Lesbók Morgunblaðsins - 14.07.2001, Side 8

8 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 14. JÚLÍ 2001
Þ
AÐ mun óhætt að fullyrða að hinar hröðu
framfarir sem urðu í tónlistarflutningi á
Íslandi á síðustu öld eigi sér tæpast
nokkra hliðstæðu meðal annarra þjóða. Á
fyrstu árum 20. aldarinnar var hljóðfæra-
leikur hér á landi enn á frumstigi, hljóm-
sveit hafði hér aldrei heyrst spila og um
blandaðan kórsöng var vart að ræða utan
veggja Dómkirkjunnar. Þótt oft sé rætt um hina miklu
framþróun sem átt hefur sér stað í íslenskri tónlistar-
menningu undanfarna áratugi er þó sjaldnar staldrað
við það starf sem hefur leitt hana af sér. Þar er átt við
starf tónlistarkennaranna sem með fórnfúsu starfi sínu
hafa alið upp kynslóðir af tónlistarflytjendum auk þess
að gefa hinum, sem ekki gera tónlistina að ævistarfi,
kost á að verða farsælir njótendur þess sem hún hefur
upp á að bjóða. Á þessu sviði bar Ísland gæfu til að eign-
ast frumkvöðul sem með nýstárlegum kenningum sínum
um tónlistaruppeldi barna lagði þann grunn sem enn í
dag er byggt á: Heinz Edelstein.
Fyrstu áratugi síðustu aldar var lítið skipulag á tón-
listarkennslu í Reykjavík. Hægt var að læra á hljóðfæri í
einkatímum, þótt framboð á kennurum væri yfirleitt af
skornum skammti. Þegar velja átti hljóðfæri kom fátt til
greina annað en píanó, fiðla eða orgel. Píanókennarar
voru nokkrir í bænum og nær allir kvenkyns, þ.á m.
Anna Petersen og Herdís Matthíasdóttir, Jochumssonar
skálds. Orgelleik kenndu Brynjólfur Þorláksson dóm-
organisti og Sigfús Einarsson, eftirmaður hans. Um-
hverfið var vissulega fábreytilegt og lítt til þess fallið að
hvetja unga nemendur til stórræða. Þó kom það fyrir að
einstaka nemendur náðu lengra en í raun var hægt að
ætlast til. Haustið 1913 hélt t.d. Páll Ísólfsson til fram-
haldsnáms í Leipzig, með orgelnámið hjá Sigfúsi í far-
teskinu. Hann spjaraði sig vel í Leipzig, þar sem hann
stundaði nám hjá einum færasta orgelleikara álfunnar
og tók síðar við starfi Tómasarkantors í forföllum hans
meðan á fyrri heimsstyrjöldinni stóð.
Slíkur frami íslensks tónlistarmanns var þó undan-
tekning á þessum árum enda var það ekki fyrr en með
stofnun Tónlistarskólans í Reykjavík árið 1930 að skipu-
lag komst á tónlistarkennslu í bænum. Skólinn var stofn-
aður í kjölfar Alþingishátíðarinnar sama ár, og var eitt af
höfuðmarkmiðum skólans frá upphafi að undirbúa nem-
endur til starfa í Hljómsveit Reykjavíkur.
Hljómsveitin hafði ekki starfað nema í nokkur ár en
hún var þegar orðin ein af meginstoðunum í tónlistarlífi
bæjarins. Nemendur fyrsta skólaárið voru 41, þar af
flestir á píanó (20) og fiðlu (13). Það sýnir glöggt hversu
fábreyttu liði skólinn hafði á að skipa að fyrsta árið voru
kennararnir aðeins fjórir: tveir píanókennarar, fiðlu-
kennari og sellókennari. Ekki var hægt að læra á blást-
urshljóðfæri innan veggja skólans fyrr en síðar. Heinz
Edelstein var einn þeirra sem lyftu grettistaki til að efla
tónlistaruppeldi landsmanna, fyrst innan veggja Tónlist-
arskólans og síðar með stofnun eigin tónlistarskóla sem
sérstaklega var ætlaður byrjendum í tónlistarnámi.
