Lesbók Morgunblaðsins - 01.09.2001, Blaðsíða 16
16 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 1. SEPTEMBER 2001
ÍSLENSK ópera, Z-ástarsaga eftir SigurðSævarsson, verður frumsýnd í Dráttar-brautinni í Keflavík í kvöld kl. 19. Óperan erbyggð á samnefndri sögu Vigdísar Gríms-
dóttur. Það er óperufélagið Norðuróp sem setur
sýninguna upp, en Norðuróp er félag sem hefur
það að markmiði að kynna almenningi óperur;
setja upp óperusýningar og gefa ungu og efni-
legu hæfileikafólki tækifæri á að spreyta sig í
samkeppnisharðri listgrein og öðlast þar með
dýrmæta reynslu. Aðalforsprakki að stofnun
Norðuróps var Jóhann Smári Sævarsson óperu-
söngvari og bróðir Sigurðar, en Jóhann Smári á
að baki níu ára feril sem óperusöngvari heima
og erlendis. Húsnæði Dráttarbrautarinnar er í
laginu eins og tónleikasalur, þ.e. langt og mjótt
og mikil lofthæð, sem tryggir góðan hljómburð
en er hrátt og gefur því mikla möguleika á sýn-
ingu sem er óhefðbundin. Það er einnig óhefð-
bundið að hljóðgervlar leysa af hólmi hefð-
bundna sinfóníuhljómsveit.
Sagan um Zetu
Söguþráður óperunnar er í stuttu máli sá að
óperan gerist eina kvöldstund. Hún hefst á því
að Anna er á leið í sumarbústaðinn sinn að vetri
til. Hún er mjög veik og ætlar að stytta sér aldur
þar. Á öðrum stað bíður Zeta ástkona Önnu.
Hún veit hvað Anna hyggst gera. Arnþrúður,
systir Önnu, kemur til Zetu og er að leita að
systur sinni, þar sem hún hafði útskrifað sig fár-
veik af sjúkrahúsinu. Zeta segir ekkert, þó hana
langi til þess. Hún hefur lofað Önnu að segja
engum fyrr en allt er yfirstaðið. Sagan færist á
milli Önnu og Zetu. Anna er með poka fullan af
bréfum frá Zetu og hún fer að lesa þau, eitt og
eitt og kastar þeim síðan í arineldinn. Á meðan
rifjar Zeta upp tíma þeirra saman og ljóð sem
Anna hefur ort og gefið henni.
Sigurður Sævarsson tónskáld segist hafa leg-
ið mikið yfir sögum Vigdísar Grímsdóttur og
ljóðum. „Svo var það 1995 að ég las Z-ástarsögu.
Þá var ég farinn að leita að texta fyrir óperu, og
las bókina svolítið með það í huga. Ég fann strax
að þetta var mjög ljóðrænn, skýr og hreinn texti
og að hann myndi koma vel út sunginn. Ég fór
að taka út kafla og setti þetta upp sem leikrit,
sendi textann þannig styttan til Vigdísar og hún
var ánægð með þetta. Ég ætlaði að hafa eitt
karlmannshlutverk með í óperunni, en fannst
svo að það yrði stílbrot og ákvað að hafa bara
þrjár kvenpersónur í verkinu; einfalt.“ Sigurður
segir að tónlistin sé svolítið í ætt við kvikmynda-
tónlist. „Tónlistin er ekki fyrirferðarmikil; ég er
að búa til umhverfi fyrir orð Vigdísar. Þegar ég
var búinn að velja textann, var ekkert ákveðið
með tónlist. Ég byrjaði bara á fyrsta orðinu, og
samdi þetta eftir stemmningunni. Verkið er
samið við þennan texta nákvæmlega og ekkert
annað. Það eru lög, eða aríur, eða hvað sem þú
vilt kalla það, inn á milli, en ég er mjög hrifinn af
söngles-stílnum. Debussy hefur verið í miklu
uppáhaldi hjá mér og verk hans Pellas og Mel-
issande og þeir sem þekkja það verk vita hvað
ég á við.“ Hljómsveitin er sett saman af hljóð-
gervlum; tvö hljómborð eru með strengjaraddir,
eitt er með fagott, óbó og klarinett, það fjórða
með horn og flautu og eitt er bara píanó. Sig-
urður segist ekki hafa hugsað hljómsveitarleik-
inn fluttan á þennan hátt í upphafi. „Þessi hug-
mynd kom bara upp í vetur, þegar við vorum að
velta því fyrir okkur að setja verkið upp. Auðvit-
að er gaman að vera með stóra hljómsveit, en
þetta var möguleiki sem við ákváðum að prófa.
