Lesbók Morgunblaðsins - 14.07.2001, Blaðsíða 16
16 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 14. JÚLÍ 2001
B
ORGARFRÆÐI er þverfagleg
fræðigrein sem verið hefur í
miklum vexti undanfarna ára-
tugi, og er Peter Hall, sem er
prófessor við University Coll-
ege í Lundúnum, einn af leið-
andi áhrifamönnum á fræða-
sviðinu. Hann hefur skrifað
nærri þrjátíu bækur um borgarskipulag og
borgarmenningu og veitt stjórnvöldum víða um
heim ráðgjöf. Hall var boðið að koma til lands-
ins og halda fyrirlestur í tengslum við formlega
opnunarsamkomu Borgarfræðiseturs Háskóla
Íslands og Reykjavíkur sem hóf starfsemi sína
í maímánuði.
Fyrirlestur sinn byggði Hall að nokkru leyti
á efni nýjustu bókar sinnar, Cities in Civilizat-
ion (Borgir siðmenningarinnar) en þar skoðar
hann sögu helstu borga vestrænnar menningar
út frá ýmsum þáttum og leitast þannig við að
greina þau skilyrði sem menningarleg og efna-
hagsleg nýsköpun þeirra spratt úr. „Saman-
burður og greining á sögu og þróun eldri borga,
er mikilvægt tæki til að læra af því sem vel hef-
ur farið en einnig af mistökunum,“ segir Hall.
„Það er mikilvægt fyrir borgir sem eru í mikilli
uppbyggingu líkt og Reykjavík, að leita í þekk-
ingarbrunn fræðanna og taka ákvarðanir í ljósi
breiðari umræðu um þessi mál.“
En hvernig kemur Reykjavík skipulags-
fræðingnum Hall fyrir sjónir?
„Ég vil byrja á að segja að borgin er mjög
áhugaverð. Hún er að sjálfsögðu mjög lítil en
stendur þó fyllilega undir nafni sem höfuðborg.
Hins vegar er borgin dreifð yfir merkilega
stórt svæði, ef ég vissi ekki betur hefði ég áætl-
að að hér byggi að minnsta kosti hálf milljón
íbúa. Það sem ég myndi leggja til er að lögð
yrði áhersla á að gera borgina greiðfærari
gangandi vegfarendum. Reyjavík er alger bíla-
borg, og því myndi ég leggja til að reynt yrði að
draga úr.
En síðan stendur borgin frammi fyrir gríð-
arlega krefjandi og spennandi verkefni, þ.e. að
byggja upp alveg nýjan borgarhluta, rétt við
miðbæinn. Hér er ég að tala um flugvallar-
svæðið umrædda. Ég sé það fyrir mér, líkt og
fyrirhugað er, að háskólatengd starfsemi, s.s.
vísindagarður, muni skipa veigamikinn sess á
svæðinu, en auk þess væri áhugavert að byggja
upp íbúðarbyggð og skipulagssvæði sem ein-
kenndist af glæsilegri hönnun. Þar mætti til
dæmis vinna með vatnið og tjörnina sem er af-
ar sérstakur þáttur í miðbæjarheildinni. Há-
hýsi myndi ég ekki vilja sjá á svæðinu, þótt auð-
vitað mætti byggja hluta íbúðarhúsanna í
hóflegri hæð. Þarna er um að ræða einstakt og
mjög fágætt tækifæri, sem borgin er öfunds-
verð af,“ segir Hall.
Heimsborgir og iðnborgir
Í umfjöllun áðurnefndrar bókar kannar Hall
menningu heimsborga, allt frá Aþenu og Flór-
ens til Manchester, Detroit og Memphis, að
heimsborgunum París, New York og Tókýó
ógleymdum. „Með því að skoða menningu þess-
ara borga kom ég auga á tvenns konar meg-
inskilyrði eða umhverfi þar sem nýsköpun fær
blómstrað. Er þar annars vegar um að ræða
skapandi umhverfi („creative millieu“) og hins
vegar nýsköpunarumhverfi („innovative milli-
eu“). Þessi hugtök hafa reyndar næstum því
sömu merkingu, en þó ekki alveg. Skapandi
umhverfi eru þær aðstæður sem myndast hafa
í borgum sem orðið hafa miðpunktur menning-
arlegra hræringa. Um er að ræða stað í tíma og
rúmi, sem verður miðstöð gagnvirkra og örv-
andi samskipta skapandi fólks. Umhverfið
verður þannig til þess að hlúa að og efla sköp-
unarkraftinn þar sem einstaklingarnir deila
þekkingu og reynslu. Þetta eru í öllum tilfellum
hinar miklu heimsborgir sinnar samtíðar,
Aþena Forn-Grikkja, Flórens endurreisnar-
tímans, Lundúnir Elísabetartímans og Vínar-
borg á nítjándu öld. Þessir suðupottar hafa
jafnframt dregið til sín skapandi fólk líkt og
segull, oft aðkomufólk, sem býr yfir ákveðinni
veraldarsýn, og hefur þannig aukið við víðsýni
heildarinnar.“
Nýsköpunarumhverfi segir Hall hins vegar
best lýst með því að vísa til borga á borð við
Manchester við upphaf iðnbyltingar á 18. öld,
Detroit og Sílikondalinn í Kaliforníu. „Í þessum
borgum hafa kraftar manna beinst að afmark-
aðri nýsköpun, og hefur skapast nokkurs konar
samkeppnisumhverfi þar sem keppt er að því
að þróa tiltekna uppfinningu eða tækni. Hér
skilgreini ég nýsköpun sem uppfinningu sem
verður nytsamleg neysluvara, leggur grunninn
að nýjum framleiðsluferlum og hrindir af stað
efnahagslegri framþróun. Úr slíkri nýsköpun
spretta nokkurs konar framþróunarbylgjur, og
eru dæmi um þær margar á síðustu tveimur
öldum. Ég get nefnt tvö dæmi: Vefnaðarvöru-
framleiðsla í Manchester upp úr 1760 og tölvu-
byltingin í Kaliforníu, með miðstöð í Sílikon-
dalnum, upp úr miðri síðustu öld.“
Hall bendir á að nýsköpunarborgin sé um-
hverfi einbeittrar framtakssemi við beina verð-
mætasköpun, á meðan hin skapandi heimsborg
sé vettvangur heimspekilegrar, hugmynda-
fræðilegrar og listrænnar framþróunar.
Heimsborgin fái þó fyrst og fremst blómstrað
vegna sterks efnahagslegs bakhjarls, borgirn-
ar séu í öllum tilfellum miðdeplar stórvelda,
sem hafi skapað sér rík verslunar- og sam-
göngutengsl.
Iðnvæðing listarinnar
Nú bendir Hall á þá þróun sem honum þótti
einna áhugaverðust af viðfangsefnum bókar-
innar. „Þetta er ferli sem ég kenni við hjóna-
band lista og tækni, og átti sér fyrst stað í
Bandaríkjunum á tuttugustu öldinni,“ útskýrir
Hall. „Og var það í fyrsta sinn sem háþróuð
tækni var nýtt til framleiðslu á list. Hér verðum
við reyndar að fara nokkuð varlega í að draga
mörkin því listsköpun hefur ávallt nýtt sér ein-
hvers konar tæknilegar aðferðir, og hafa upp-
finningar á því sviði jafnvel getið af sér nýjar
listgreinar eða aðferðir. Það sem ég á hins veg-
ar við er það ferli sem best verður lýst með til-
vísun til kvikmyndaiðnaðarins í Los Angeles og
fæðingar popptónlistariðnaðarins sem á upp-
tök sín í Memphis, þar sem rokktónlist Pres-
leys var gerð að fjöldaframleiðsluvöru. Það
sem skipti sköpun í þessari þróun var uppfinn-
ing útsendingar- og upptökutækni, sem gerði
mönnum kleift að taka upp hljóð og myndir og
miðla til ótakmarkaðs fjölda. Þá á sér í fyrsta
sinn stað fjöldaframleiðsla á list, og hefst hún í
öllum tilfellum í krafti nýrrar uppfinningar.“
Hall bætir því við að hann telji það enga til-
viljuna að hagnýting tækninnar við iðnvæðingu
listarinnar hafi átt upptök sín í borgum í
Bandaríkjunum. „Í þessu gríðarstóra landi,
sem engu að síður lítur á sig sem eina þjóð, á
sér stað ákveðið ferli sem á sér hvergi hlið-
stæðu. Það kemur til af viðleitni Bandaríkja-
manna við að spanna og stytta vegalengdirnar
og staðla alla framleiðsluvöru og þjónustu.
Samskonar stöðlun og eining einkennir banda-
rísku stórborgina, sem einkennist fyrst og
fremst af stöðlun, og hagkvæmni, hún er í raun
fjöldaframleidd. Það má segja að vegna land-
fræðilegra og þjóðfélagslegra aðstæðna hafi
Bandaríkjamenn náð að hefja fjöldafram-
leiðslutæknina upp á nýtt og skilvirkara svið.“
Að lokum er Hall spurður hver hann telji að
þróunin verði í borgum framtíðarinnar, þar
sem alþjóðavæðing og framþróun á sviði upp-
lýsingatækni hefur orðið til þess að talað hefur
verið um eitt allsherjar heimsþorp. Hall segir
þetta áhugaverða spurningu sem hann hafi velt
nokkuð fyrir sér. „Menn hafa jafnvel velt fyrir
sér hvort þróunin á sviði upplýsingatækni og
þekkingarmiðlunar boði endalok borgarinnar.
Þá er gert ráð fyrir að menn þurfi ekki að
dvelja á sama stað til að eiga í samskiptum. Ef
við lítum hins vegar á þróun undanfarinna ára
hefur bætt upplýsinga- og samgöngutækni
þvert á móti orðið til þess að auka ferðir manna
milli landa. Mikilvægar borgir verða sífellt
tengdari, og fyrirtæki sækja í það umhverfi
sem er nálægt miðjunni á sínu sviði. Ástæðan
fyrir þessu er sú að við munum alltaf hafa þörf
fyrir bein samskipti, þörf fyrir það að hittast og
sjá hvert framan í annað, bæði í viðskiptum og
menningarlífi. Að vandlega athuguðu máli held
ég því að borgin muni standa styrkum fótum í
framtíðinni,“ segir Hall að lokum.
BORGIN SEM
MIÐSTÖÐ
FRAMÞRÓUNAR
Morgunblaðið/Arnaldur
Peter Hall, prófessor á sviði borgar- og skipulagsfræði.
Peter Hall, prófessor á sviði borgar- og skipulags-
fræði, var staddur hér á landi í tengslum við stofnun
Borgarfræðaseturs. HEIÐA JÓHANNSDÓTTIR ræddi
við hann um borgina í nútíð, fortíð og framtíð.
heida@mbl.is
FRANSKI myndlistarmaðurinn Paul Arm-
and Gette, opnar í dag sýningu í sýning-
arrými Ljósaklifs í Hafnarfirði, sem hann
nefnir „Mind the volcano! – What volcano?“.
Paul Armand hefur frá unga aldri verið
hugfanginn af eldfjöllum og eru verk hans
sprottin af þeim áhuga hans.
„Eldfjallið eru tákn ástríðunnar, hlut-
gerving ástríðunnar, eins og markgreifinn
de Sade benti á,“ segir Paul Armand í sam-
tali við Lesbók.
„Eldfjöll eru lifandi og breytast stöðugt.
Þau eru heit, ofbeldisfull, æst og svo verða
þau eins og hraunið, kalt og hart. Síðan get-
ur allt hafist á ný hvenær sem er.“
Sá Vesúvíus átta ára
og varð dolfallinn
Paul Armand fæddist í Lyon árið 1927 og
stundaði nám í náttúruvísindum áður en
hann sneri sér að myndlist, en hún hefur
verið aðalstarf hans undanfarin 40 ár. Hef-
ur hann haldið sýningar víða um heim og
verið fulltrúi Frakklands á fjölda myndlist-
arhátíða, ásamt því sem hann kenndi bæði
við Sorbonne og Listaakademíuna í París.
Paul Armand sá eldfjall í fyrsta sinn átta
ára gamall þegar hann fór með foreldrum
sínum til Ítalíu og sá Vesúvíus. Segist hann
hafa orðið dolfallinn við þá sjón og að síðan
þá hafi eldfjöll átt hug hans allan.
„Vegna áhuga míns á eldfjöllum, dreymdi
mig alltaf um að koma til Íslands. Ég lét
verða af því árið 1994, þá kom ég og skoð-
aði eldfjallasvæði, tók ljósmyndir og teikn-
aði myndir. Ég notaði þetta efni svo á sýn-
ingum mínum í Frakklandi og annars
staðar. Annars er ég yfirleitt vanur að nota
efni sem ég finn á þeim stöðum þar sem ég
held sýningar,“ segir hann.
Efni sem var safnað hér á und-
anförnum tveimur vikum
„Þegar ég kem á nýjan stað, langar mig
til að benda fólki á hvernig það getur virt
umhverfi sitt fyrir sér á nýjan hátt. Stund-
um getur verið áhugavert að slíta hluti úr
samhengi eða setja þá í nýtt samhengi og fá
fólk til að sjá þá upp á nýtt. Það er mín að-
ferð við listsköpun.“
Sýningin í sýningarrými Ljósaklifs er
unnin á þennan hátt, það er að segja úr efni
sem Paul Armand hefur viðað að sér þær
tvær vikur sem hann hefur verið hér á
landi. Efninu hefur hann meðal annars
safnað við Heklu, í Krísuvík og á svæðinu
kringum Ljósaklif. Í sýn-
ingarsal hefur hann stillt
upp ljósmyndum og mynd-
bandsverki, í bland við
teikningar og myndir sem
eru meðal annars málaðar
með jarðvegi sem fundinn
var í grennd við eld-
stöðvar.
Eldfjallagígar minna
á kvenmannsskaut
Niðri við fjöruborðið
hefur hann svo útbúið
grasagarð með ýmsum at-
hyglisverðum jurtum, en
þá uppstillingu segir hann
tengjast hugrenningum
um eldfjöll.
„Á landi sem þessu teng-
ist allt eldfjöllum. Meira að
segja fjaran minnir á eld-
fjallið, með sinn svarta eld-
fjallasand. Þar hef ég sett
margar tegundir blóma,
en mér þykja blóm mjög
áhugaverð meðal annars
vegna þess að þau eru kyn-
færi plantnanna. Ég hef
áhuga á því sem telja má
kynferðislegt og þar ligg-
ur áhugi minn á eldfjöllum
að hluta til. Eldfjallagígar
minna á kvenmannsskaut
og þar má ef til vill finna
tengingu við jurtirnar
líka,“ segir Paul Armand.
Eldfjallið er tákn
ástríðunnar
Morgunblaðið/Þorkell
Paul Armand Gette myndlistarmaður opnar í dag sýningu í
sýningarrými Ljósaklifs í Hafnarfirði.