Selló og sápuvörur
Heinz Edelstein fæddist í Bonn 1902, sonur dr. Em-
anuels Edelstein læknis og Idu konu hans. Hann gekk í
menntaskóla í heimaborg sinni og stundaði nám í tón-
fræði og heimspeki við háskólana í Freiburg, Berlín,
Bonn og Köln. Árið 1928 lauk hann doktorsprófi í tónvís-
indum frá háskólanum í Freiburg og fjallaði ritgerð hans
um skoðanir Ágústínusar kirkjuföður á tónlist („Die
Musikanschauung des hl. Augustinus wie dargelegt in
seiner Schrift De Musica“). Sellóleik lærði hann hjá
Gustav Thalau, sem var einleikari á selló við hljómsveit
óperuhússins í Köln, auk þess sem hann sótti tíma hjá
hinum þekkta sellóleikara Emanuel Feuermann.
Árið sem Edelstein lauk doktorsprófi kvæntist hann
Charlotte Schottländer. Hún var tveimur árum yngri en
hann og við það að ljúka eigin doktorsnámi í hagfræði.
Að loknu námi fékk Edelst
kammerhljómsveit óperunna
34 fékkst hann við tónlistarga
sellókennari í Freiburg, þar
sinfóníutónleikum og í streng
Edelstein og eiginkona han
og eftir valdatöku nasista 19
bannaðar. Edelstein fékk va
listarmaður fyrr en 1936, þeg
leikara í strengjakvartett E
þekktur fiðluleikari. Sá kvart
skipaður gyðingum og mátti
inga á sérstökum tónleikum
Tekjurnar af sellóleiknum h
framfleyta Edelstein-hjónunu
ur, Wolfgang og Stefáni.
Til að sjá fjölskyldunni fa
sápur og aðrar hreinlætisvöru
að því að reyna að koma sér
land.
Ísland var ekki óskalandi
haflega hafði hann hug á a
þangað sem systir hans hafð
hins vegar erfitt að komast
Edelsteins var t.d. fæddur í
honum og systur Edelsteins
stein fékk hins vegar ekki á
næst að komast til Suður-A
hafði vonast eftir þar var veit
annað að ræða en taka því fyr
sem var að útlitið var slæm
þeirra fjölskyldumeðlima se
undan hrammi nasismans. I
síðar send í fangabúðir nasist
lést þar, og systur Charlotte E
Í svartasta sk
Sellókennsla hafði verið s
þess að Edelstein settist hér
kennt nokkrum nemendum se
listarskólans en að því loknu
inlandsins. Eftir brottför ha
kennari við skólann fyrr en
Hans Quiqueres gegndi því st
var á haustdögum 1937 að Lú
andi skólastjóri Handíðaskó
ferðalagi í Hamborg í þeim
fyrir skólann og leita uppi góð
Jónsson í Smára, sem var ein
listarfélagsins, hafði beðið L
Heinz Edelstein stjórnar nemendum Barnamúsíkskólans á tónleikum í gamla Sjálfstæðishúsinu við Austurvöll 19. maí 1955.
HEINZ
EDELSTEIN
E F T I R Á R N A H E I M I I N G Ó L F S S O N
„Um störf hans sem kennara og frumkvöðuls í tónlistaruppeldi
ungra Íslendinga er hins vegar tæpast hægt að hugsa sér betri
minnisvarða en þann sem hann reisti sjálfum sér með stofnun
Barnamúsíkskólans og þær mörgu þúsundir tónlistarmanna og
-unnenda sem hafa gengið sín fyrstu spor í tónlistarnámi innan
veggja þeirrar stofnunar.“
Á FLÓTTA UNDAN HAKAKROSSINUM – 2. HLUTI