listunum. Ekki er óalgengt að fjölmargir
kostunaraðilar standi að baki hverri þjóð og
sem dæmi má nefna að þeir samstarfs- og
styrktaraðilar kanadíska verkefnisins sem
taldir eru upp á heimasíðu þeirra eru átján,
en tekið er fram að þá sé margra enn ógetið.
Biðraðirnar og aðdráttarafl
En ástandið sem myndaðist við skálana
þessa fyrstu daga var sem sagt þannig að
gagnrýnendur og blaðamenn biðu þolinmóðir
í löngum röðum í allt að tvo til þrjá klukku-
tíma til þess að komast inn í vinsælustu skál-
ana, sem tilheyrðu Kanada, Þýskalandi,
Bandaríkjunum og Bretlandi. Að sjálfsögðu
eru ekki allir á eitt sáttir um það hvort verk-
in í þessum skálum hafi öll verið biðarinnar
virði, en víst er að þau vöktu mikla athygli.
Mörgum hefur orðið hált á því að reyna að
búa til skilgreiningar til að halda utan um
samtímalistir, þar sem þær hafa – þegar best
tekst til – einna helst tilhneigingu til að
þróast í ófyrirsjáanlegar áttir. Það er því að
sjálfsögðu ófyrirgefanlegt að nota biðraðir
sem mælikvarða á gæði listsköpunar, þótt
það hafi margir þurft að gera í Feneyjum þá
rúmu tvo daga sem fjölmiðlafólki voru ætl-
aðir til að skoða dýrðina. Að öðrum kosti átti
fólk á hættu að missa af því sem flestir virt-
ust telja áhugaverðast. Ef til vill má líta á
biðraðirnar og það aðdráttarafl sem þær
höfðu sem kaldhæðnislega sönnun á því
hversu afstæð frægðin er – og jafnframt
hversu nauðsynlegt það er að hafa markaðs-
og kynningarmál í lagi. Að öðrum kosti er
erfitt að ná langt, rétt eins og í öðrum at-
vinnugreinum í markaðssamfélagi nútímans.
Í þessum tvíæringspistli verður sem sagt
öllum hugmyndafræðilegum skilgreiningum
varpað fyrir róða, látið undan þrýstingi
markaðarins í hálfkæringi og sagt frá sýning-
arskálum þeirra þjóða sem hvað lengstu bið-
raðirnar áttu.
Enginn vafi lék á því að mesta biðin var
við skála Þýskalands, enda einungis fimmtán
hleypt inn í einu, sem gátu þar að auki dvalið
þar inni eins lengi og þeim sýndist. Rétt eins
og við var að búast á þessum „tvíæringi bið-
raðanna“, þá var það einmitt skáli Þýska-
lands, með verki Gregors Schneiders, sem
var valinn besti skálinn í ár og það kom í
raun fáum á óvart er tilkynnt var að hann
hefði fengið gullljónið. Meginverðlaunin fóru
þó til tveggja eldri meistara; þeirra Richard
Serra, sem sýndi gríðarstóra ryðgaða stál-
skúlptúra, og Cy Twombly, sem átti röð
stórra málverka í meginsýningarskálanum.
Afstæð fylgsni í híbýlum hugans
Þýski listamaðurinn Gregor Schneider,
sem er rétt um þrítugt, hefur allt frá því árið
1985 verið að vinna verkefni tengd húsum í
heimabæ sínum Rheydt í Þýskalandi. Húsin
eða húshlutarnir sem Schneider notar í verk
sín hafa yfir sér hversdagslegt yfirbragð
„venjulegra“ húsa, sem þó er búið að um-
turna að því marki að þau bera með sér und-
arlegt og fremur þrúgandi samspil fram-
andleika og kunnugleika. Schneider vakti
fyrst verulega athygli á alþjóðavettvangi fyr-
ir verk af þessu tagi þegar hann tók þátt í
„Apocalypse“-sýningunni í London á síðasta
ári.
