Lesbók Morgunblaðsins - 05.01.2002, Blaðsíða 14

14 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 5. JANÚAR 2002
D
ANIR hafa átt marga drjúga
myndhöggvara í tímans rás,
liggur hér beinn þráður frá
Thorvaldsen og fram til
dagsins í dag. Thorvaldsen
kom með hina stílmótandi
nýklassík frá Róm til Dan-
merkur, og við það jókst til
stórra muna vegur höggmyndalistarinnar, sem
lengstum hafði staðið í skugga málverksins.
Raunar er saga danskrar höggmyndalistar mun
lengri svo litið sé til víkingatímabilsins og forn-
aldar, en á annars konar stílsögulegum forsend-
um, þótt listamenn hafi hagnýtt sér eitt og ann-
að úr þeirri gullkistu.
Það var þó raunar myndhöggvarinn J.F. Saly
sem ruddi brautina, en hann hafði verið sóttur
til Frakklands árið 1753, gagngert í því augna-
miði að móta riddarstyttu af Friðriki fimmta.
Trónir hún á miðju Amalíutorgi í Kaupmanna-
höfn og þykir eitt af meistaraverkum tímanna á
vettvanginum í Evrópu, jafnframt höfuðverk
listamannsins. Saly var svo ráðinn prófessor í
höggmyndalist við hinn nýstofnaða konunglega
fagurlistaskóla við Kóngsins nýjatorg árið 1754,
hinn fyrsti í sögunni. Jafnframt forstöðumaður
skólans, þannig að úr dvöl hans teygðist allt
fram til ársins 1771, þá hann lét af störfum og
hvarf á heimaslóðir. Lifði þó engu sældarlífi í
borginni við Eyrarsund, varð þannig að eyða
ómældum tíma frá eigin skapandi vinnu við
uppbyggingu deildarinnar og almenn stjórnun-
arstörf.
Kaupmannahöfn var á þeim tímum langt frá
höfuðstraumum samtímalistarinnar og vega-
lengdir miklar, en stofnun deildarinnar breytti
viðhorfi manna til listgeirans umtalsvert. Bein
og óbein áhrif höggmyndadeildarinnar hafa all-
ar götur síðan sett mark sitt á þróunina innan
fagsins, einnig um framsækin viðhorf. Deildin
þó lengstum íhaldssöm, en hér lærðu menn sitt
handverk eins og það hafði gengið í erfðir frá
ómunatíð og að því loknu var hverjum og einum
frjálst að hagnýta sér tillærða og áunna færni í
listsköpun sinni á eigin ábyrgð, svo sem fyrir
honum lá.
Ófyrirséð hvörf verða jafnaðarlega í tímans
rás, Danir sem sóttu upprunalega undirstöðu
myndlistar sinnar til Frakklands sem og Þýska-
lands og Ítalíu, gerðust rúmum 200 árum eftir
komu J.F. Saly og stofnun höggmyndadeildar-
innar, áhrifavaldar um núviðhorf í innstu hring-
iðu heimslistarinnar í París. Hér voru þeir mál-
arinn Ricard Mortensen og myndhöggvarinn
Robert Jacobsen ótvírætt fremstir meðal jafn-
ingja á síðustu öld og þá einkum á fimmta og
sjötta áratugnum. Þeir félagar gengu öllu djarf-
legar og hreinna til verks í heimsborginni en
landar þeirra fram að þeim tíma, samtíða ís-
lenzkir listamennn nánast sveitalubbar í sam-
anburði. En allt á sér sína forsögu og atburða-
rás, þar sem örlög og tilviljanir leggja eitt og
annað á vogarskálarnar, bein tengsl Dana við
heimslistina vitaskuld jarðbundnara en ein-
angraðra eyjaskeggja langt úti á Ballarhafi.
Þá skondnu sögu sögðu Danirnir listhöndl-aranum Denise René varðandi aðdrag-andann að komu þeirra í hennar rann; aðí Kaupmannahöfn hefðu þeir hitt eist-
neskan listamann Adja Junkers að nafni, sem
kvæntur var sænskri konu, og í heilan dag
drukkið með honum full lífsins og listarinnar á
norræna vísu. Er dvalartími Eistlendingsins
var á enda fylgdu þeir honum á aðaljárnbraut-
arstöðina og að norðurhraðlestinni. Einmitt í
þann mund er eimreiðin hélt af stað, sagði hann
við þá að skilnaði: „Heyrið annars, ef þið skyld-
uð einn góðan veðurdag eiga leið til Parísar, er
það á Rue de la Boétie nr. 124, sem hlutirnir
gerast og þangað skuluð þið halda!“
Einn góðan veðurdag bar félagana frama-
gjörnu svo að í heimsborginni, komu sér fljót-
lega fyrir á sveitabýli í Suresnes í nágrenni Par-
ísar, sem menn höfðu þegar augastað á sem
dönsku listamannahúsi. Hlaut nafnið „La Mais-
on des Artistes Danois“, en var þá í mjög frum-
stæðu ástandi. Voru fljótir að taka veisluglaða
Eistlendinginn á orðinu og leggja leið sína í göt-
una sem hann nefndi og Galerie Denise René til
að heilsa upp á fólkið. Jacobsen kunni hrafl í
ensku, en Mortensen gat bjargað sér á frönsku,
hafði verið með félaga sínum úr einkaskóla
Bizzie Høier, málaranum Ejler Bille í París fyr-
ir stríð, til að skipuleggja sýningu á úrkynjaðri
list. Í sambandi við þá framkvæmd kynntust
þeir svissneska myndhöggvaranum Alberto
Giacometti og rússneska málaranum Vassily
Kandinsky og varð þeim vel til vina.
Er þá félaga bar að á Rue de la Boetié nr. 124,
svipti Jacobsen upp hurðinni og sagði hátt og
snjallt: „Hér er ég, já hér er ég!“ Denise René
sem sjálfsagt hefur orðið hvumsa við þessa svip-
miklu innrás í ríki sitt, mun strax hafa litist vel á
hina hugumstóru norrænu víkinga. Fallið fyrir
óvæntri umbúðalausri og djarflegri uppákomu
þeirra, hinum þrekna og ákveðna Jacobsen,
granna, hávaxna og fágaða Mortensen. Í öllu
falli voru þeir báðir komnir undir verndarvæng
hennar sama ár og tóku þegar í ársbyrjun 1948
þátt í samsýningu með mörgum helstu bógum
framsækinnar samtímalistar í París, og sýndu
þar reglulega í meira en áratug.
Rétt er að fram komi hér að ekki voru nema í
mesta lagi þrjú ár síðan Denise René fór af stað
með listhús sitt. Var að eigin sögn rekin áfram
af þeim sama eldmóði sem einkenndi frelsisbar-
áttuna, óþreyju og ákafa fólksins að byrja aftur
eftir að París var laus undan oki hernámsins.
Allt var þá sem ferskt og nýtt, fólk fylltist fögn-
uði og bjartsýni á tilveruna og framtíðina, hin
eldri gildi skyldu helst jörðuð í eitt skipti fyrir
öll.
Trúlega álíta margir það lið í kvenréttinda-baráttunni að kona skyldi á þeim tímaleggja í að opna listhús sem á viðlíka háttsópaði að fyrir nýviðhorf í sjálfri Mekka
heimslistarinnar, samkeppni eðlilega hörð. Því
hefur Denise René afneitað með öllu, eins og
raunar fleiri franskar konur sem komist hafa á
tindinn: „maður gerir það sem maður getur,
með þeirri skapgerð, sterku hliðum og hæfi-
leikum sem maður nú einu sinni hefur“ eins og
hún sagði einhverju sinni orðrétt. Jafnframt:
„ég álít það ekki meira afrek af konu en karl-
manni að gera það sem ég hef gert…“
Listhúsið var þá þegar orðið víðfrægt eða
kannski frekar alræmt fyrir nýviðhorf er Dan-
ina bar að sem var ekki svo lítið afrek, þetta
höfðu þó fram að þeim tíma verið ár þreifinga og
tilrauna. Meðal þeirra sem áttu verk í fram-
níngum listhússins fyrstu árin voru til að mynda
Dewasne, Deyrolle, Vasarely, Magnelli, Arp,
Calder, (Julio) Gonzales, Giacometti, Calder,
Laurens, Picasso, Gilioli o.fl. Þá var hún einna
fyrst að kynna hreyfilist manna eins og Nicolas
Schöffer og Jesus Rafael Soto. Meðal helstu
Hluti af skúlptúr 1949, járn, blátt og rautt. Farþegi, 1955, patinerað járn.
Denise René 1949 með Dewasne, Vasarely, Jacobsen, ónafngreindur og Deyrolle.
INNGRÓIN
MEÐVITUND
UM RÝMI
Sýningin Robert Jacobsen & París hefur staðið yfir í Ríkis-
listasafninu Kaupmannahöfn frá 15. september og lýkur
13. janúar 2002. Hermir mikið til af tímabili farsæls sam-
starfs hins víðkunna myndhöggvara við listhöndlarann
Denise René í París. BRAGI ÁSGEIRSSON skoðaði sýn-
inguna sem varð honum tilefni ýmissa hugleiðinga.