Ég hef þó breytt „hljómsveitinni“ svolítið eftir
að við fórum að æfa, þannig að þetta er sniðið að
þessum flutningi, en ekki einhverri hljómsveit
sem upphaflega var hugsað að léki með.“
Ljóðasöngur eða innileg ópera
Sigurður segir að sér hafi ekkert vaxið í aug-
um að semja óperu. „Ég sá fyrir mér strax í
byrjun einfalt verk, sem hægt yrði að ferðast
með og væri kannski einhvers konar millibil á
milli þess að vera ljóðatónleikar og innileg ópera
eins og ég kalla það. Mér hefur alltaf fundist
góðir ljóðasöngvarar sem túlka vel, geta búið til
litla óperu úr hverju lagi sem þeir syngja. Ég
ætlaði aldrei að hafa þetta mjög stórt verk. Það
er synd þegar menn eru búnir að semja eitthvað
stórt sem verður svo aldrei flutt og endar uppi á
háalofti.“
Þeir bræður Sigurður og Jóhann Smári fengu
starfslaun listamanna, sem urðu til þess að hægt
var að koma þessu óperuverkefni af stað, og Sig-
urður er þegar farinn að leggja drög að næstu
óperu, en það er Hallgrímur Helgason sem sem-
ur fyrir hann óperutextann. „Sagan gerist í
brúðkaupi, og sú ópera er á byrjunarreit.“
Sigurður Sævarsson segist hafa fylgst með
umræðum um óperulist að undanförnu. „Ég skil
vel að fólk sé ekkert spennt fyrir því að Íslenska
óperan sé að setja upp mikið af nútímaverkum.
Við heyrum kannski tvær óperur þar á ári, og
það er ekki sambærilegt við fólk í Evrópu sem
getur séð nýja óperu í hverri viku án þess að
þurfa að fara langt. Þar er krafan um eitthvað
nýtt skiljanlegri.“ Sigurður segist hlynntari því
að minni hús og sjálfstæðir hópar taki að sér að
kynna nýja óperutónlist. „Flestar nútímaóperur
eru ekki svo stórar í sniðum og eru gjarnan
samdar fyrir smærri hljóðfærahópa. Það gerir
þetta auðveldara. Ég tala nú ekki um ef þetta er
styrkt eitthvað af hinu opinbera, þá er auðveld-
ara fyrir fólk að safna því annars staðar sem
uppá vantar til að hlutirnir gangi upp.“
Í Z-ástarsögu er Jóhanna Linnet í hlutverki
Zetu. „Ég þekki hana frá því við sungum saman
í La Bohème í Borgarleikhúsinu og hún skaut
upp í kollinum á mér öðru hvoru meðan ég var
að semja þetta.“ Ingveldur Ýr Jónsdóttir er í
hlutverki Önnu og Bryndís Jónsdóttir í hlut-
verki Arnþrúðar. Leikstjóri sýningarinnar er
Helga Vala Helgadóttir sem útskrifaðist frá
Leiklistarskóla Íslands vorið 1998. Hún hefur
leikið hjá Leikfélagi Akureyrar og The New
Perspective Theatre company í Englandi. Sig-
urður Sævarsson stjórnar sjálfur hljómsveit
hljómborðanna.
