Lesbók Morgunblaðsins - 14.07.2001, Side 2
2 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 14. JÚLÍ 2001
VERA kann að áður óútgefið
skáldverk rússneska rithöfund-
arins Isaacs Babels leynist í
skjalageymslum Sovétríkjanna
fyrrverandi, að því er greint var
frá í dagblaðinu New York Tim-
es nú í vikunni. Babel, sem er
höfundur rit-
verka á borð
við „Red
Cavalry“ og
„Oddessa
Tales“, var
tekinn af lífi í
Lubyanka-
fangelsinu í
Moskvu 1940
eftir að hafa
verið hand-
tekinn nokkru áður af leyni-
lögreglu Stalíns. Skjöl úr mála-
ferlunum gegn Babel gefa til
kynna að skáldsaga rithöfund-
arins hafi verið tekin í geymslu
við handtökuna en lögreglan tók
þá í sína vörslu handrit sem sam-
anstóð af 24 möppum. Þau skjöl
hafa hvergi komið fram opin-
berlega síðan.
Nokkrir fræðimenn og auð-
ugur safnari reyna nú að hvetja
rússnesk yfirvöld til að leita í
skjalageymslum sínum að meintu
skáldverki Babels. Er slík saga
ekki eingöngu talin mikilvæg
fyrir bókmenntasöguna heldur
einnig í ljósi sagnfræðinnar sem
hún og höfundur hennar eru
hluti af, segir Jonathan Brent,
ritstjóri hjá Yale University
Press bókaforlaginu, er nú vinn-
ur að ævisögu Babels.
Fjórða hönd Irvings
RITHÖFUNDURINN John Irv-
ing sendi nýlega frá sér skáld-
söguna The Fourth Hand, eða
Fjórða höndin, og hlýtur bókin
nokkuð misjafnar viðtökur jafnt
hjá gagnrýnanda New York Tim-
es sem og hjá breska blaðinu
Daily Telegraph. Fjórða höndin
er sögð einkennast af mynd-
rænum lýsingum og vissri glað-
værð líkt og aðrar bækur Irvings
en sögupersónum sé víða ekki
ætlaður nógu ákveðinn þáttur í
sögunni sem fyrir vikið verði
nokkuð mistæk. Sagan segir frá
Patrick, einhentum sjónvarps-
fréttamanni, og sérkennilegum
kynnum hans af ekkju manns
sem hann fær hönd af. Einkenn-
ist Fjórða höndin, að mati gagn-
rýnanda New York Times, af
fjölda torskilinna söguþráða sem
ekki séu nægjanlega réttlæt-
anlegir innan söguheildarinnar
og eru það helst lifandi lýsingar
Irvings á ekkjunni Doris sem þar
standa upp úr.
Karlkyns Bridget Jones
JAMES Wolcott, einn gagnrýn-
enda tímaritsins Vanity Fair,
hefur sent frá sér skáldsöguna
The Catsitters sem gagnrýn-
endur hafa sagt minna á karl-
kyns útgáfu af hinni geysi-
vinsælu Bridget Jones. Wolcott,
sem gjarnan þykir kaldhæðinn
og harður í horn að taka í gagn-
rýni sinni fyrir Vanity Fair, er
sagður koma á óvart með The
Catsitters. Bókin er sögð einkar
ljúf lesning en þar er sagt frá
Johnny Downs, leikara sem í
flestan tíma er atvinnulaus, og
hrakföllum hans í samskiptum
við hitt kynið. Segir gagnrýnandi
Amazon.com söguþráðinn eiga
vel heima í verkum Jane Austin
og njóti Wolcott sín best er hann
gleymi sér í kaldhæðnum lýs-
ingum á leikhúsveröld Johnnys.
Publishers Weekly er öllu mild-
ari í sinni umfjöllun og segir lýs-
ingu Wolcotts á baráttu atvinnu-
lausra leikara raunsæja, á meðan
Book Descriptions elur bókina
jafnt „hnyttna“ sem „áleitna“.