Verkið sem fyllir þýska skálann í Fen-
eyjum heitir „Dead House-Ur“, en það sam-
anstendur af brotum úr raunverulegum hús-
um sem búið er að raða saman í eina heild
inni í skálanum. Fyrir áhorfandann, sem
gengur inn í verkið eins og hver annar gest-
ur, er hugsanlegt að heimsækja húsið án
þess að verða var við þá listrænu úrvinnslu
sem í verkinu felst. En eftir því sem sem
hann leggur meira á sig við að rannsaka
rýmin verður stílfæringin augljósari. Þeir
gestir sem treysta sér til að fikra sig áfram
neðst í húsinu geta tæpast horft framhjá
samlíkingunni við fylgsni hugans; við undir-
meðvitundina og óræðar hugsanir sem búa
djúpt í hugskotinu, í lauslegum tengslum við
það sem birtist á hversdagslegu yfirborðinu.
Þarna niðri eru miklir ranghalar mjórra
ganga, lítilla hurða og útskota þar sem meðal
annars er að finna rykfallin leikföng sem vísa
til bernskunnar, brunn eða holu sem vekur
upp einkar ónotalegar tilfinningar, plastpoka
sem hugsanlega gæti falið eitthvað óþægi-
legt, lítið hóruhús með diskókúlu, og klefa á
bak við rimla, sem einna helst minnir á
dýflissu eða sýningar fjölleikahúsa á van-
skapningum og furðufyrirbærum.
Í verkinu leikur Schneider sér með óljós
mörk falsks rýmis og „raunverulegs“ rýmis,
andstæður hversdagsleika og fantasíu, þess
viðurkennda og þess sem ekki þolir dagsins
ljós. Sá gestur sem hættir sér inn í öll rýmin,
sérstaklega þau sem eru óaðgengileg, þarf
ekki að vera víðlesinn í Freud til að skilja
táknmál verksins og verða fyrir áhrifum af
því. Að sögn listamannsins sjálfs hafa hug-
tökin „sjáanlegt og ósjáanlegt ekki mikla
þýðingu“ í verkum hans, en „meðvituð og
ómeðvituð skynjun, kunnugleiki og ókunn-
ugleiki“ eru hins vegar þungamiðja í sköp-
uninni, eins og ljóst má vera af líkingunni við
undirmeðvitundina og sálarkirnuna.
Í „Dead House-Ur“ leikur Schneider sér
þó ekki einungis með samspil innri og ytri
veruleika innan ramma sjálfs verksins, held-
ur er einnig athyglisvert að skoða samspil
verksins við bygginguna sem hýsir það. Sög-
ur þessara tveggja bygginga eru mjög ólíkar
sem og þær „innri“ sögur sem þær geyma,
því saga skálans tilheyrir einvörðungu op-
inberum vettvangi en húsið sem Gregor
TAFSAMAR BIÐ-
RAÐIR Á TVÍÆRINGI
Opnunardagar Feneyjatvíæringsins í ár voru svo fjöl-
sóttir að til vandræða horfði. Enda var þar margt að
sjá því stjórnandi hans, Harald Szeemann, bauð yfir
100 listamönnum að sýna í aðalsýningarsalnum, en
þar fyrir utan eru sýningar í yfir 60 þjóðarskálum auk
fjölmargra annarra sýningarrýma. FRÍÐA BJÖRK
INGVARSDÓTTIR beið í löngum biðröðum ásamt
fjölmiðlafólki, sýningarstjórum og listunnendum alls
staðar að úr heiminum til að fá að berja það ferskasta
á sviði samtímalista augum.
Kristsmynd Wallingers, fyrirmyndin að ófullkomnum teikningum af mannsmyndum, í miðjusal
innsetningar hans.
Listamaðurinn, sem hinn blindi „skapari“ í verki Marks Wallingers. Horft ofan í hyldýpið í neðri hluta húss Schneiders.