Óperuskáldið er söngvari að mennt
Sigurður hóf söngnám við Tónlistarskólann í
Keflavík hjá Árna Sighvatssyni. Þar var hann í
rúmt ár. Þaðan lá leiðin í Nýja tónlistarskólann í
Reykjavík. Kennari hans þar var Sigurður
Demetz Franzson. Eftir að hann hætti að kenna
við skólann fór Sigurður til Alinu Dubik við
sama skóla og lauk VIII. stigsprófi vorið 1994. Á
þessu tímabili söng Sigurður við ýmis tækifæri,
bæði á tónleikum og í óperum. Þar á meðal í La
Bohème í Borgarleikhúsinu, Ahmal og nætur-
gestunum, Évgeníj Onegin, Álfadrottningunni
og Töfraflautunni í uppsetningu Nýja tónlistar-
skólans. Haustið 1994 hóf Sigurður svo söng-
nám við Boston University. Aðalkennari hans
þar var William Sharp. Sigurður söng eitt af að-
alhlutverkunum í uppfærslu óperudeildar skól-
ans á nýrri óperu, Freshwater, eftir Bretann
Andy Vores og minni hlutverk í óperunum „A
month in the Country“ eftir Lee Hoiby og „Co-
unt Ory“ eftir Rossini. Hann var einnig einn af
raddstjórum kirkjukórs skólans og söng ein-
söng með þeim við ýmis tækifæri. Einnig söng
Sigurður utan skólans, t.d. einsöng með Back
Bay Chorale í Boston, Providence Singers í
Providence og Moon Stone Opera í Boston.
Á öðru ári hóf Sigurður einnig nám við tón-
smíðadeild skólans.
Vorið 1997 lauk Sigurður svo mastersprófi
bæði í söng og tónsmíðum.
NÝ ÓPERA, Z-ÁSTARSAGA, FRUMFLUTT ANNAÐ KVÖLD Í DRÁTTARBRAUTINNI, KEFLAVÍK
Morgunblaðið/GolliTónskáldið, Sigurður Sævarsson.
Anna og Zeta. Ingveldur Ýr Jónsdóttir og
Jóhanna Linnet í hlutverkum sínum.
TÓNLISTIN ER
UMHVERFI FYRIR
ORÐ VIGDÍSAR
FYRSTA starfsár tónlistarhússins Ýmishefst um helgina, með tónleikum Sólrún-ar Bragadóttur, sópransöngkonu ogGerrits Schuil, píanóleikara, á morgun
kl. 14.30. Á efnisskránni verða verk eftir Fauré,
Duparc, Korngold, Sibelius og Grieg. Þetta eru
fyrstu tónleikarnir í tónleikaröðinni Sunnu-
dags-matinée, en þetta verða alls þrettán tón-
leikar þar sem fram koma margir af fremstu
tónlistarmönnum þjóðarinnar, auk nokkurra
erlendra gesta. Gerrit Schuil, listrænn stjórn-
andi tónlistarhússins Ýmis, hefur skipulagt röð-
ina og mun jafnframt verða meðal flytjenda.
Sólrún Bragadóttir sópransöngkona hefur
sungið við óperuhús erlendis um árabil og sung-
ið öll helstu hlutverk fyrir sína rödd. Í dag býr
hún í Danmörku, en þaðan er leiðin greið hvort
sem er til óperuhúsa Mið-Evrópu eða heim til
Íslands. Sólrún segir að verkefnavalið á tónleik-
unum í Ými hafi ráðist af því að þetta eru upp-
áhaldslög. „Ég verð alltaf æ ástfangnari af ljóð-
unum og var ég þó ástfangin af þeim fyrir. Fyrir
hlé eru frönsk lög; hver perlan á fætur annarri,
eftir Fauré og Duparc, en eftir hlé syng ég lög
sem allir þekkja, eftir Grieg; minna þekkt lög
eftir Sibelius, þar af þrjú sem ég syng á finnsku,
og loks lítinn lagaflokk eftir Eric Korngold.“
Lautartúrar undir sólhlíf
Sólrún segist ekki frá því að finna svolítið
annan andblæ í frönsku ljóðasöngvunum en
þeim norrænu. „Ég hef alltaf hrifist mjög af
frönsku tónlistinni. Frönsku tónskáldin velja
sér svo góð ljóð að semja við, þannig að ég er
eiginlega alveg jafn ástfangin af textunum og
tónlistinni. En Skandinavarnir eru líka mjög
spes. Náttúran spilar svo sterkt inn í þeirra list
og maður finnur líka meiri samhljóm með þeim
og íslensku tónskáldunum. Hvorir tveggju,
Frakkarnir og Skandinavarnir, eru þó mjög
lýrískir. Frakkarnir eru sérstaklega rómantísk-
ir og maður sér fyrir sér lautartúra undir sól-
hlífum á slegnum túnum, en raunveruleiki
Skandinavanna er talsvert harðari. Ég kann vel
við mig með báðum, og get samsamað mig hvor-
um sem er.“
Sólrún segir salinn í Ými lofa góðu. „Ég veit
ekki hvernig þetta verður þegar fólk er komið í
salinn, ég hef bara sungið í honum tómum; en
hann lofar góðu og er mjög fallegur. Ég held að
þessi tónleikaröð verði líka mjög áhugaverð.“
Krafa um að allt sé svo skemmtilegt
Sólrún segist ánægð með hvað ljóðasöngs-
hefðin heldur velli hér miðað við Evrópu.
„Ljóðasöngur er hverfandi list í Evrópu. Ég
veit ekki hvort þetta eru markaðslögmálin að
verki, en söngvarar segja að það sé enginn pen-
ingur í þessu, og fólk mætir ekki nema það séu
þekkt nöfn að syngja. Í Þýskalandi er óperan
líka svo sterk, og tónlistarmenn snúa sér frekar
að stærri konsertum og tónleikahaldi með
hljómsveitum, frekar en að snúa sér að ljóða-
söng, sem virðist fara halloka. Ljóðasöngurinn
er ekki entertainment eða skemmtun í sama
skilningi og getur gilt um óperur til dæmis.
Þetta er innræn tónlist höfðar beint til hlust-
andans. Það er svo mikil krafa í dag, um að allt
eigi að vera svo létt og kátt og skemmtilegt og
höfða til allra, og það er eins og það sé einhver
ótti við að vera á dýpri nótunum. Ljóðasöng-
urinn stendur fyrir sínu og þarf ekkert skrum í
kringum sig. Þegar þú ert á óperusviði ertu
hluti af heild og hefur alltaf eitthvað að skýla
þér á bak við. Í ljóðasöngnum ertu einn með
hlustandanum og sambandið er miklu persónu-
legra. Það eru margir söngvarar sem óttast
þetta, og leggja ekki í að syngja ljóð; þeir eru
svo naktir. En þegar vel tekst til í ljóðasöngnum
og maður nær hlustandanum og tengist honum,
þá er ekkert sem gefur manni jafn mikið til
baka.“
Gerrit Schuil þarf vart að kynna, en auk þess
að vera listrænn stjórnandi tónlistarhússins
Ýmis er hann mikilvirkur sjálfstætt starfandi
tónlistarmaður. Hann starfar jöfnum höndum á
meginlandi Evrópu og á Íslandi og er sem fyrr
greinir listrænn stjórnandi tónleikahalds í tón-
listarhúsinu Ými.
SÓLRÚN BRAGADÓTTIR OG GERRIT SCHUIL Í ÝMI
„LJÓÐASÖNGURINN
ÞARF EKKERT SKRUM
Í KRINGUM SIG“
Morgunblaðið/Jim Smart
Gerrit Schuil og Sólrún Bragadóttir.