ERLENDAR
BÆKUR
Verk Babels
falið í skjala-
geymslu?
Isaac Babel
IHitinn sem gjarnan hleypur í umræðuna umtónlistarhús er varla til marks um neitt annað en
það hve heit þrá tónlistarmanna er orðin eftir slíku
húsi.
Árum saman hefur verið deilt um staðsetningu
hússins og hvaða starfsemi eigi að vera í því. Flest-
ir virðast hafa fallist á það að húsið ætti fyrst og
fremst að vera heimili Sinfóníuhljómsveitar Ís-
lands og sátt virðist ríkja um fyrirhugaða staðsetn-
ingu við hafnarbakkann.
IINýjasta þrætan um tónlistarhúsið snýst ekkibeinlínis um tónlistarhúsið sjálft, heldur um
það hvar eigi að hýsa Íslensku óperuna í framtíð-
inni. Ljóst er að Óperan verður ekki mikið lengur í
húsi Gamla bíós við Ingólfsstræti; þar hefur hún
einfaldlega ekki möguleika á að stækka; fyrirhug-
aður hótelrekstur í Alþýðuhúsinu kemur að lík-
indum í veg fyrir það. Íslenskir óperusöngvarar
hafa undrast það að í ljósi bágra húsnæðis-
aðstæðna Íslensku óperunnar skuli ekki gert ráð
fyrir möguleika á óperuflutningi í tónlistarhúsinu.
III Bjarni Daníelsson óperustjóri hefur bent áþað að vel færi á því að sameina rekstur Sin-
fóníuhljómsveitar Íslands og Íslensku óperunnar.
Bjarni telur hagsmuni stofnananna vel geta farið
saman og reyndin sé sú að Hljómsveit Íslensku óp-
erunnar sé að mestu leyti mönnuð fólki úr Sinfón-
íuhljómsveit Íslands. Að auki hafi Sinfóníu-
hljómsveitin sýnt óperuuppfærslum áhuga og besti
samstarfsaðili í það hljóti að vera Íslenska óperan.
Þessar hugmyndir Bjarna vekja upp þá hugsun
hvort hér sé ekki einungis um að ræða klókt póli-
tískt bragð til að koma Íslensku óperunni inn í tón-
listarhúsið. Eða hvað?
IV Það hefur verið talað um að í tónlistarhús-inu verði einn góður tónleikasalur, sem henta
myndi Sinfóníuhljómsveit Íslands, og svo ef til vill
lítill salur fyrir minni tónleika. Engum virðist
detta í hug sá möguleiki að í tónlistarhúsinu verði
þrír salir; sinfóníusalur, lítill kammertónlistar-
salur og loks óperusalur. Hversu miklu meiru þyrfti
að kosta til ef 800 manna óperusal yrði bætt við
tónlistarhúsið. Það má velta vöngum yfir þessu á
meðan hugsað er um það að sennilega kemur fljótt
að því að Íslenska óperan knýi á um nýtt hús fyrir
starfsemi sína.
V Þegar grannt er skoðað hlýtur það þó að verðaniðurstaðan að sameining þessara stofnana,
Óperunnar og Sinfóníuhljómsveitarinnar, sé heppi-
leg, hvernig sem á það er litið. Bjarni Daníelsson
hefur þar mikið til síns máls. Ef bara er hugsað um
tónlistarhúsið hlýtur það að vera talsvert hagræði af
því að Íslenska óperan geti starfað undir sama þaki
og hljómsveitin sem alla jafna leikur í sýningum
hennar. Öll aðstaða fyrir hljómsveit og starfsfólk yrði
þar með einföld en ekki tvöföld. Eflaust myndi líka
verða af þessu sparnaður í skrifstofurekstri og öðru
skipulagi.
Ávinningur þeirra sem peningana skaffa yrði sá
að þar með væri búið að þagga niður í tónlistar-
mönnum öllum um langa framtíð. Þetta er sætur
draumur og kannski ekki svo óraunsær þegar öllu er
á botninn hvolft.
