Lesbók Morgunblaðsins - 18.05.2002, Qupperneq 2
2 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 18. MAÍ 2002
AF fáum 20. aldar rithöfundum
stafar viðlíka goðsagnaljómi og
einfaranum J.D. Salinger. Þegar
skáldsagan Bjargvætturinn í
grasinu kom út fyrir rúmlega
hálfri öld og varð metsölubók
dró höfundur
hennar sig í hlé,
skrifaði lítið til
viðbótar og sást
enn sjaldnar. Ein-
angrun Sal-
ingers, sem hald-
ist hefur fram til
þessa dags, hefur
að öllum lík-
indum aukið við
frægð hans meira en nokkur
skrif hefðu mögulega gert og út-
skýrir tilkomu bókarinnar Lett-
ers to J.D. Salinger (Bréf til J.D.
Salinger) í ritstjórn þeirra Chris
Kubica og Wills Hochmans. Þar
er bréfum til skáldsins safnað
saman og birt sem einhliða sam-
ræða. Tónn þeirra er ólíkur, allt
frá því að vera fjandsamlegur til
þeirra lofsamlegu aðdáenda-
bréfa sem búast mætti við. Ef til
vill er það von ritstjóranna að
bókin berist í hendur Salingers
og hann muni svara henni á ein-
hvern máta en slík viðbrögð
verða þó að teljast ólíkleg.
Hið (ó)þekkjanlega rými
Nýlega kom út úrval lykiltexta
sem á einhvern hátt litast af
vangaveltum um þekking-
arrýmið, safnritið Cyber Reader
(Leskaflar um vefspeki) í rit-
stjórn Neils Spillers. Þar er ýms-
um hliðum og spurningum velt
upp um þær tæknibreytingar
sem þegar hafa mótað sam-
félagið og hugsun okkar, og eiga
eflaust eftir að gera það í enn
ríkara mæli í framtíðinni. Það
kemur ekki á óvart að frum-
kvöðlar „sæberpönksins“ svo-
kallaða, William Gibson og
Bruce Sterling, skuli eiga grein-
ar í ritinu, sem og vísindaskáld-
sagnahöfundarnir Neal Steph-
enson, Jeff Noon og Greg Bear.
Það þarf heldur ekki að koma á
óvart að brot úr skrifum mik-
ilvægra fræðimanna á sviði póst-
módernískrar hugsunar eins og
Pauls Virilios, Donnu Haraway
og félaganna Deleuze og Guatt-
ari er einnig að finna í ritinu. Á
óvart kemur hins vegar þátttaka
rithöfunda á borð við E.M. For-
ster en hún getur talist dæmi-
gerð fyrir þá breidd sem ritstjóri
leitaðist við að gæða ritið, að
sögn útgáfufyrirtækis.
Ný bók í röð J.M. Auel
Metsöluhöfundurinn Jean M.
Auel snýr aftur til þess for-
sögulega sagnaheims sem heill-
aði lesendur í bókunum um
„börn jarðarinnar“ með fimmta
bindinu í röðinni sem nefnist The
Shelter of Stones (Skjól stein-
anna). Segir þar frá krómagnon-
konunni Aylu, sem ólst upp með-
al hinna frumstæðari neander-
tal-manna, sem nú hefur komist
aftur til síns kynstofns í landinu
Zelandoni, sem í dag kallast
Frakkland. Einn helsti styrkleiki
fyrri bókanna fjögurra þótti sú
rannsóknarvinna sem höfund-
urinn lagði á sig til að gefa sögu-
sviðinu, þ.e. forsögulegu sam-
félagi mannkyns, raunsæislegt
og trúverðugt yfirbragð og eru
gagnrýnendur á einu máli um að
það hafi heppnast á nýjan leik.
Tólf ár eru þó liðin frá því að síð-
asta bók Auel kom út og hafði
einn ummælandi það á orði að
nokkuð hrikti í frásagnarstoð-
unum undan þeim aragrúa
fræðilegra smáatriða sem höf-
undur notar í þessu skyni. Bókin
hefur þó haldið rakleiðis í efsta
sæti vinsældalista.
ERLENDAR
BÆKUR
Bréf til
Salingers
J.D. Salinger
ISamstarfsverkefni Listahátíðar og Útvarpsleik-hússins um örleikrit á Listahátíð hefur vakið
verðskuldaða athygli. Hér er teflt saman and-
stæðum sem við fyrstu sýn gætu reynst ósætt-
anlegar. Texti fyrir flutning í hljóðvarpi og mynd-
verk til að skoða á staðnum. Andstæðurnar hafa
leyst úr læðingi sköpunarafl bæði rithöfundanna
og myndlistarmannanna þannig að úr hefur orðið
merkileg blanda hljóðverks og myndverks, þar sem
skilin eru í besta falli útmáð og versta falli óljós.
Þeir sem lagt hafa á sig að vera viðstaddir beina
útsendingu verkanna hafa notið hins sjónræna
þáttar til fulls og í raun fengið (ör)stutta fullgilda
leiksýningu fyrir ómakið.
Þeir sem hlustað hafa eingöngu hafa upplifað
spennuna sem ávallt fylgir beinni útsendingu en
einnig haft sterka tilfinningu fyrir nálægð áhorf-
endanna sem tekið hafa undir með hlátri og lófa-
klappi. Með þessu hefur Útvarpsleikhúsið lagt sitt
af mörkum til að auka á fjölbreytni dagskrár
Listahátíðar og veitt listamönnum úr ólíkum list-
greinum kærkomið tækifæri til samstarfs. Sam-
starf menningarstofnana á Listahátíð hefur borið
góðan ávöxt á fleiri sviðum. Uppsetning Óperu,
Sinfóníuhljómsveitar og Þjóðleikhúss á Hollend-
ingnum fljúgandi eftir Richard Wagner hefur vak-
ið verðuga eftirtekt og mikla hrifningu. Ljóst má
vera að hver og ein þessara stofnana hefði ekki
ráðið við slíka uppfærslu án þess að þurfa að skera
verulega af fjárveitingum til annarra verkefna.
IIÞarna var frumkvæði Listahátíðar það sem tilþurfti. Hver þessara stofnana leggur sýning-
unni til sitt expertís, hver þeirra leggur af mörkum
það sem hún kann best. Árangurinn er mögnuð
sýning þar sem hvert atriði virkar einmitt eins og
maður vill hafa það. Með liðsstyrk Listahátíðar
var hægt að fá erlenda listamenn til samstarfs um
listræna stjórn, og ljóst er að mikill fengur var að
því fólki. Sviðsmynd Heinz Hausers er ein sú
magnaðasta sem sést hefur í íslensku leikhúsi í
langan tíma og samvinna hans við ljósameistara
Þjóðleikhúss hefur skilað áhrifamiklu verki. Full-
yrða má að lykilorð að vel heppnaðri sýningu hafi
verið þetta skapandi samstarf.
IIIListahátíð efnir til samstarfs á fleiri sviðum.Enn eigum við eftir að heyra flutning á Brúð-
kaupinu eftir Ígor Stravinskíj, þar sem Listahátíð
stefnir saman íslenskum og ítölskum listamönn-
um. Verkefnið er liður í útrás Listahátíðar með
samvinnu við erlendar listahátíðir, að þessu sinni
Tónlistarhátíðina í Trento á Ítalíu. Hópur ís-
lenskra og ítalskra tónlistarmanna flytur verkið
fyrst á Listahátíð hér, en svo aftur í Trento síðar á
árinu. Mikilvægi þess fyrir íslenska listamenn að
fá tækifæri til að koma fram á alþjóðlegum
listahátíðum á erlendri grund er ómetanlegt, slík
tækifæri hafa til þessa verið allt of fá. Þarna er
Listahátíð á réttri braut. Það er mikilvægt fyrir
litla þjóð að fá erlenda listamenn í heimsókn, en
ekki síður mikilvægt að fá tækifæri til að sýna öðr-
um þjóðum hvað í okkar listamönnum býr.
NEÐANMÁLS
S
AMSKIPTI fólks hafa breyst
verulega í kjölfar fjölmiðlabylt-
ingar og tækninýjunga nú-
tímans. Greiðustu leiðirnar til
samskipta liggja nú í gegnum
símann og Netið. Einfaldast,
skilvirkast og fljótlegast er að
senda viðkomandi sms-skilaboð
eða tölvupóst. Á degi hverjum streyma þús-
undir skilaboða um símalínurnar. Þau einkenn-
ast af sérstöku tungutaki, orðin eru stutt og
skammstöfuð, oft á ensku eða myndletri sem
hvaða Forn-Egypti sem er gæti verið full-
sæmdur af. Unga fólkið notar þennan sam-
skiptamáta mikið. Feiminn strákur þarf nú
ekki lengur að roðna og tafsa fyrir framan
stelpu sem hann langar að bjóða með sér í bíó,
hann einfaldlega sendir henni riddaralegt sms
og þau mæla sér mót vandkvæðalítið. Eða
hann sendir henni tölvupóst, t.d. sæta glæru-
sýningu með rósum og hjörtum, og þá er málið
í höfn. Ef upp úr slitnar má hringja í einhvern
spjallþáttinn í útvarpinu og biðja fyrir fallega
kveðju til elskunnar með rómantísku lagi í von
um endurfundi. Það er ekki eins erfitt og að
biðja um það augliti til auglitis, rjóður og
sveittur. Fjölmiðlatæknin tekur nú á sig hinar
þungu byrðar mannlegra samskipta og gerir
fólki auðveldara fyrir á stundum sem geta ver-
ið erfiðar eða neyðarlegar, eins og að kynnast
hvert öðru, segja hug sinn allan eða biðjast
fyrirgefningar.
Þrátt fyrir þetta eru margir einmana. Sumir
leita inn á vefinn Einkamál.is. Þetta er gríð-
arlega fjölfarinn vefur sem fær þúsundir heim-
sókna í viku hverri. Þarna eru á þriðja þúsund
karlar á skrá en konurnar eru nokkuð færri –
allt þetta fólk er að leita að félaga, vini eða
elskanda. Til að vera með í slagnum þarf að-
eins að skrá sig inn undir dulnefni, gefa upp-
lýsingar um útlit og aldur, hæð og þyngd, há-
rafar og helstu hæfileika og bíða svo átekta.
Einnig er hægt að leita á vefnum að mann-
eskju með ákveðna og eftirsóknarverða eig-
inleika, t.d. að dökkhærðri konu milli þrítugs
og fertugs sem hefur áhuga á útivist og ferða-
lögum eða vel vöxnum karli í leit að rómantík.
Þá er búið að þrengja hringinn og auka lík-
urnar á að mótaðilinn falli í kramið. Fyrr en
varir rignir inn dulúðugum bréfum frá ein-
mana fólki um allan bæ. Dulnefnin segja sína
sögu; konur fá bréf frá Harðjaxli, BlueEyes,
Colosseum, Senator og Rocky; karlarnir fá frá
Vordegi, Diljá og Kisulóru. Í lýsingunum sem
fólk setur fram á vefnum til að ganga í augun
á hinu kyninu endurspeglast klisjulegar hug-
myndir kynjanna um hvort annað. Konurnar
segjast gjarnan vera ákveðnar og sjálfstæðar
en langar að kynnast ljúfum manni sem hefur
áhuga á matargerð og líkamsrækt. Karlarnir
segjast vera heimakærir grillarar sem finnst
gaman að fara út á lífið í góðra vina hópi en
njóta þess ekki síður að kúra með elskunni við
kertaljós. Í skjóli leyndarinnar er svo spjallað
og daðrað en stundum afræður fólk að varpa
af sér hulunni og hittast í eigin persónu. En
þegar stigið er út úr sýndarveruleikanum
reynist grillarinn góði oft vera giftur ístru-
belgur og Kisulóran gamalt fress.
Það dapurlega er hve þessi samskipti eru yf-
irborðsleg. Engin netkynni koma í staðinn fyr-
ir ást og vináttu sem þróast í gegnum lík-
amlega snertingu, lit og lykt, rödd og látbragð.
Ekkert sms kemur í staðinn fyrir fyrirgefning-
arbeiðni og huggunarorð sem sögð eru í hita
augnabliksins. En sorglegast af öllu er kannski
það að einkamálin eru ekki lengur einkamál
þegar skrifast er á við ókunnugt fólk og bréfin
öll hýst á gígabætum veraldarvefjarins.
FJÖLMIÐLAR
En þegar stigið er út úr
sýndarveruleikanum reynist
grillarinn góði oft vera giftur
ístrubelgur og Kisulóran
gamalt fress.
EINKAMAL.IS
S T E I N U N N I N G A Ó T TA R S D Ó T T I R
EITT frjóasta aflið í íslenskri tónlist í
dag er Tilraunaeldhúsið. Tilraunaeld-
húsið er vettvangur þar sem skil nú-
tímatónlistar, tilraunadjass, dæg-
urtónlistar, óhljóðalistar og
hljóðrænnar myndlistar hafa verið úr
gildi numin. Þetta er yfirþjóðlegt eld-
hús með lögheimili í Reykjavík, rekið
á gráum markaði jaðarmenning-
arinnar. Meðlimir gera jafnan víð-
reist með tónrétti sína, efna til sam-
starfsverkefna yfir höf og álfur og
hnýta saman þræði fólks víða um
heim sem áhuga hafa á öllum mögu-
legum myndum hljóðheimsins.
Það kraumar vel í pottum tilrauna-
eldhússins nú um stundir. Dagana
6.–7.júlí nk. hyggst BBC standa að
tveggja daga mínífestivali í ICA
(Institute for Contemporary Art) í
London sem Eldhúsið skipuleggur.
Tónleikarnir verða hljóðritaðir í heild
sinni og þeim útvarpað í þættinum
Mixing It á BBC 3.
kistan.is
Innantómir
kosningavíxlar
Dregið er miskunnarlaust dár að
nútímastjórnmálum. