Lesbók Morgunblaðsins - 01.09.2001, Blaðsíða 5

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 1. SEPTEMBER 2001 5
Blástursmikið og fjörugt lag eins og I Miss You
á Post væri útilokað á Vespertine; blástur,
trommur og taktur sem hrífur fólk til að slá í
borðplöturnar. Cover me er á hinn bóginn í stíl
við nýju plötuna.
Homogenic kom út árið 1997 og hefst eins og
fyrri plötur á grípandi lagi með hröðum takti:
Hunter. Í Unravel er strengur sem vissulega
hljómar á nýju plötunni, röddin fyrir framan og
röddin fyrir aftan, strengjatónlist með mjúkan
tækniofinn taktinn í bakgrunni (orgelið yrði þó
að fara). Pluto er of hratt og hart lag til að tengj-
ast nýja verkinu. Síðasta lag Homogenic, All Is
Full Of Love, fellur aftur á móti vel að vinnu
Bjarkar á Vespertine, og það eru ekki fréttir því
hún hefur látið þau orð falla að þetta lag gæti al-
veg eins verið fyrsta lagið á henni. Röddinni er
beitt á svipaðan hátt og er bæði í for- og bak-
grunni, tónlistin er mjúk og strengirnir titra
undir.
Vespertine kemur því ekki algerlega á óvart,
hljómur hennar hefur birst áður í einstökum
lögum í verkum Bjarkar. Verkið er samt ekki
endilega rökrétt framhald, heldur er ákveðið
val. Ákvörðun um að leggja fremur áherslu á
mjúkan (tækni)stíl en rokkið, á kyrrðina fremur
en æðið, á heiðan himin fremur en þungbúinn,
eins og hann var endrum og eins til staðar í
verkum hennar. Sussað er á hljóðin og þau beð-
in um að stilla sig, og röddin styðst oft við næsta
lítinn undirleik. Vespertine virkar til að byrja
með víða flókin og talsvert strembin, án þess þó
að vera óáheyrileg. Þessar tónsmíðar reynast
samt gjöfular, því það greiðist úr þeim með end-
urtekinni hlustun, og landslagið sem þokan áð-
ur huldi kemur í ljós.
Kostur Vespertine umfram önnur verk
Bjarkar er að vera heilsteypt, hvert lagt tekur
við af öðru í eðlilegu framhaldi. Fyrri sólóplötur
hennar eru sundurlausari, en geyma hugsan-
lega meira grípandi lög eins og Crying og Big
Time Sensuality, Jóga, Bachelorette og Isobel
auk Human Behavior, Violently Happy og fleiri
áðurnefndra kraftmikilla laga. Verkið er óneit-
anlega áhrifamikið, þótt það sé svona blítt, og
vafalaust geta margir notað það til að stilla hug-
ann og svífa.
VIII Lögin: Pagan Poetry sterkt lag
Hidden Place er ef til vill mest grípandi og
með þeim teknískari á Vespertine, líkt og fyrstu
lögin á Debut, Post og Homogenic, en ekki eins
ágengt. Feluleikurinn byrjar hér milli stúlkunn-
ar í textanum og guðdómlegum elskhuga henn-
ar. Bakraddirnar koma fram en harpan er hljóð.
Mjög vel sungið.
Cocoon er sallarólegt og með nýstárlegri út-
setningu. Röddin er blíð og brothætt. Það verð-
ur næsta lag á smáskífu og myndbandi.
It’s Not Up To You geymir fallegt viðlag með
mjúkum undirleik. Harpan er kynnt til sögunar
á blíðan hátt og kórinn lýkur laginu og sagt er
frá því að eitthvað óhugsandi sé um það bil að
gerast, eitthvað sem ekki sé á valdi persónunn-
ar í textanum. Grípandi lag.
Undo gefur hörpunni meira svigrúm og rödd-
in er á nokkrum sviðum. Hefst með fallegri og
flókinni hrynjandi í sérkennilegri melódíu. Víxl-
söngur Bjarkar þróast yfir í hástemmdan kór-
söng. Hlustandinn fluttur í óvæntar tónvíddir.
Pagan Poetry byrjar með hörpunni og spila-
dósinni er beitt. Röddin fer í sínar hæstu hæðir
á Vespertine í þessu lagi, og hún er allt um lykj-
andi. Þéttofið lag með þungum undirtóni, hörpu
og bakröddum. Þetta er eitt skemmtilegasta og
best heppnaða lagið á Vespertine. Endirinn er
óvænt skynjun.
IX Lögin: Staða Harm of WillFrosti er helgaður spiladósinni og er
einskonar millispil í verkinu um samskipti
stúlkunnar og elskhuga hennar.
Aurora geymir fallegan kór og hörpuspil og
einnig dulræn orð. Persónan kallar á gyðjuna
SVANINUM
Vespertine er fallegt verk. Sagan í verkinu er vissulega sögð undir rós. Tónlistin er í mjúkum
teknískum stíl. Röddin er í aðalhlutverki, og harpan.
Björk og svanurinn á umslagi Vespertine.
Leda sem verpti eggjum sínum, mál-
verk: Giampietrino, 1530.
Björk verpir egginu sínu á Óskarsverð-
launahátíðinni 2001.