NEÐANMÁLS
M
ARGIR listunnendur
hugsa ekki hlýtt til
breska leikskáldsins
Toms Stoppard þessa
dagana. Í erindi sem
haldið var fyrir stuttu
undir árlegum kvöld-
verði Konunglegu aka-
demíunnar gagnrýndi hann harðlega inntaks-
leysi nútímalistar.
Ræða hans olli þvílíkum úlfaþyt að hann sá sig
knúinn til að draga örlítið í land í bréfi sem sem
hann sendi fjölmiðlum nokkrum dögum síðar.
Þar lagði hann áherslu á að orð hans hefðu ekki
beinst að nútímalist sem slíkri, heldur gegn
þeirri villu ýmissa listspekúlanta að listamenn
þurfi ekki lengur að vinna að iðn sinni með hönd-
unum, þurfi ekki lengur að standa í því að búa til
list. Í staðinn höfum við innsetningar, áherslu á
frumlegan efnivið, ýmiss konar uppákomur og
gjörninga. Hugmyndin í sjálfri sér er ráðandi,
sjálft konseptið er mikilvægasti þáttur listarinn-
ar.
Er eitthvað til í þessari gagnrýni Stoppards?
Hefur handverkið vikið fyrir hugmyndinni? Var
hlandskál Duchamps sniðug hugmynd sem verð-
ur ekki endurtekin? Eru rollur í formaldehýði
(Damien Hirst), óumbúin rúm (Tracey Emin) og
verk unnin úr fílaskít (Chris Ofili) í besta falli
forvitnilegar hugmyndir en aldrei neitt meira en
það? Listin gerist hér nær eingöngu hjá áhorf-
andanum. Henni er fyrst og fremst ætlað að
vekja viðbrögð. Hún verður að upplifun í rými,
hugleiðingu um tengsl forms og efnis, notagildis
og listar. Listin verður að óþreyjufullri athöfn.
Ein yfirlýsing hljóðar svo: „Það skiptir ekki máli
hvað þú getur heldur hvað þú gerir.“ Stundum er
engu líkara en þéttritaðri lýsingu listgreinenda í
sýningarskrám og dagblöðum sé ætlað að fylla
upp í tómleikann sem stafar frá mörgu nútíma-
listaverkinu.
Í bók sinni Ósýnilega meistaraverkið rekur
Hans Belting þessa ofuráherslu á sjálfa sköp-
unarathöfnina aftur til upphafs nítjándu aldar. Í
rómantískri hughyggju nær hugmyndin um
listina yfirhöndinni og listaverkinu sem slíku er
ætlað að fanga þessa hugmynd. Sú tilraun er þó
ávallt dæmd til að misheppnast. Með rómantík-
inni hefst það ferli sem ekki sér fyrir endann á
tveimur öldum síðar.
Er kannski kominn tími til að láta af þessari
þráhyggju? Okkur hefur verið kennt að inntak
listarinnar sé merkingarfullt í sjálfu sér; að lista-
maðurinn sé sjáandi sem leitast við að lýsa kjarna
hlutanna og varpa nýju ljósi á veruleikann; að öll
góð list sé frumleg; að sjálfsforræði listarinnar sé
algjört og listamaðurinn þurfi ekki að standa
veruleikanum skil. Inntak þessarar hugmynda-
fræði er mótsagnakennt og prédikað af sams kon-
ar ofsa og mótaði trúarlíf á miðöldum.
Ég er á þeirri skoðun að listamönnum væri fyr-
ir bestu að varpa frumlegheitakröfunni af herð-
unum. Hún er hvort sem er fölsk. Sjálft lista-
mannshugtakið mætti að mínu mati fara sömu
leið. Það er aðeins til trafala og stendur í veginum
fyrir því að menn geti stundað iðn sína í friði. Það
er kominn tími til að losa sig við hauspoka list-
arinnar og horfa á hlutina í öðru ljósi.
Breskir myndlistarskólar útskrifa nú um tutt-
ugu þúsund myndlistarnema á ári. Það tekur þá
ekki nema rúmlega tvö ár að slaga upp í íbúatölu
Flórens á endurreisnartímabilinu. Þó eru litlar
líkur á því að bresk tuttugustu aldar myndlist
muni nokkru sinni (og undir engum kringum-
stæðum) komast nálægt því að skipa sama sess og
flórensk fimmtándu aldar myndlist. Er það nokk-
uð áfellisdómur?
FJÖLMIÐLAR
LISTIN AÐ HALDA KJAFTI
Stundum er engu líkara en
þéttritaðri lýsingu listgrein-
enda í sýningarskrám og dag-
blöðum sé ætlað að fylla upp í
tómleikann eða inntaksleysið
sem stafar frá mörgu nútíma-
listaverkinu.
G U Ð N I E L Í S S O N
MENNTAMÁLARÁÐUNEYTIÐ hefur
litið á það sem hlutverk sitt að skapa
aðstæður til þátttöku í tvíæringnum
með því að leigja húsnæði og veita fé
vegna framkvæmdarinnar. Á hinn
bóginn hefur ráðuneytið ekki tekið að
sér að sinna sérstöku kynningarstarfi
vegna listamannsins. [...]
Ég veit ekki til þess, að í Feneyjum
hafi íslenska ríkið leitast við að
skreyta sig með nokkrum fjöðrum, hef
ég raunar skilið gagnrýnina und-
anfarna daga á þann veg, að ríkið
hafi meðal annars ekki látið nóg að
sér kveða með veisluhöldum í Fen-
eyjum. [...]
Allir eiga rétt á því að njóta sann-
mælis. Sé þeirrar frumreglu ekki gætt
í samskiptum, er ekki mikil von um
góðan sameiginlegan árangur.
Að hafa menntamálaráðuneytið
eða starfsmenn þess fyrir rangri sök í
þessu máli er ekki leiðin til sameig-
inlegra úrbóta. Ráðuneytið hagar
fjárstuðningi við þetta framtak í sam-
ræmi við svigrúm á fjárlögum hverju
sinni. Það er hvorki að hugsa um að
tapa eða græða á verkefninu og því
síður er það kappsmál, að slá sér upp
á kostnað listamanna. Ráðuneytið
hefur aldrei tekið að sér að standa
undir öllum kostnaði vegna Feneyja-
tvíæringsins eða greiða þeim laun,
sem þar leggja hönd á plóginn.
Sjálfsagt og eðlilegt er að fara yfir
allt vinnuferlið vegna Feneyja-
tvíæringsins og laga skipulag þátttök-
unnar í ljósi reynslu og þróunar í sýn-
ingarhaldinu. Víða sést í erlendum
fjölmiðlum, að ýmsum finnst nóg um
íburðinn og snobbið. Meðalhófið er
vandfundið en sjálfsagt að leita að
því.
Björn Bjarnason
www.bjorn.is
Íslensk
bíóhúsamenning
Ég komst á sínum tíma yfir boðs-
miða á kvikmyndina „True Lies“ með
Arnold Schwarzenegger í aðal-
hlutverki. Þegar ég gekk inn í bíósal-
inn mætti ég pólitískum andstæðingi
sem ég hafði stundum rifist við í kaffi-
teríu Osta- og smjörsölunnar sumarið
áður. Þessi maður vann við færiband
í O&S frá 9-17, keyrði út pizzur fyrir
Domino’s frá 18-22 og í matar- og
kaffihléum prómóteraði hann Sjálf-
stæðisflokkinn. Maðurinn klappaði
mér á bakið og sagði: „Velkominn á
nýjustu afurð kapítalismans.“ Það
voru orð að sönnu. Ég gekk út í hléi.
Grímur Hákonarson
Múrinn
www.murinn.isMorgunblaðið/Golli
Afstæður. Andstæður.
DEILT UM
TVÍÆRINGINN