Reuters
BJÖRK vísar í táknmáli sínu sterklega
í grísku goðsögnina um Ledu og svan-
inn: Seifur kom í skjóli nætur til hinn-
ar mannlegu veru, Ledu, þegar hún bjó
sig undir fyrstu nóttina með Tynd-
areusi, konungi Spartverja. Enginn
mátti sjá Seif eða bera kennsl á hann,
og var hann hjá Ledu í svansham.
Leda fæddi ekki börn sín heldur verpti
hún eggjum og úr þeim klöktust Hel-
ena fagra, bræðurnir Castor og Pollux
og Clytaemnestra.
Leda og
svanurinn
Leda og svanurinn í verki J.M. Jomain.
STERKASTA einkenni á tónlist Bjark-ar hefur alltaf verið sú fjölbreytnitónmiðla sem hún notar í verkumsínum. Björk virðist hafa ótakmark-
að hugarflug þegar kemur að sköpun eigin
hljóðheims og hvort sem það er strengjakvar-
tett, grænlenskur stúlknakór eða annað tekst
henni að nota þessa miðla þannig að þeir
þjóna eingöngu og algjörlega hennar sköpun.
Strengirnir verða öðruvísi en strengir hafa
nokkurn tíma verið; stúlknakórinn hljómar
öðruvísi en annað sem maður hefur heyrt frá
stúlknakórum; venjuleg harpa verður Bjark-
arharpa og aldagamalt japanskt koto verður
nýtt og ferskt. Björk hefur valdið og snýr því
venjulega á hvaða veg sem er til að það þjóni
hennar óvenjulegu leiðum. Notkun hennar á
rafhljóðfærum er að sama skapi frumleg en
þó úthugsuð og lýtur sköpun Bjarkar full-
komlega. Það sem skilur tónlist Bjarkar frá
annarri popptónlist er hvernig Björk hugsar
verk sín. Lög hennar eru ekki melódíur eða
hljómaraðir sem tónskáldið raðar svo hljóð-
færum og hljóðum utan á eftir smekk. Hvert
lag Bjarkar er hugsað sem hljóðverk þar sem
hvert „element“ er nauðsynlegur partur af
heildinni. Hvert lag eða verk er eigin hljóð-
heimur, ólíkur öðrum. Fjölbreytnin í hljóð-
heimum Bjarkar er mikil. Þótt þar ægi saman
ótrúlegustu og sundurleitustu hljóðmyndum
lánast henni að skapa hverju verki sínu og
hverri plötu sinni sterkan heildarsvip. Það
sem bindur fjölbreytnina saman eru mark-
vissar og frjóar tónsmíðaaðferðir hennar og
auðvitað röddin sem er einstök.
Tónsmíðaaðferðir Bjarkar gera hana
frjálsa og hátt hafna yfir meðalmennsku
hversdagspoppsins. Frjór hugur og tak-
markalaus könnun í heimi hljóða og tóna gefa
henni forskot. Hjá henni er allur hljóðheim-
urinn undir og með einföldustu útskýringu
má segja að tónsmíðaaðferðir hennar séu
bara spurning um hvað eigi að velja saman í
veröld hvers verks fyrir sig. Hljómar ein-
falt, er það ekki? Þótt maður viti að hjá
Björk sé allur hljóðheimurinn undir og að
maður geti átt von á hverju sem er er list
hennar fólgin í því hvernig hún dregur
spottana saman, hvernig hún velur og raðar
saman hljóðum og tónum. Og þrátt fyrir
allt kemur hún manni stöðugt á óvart með
hugmyndaauðgi sinni.
Það má líta á aðferðir Bjarkar sem nýja
leið í tónsmíðum. Hún er ekki bundin af
hefðum, þótt tónlist hennar sé sprottin
jafnt úr raftónlist, poppi og klassík. Björk
er ekki bundin af því að skrásetja tónlist
sína á nótur og því verða verk hennar ekki
svo glatt flutt af öðrum. Þótt Björk eigi
klassískt tónlistarnám að baki hefur það
ekki heft hana. Klassísk hefð er mjög heyr-
anleg í verkum hennar, en hún forðast það
sem bindur hana. Björk notar það sem
henni hentar. Frá poppinu kemur rytminn
og frelsið til að skapa tónlist án þess að
þurfa endilega að skrá hana. Það gildir líka
um raftónlistina og þaðan hefur hún líka
könnunaráráttuna. Úr djassinum hefur hún
kannski spunann og að þreyta tónmálið í
þaula
Leið Bjarkar í tónsmíðum er fyrst og
fremst bundin því hvernig hún hugsar tón-
listina. Lög hennar eru ekki ferli eða hreyf-
ing frá A til B eins og í annarri tónlist. Þau
eru ekki göngutúrinn frá einum pól til ann-
ars, með fyrirfram ákveðnum stoppistöðv-
um sem heita ýmist impró, kadensa eða
sóló, eftir því í hvaða tónlist þú ert. Lög
hennar eru það sem þú sérð þegar þú opnar
dyrnar á hnettinum, gengur inn og sérð all-
an heiminn í sviphendingu sem heildstæða
mynd í allri sinni dýrð með ólýsanlegu lit-
rófi tóna og hljóða.
ALLUR HLJÓÐ-
HEIMURINN UNDIR
B E R G Þ Ó R A J Ó N S D Ó T T I R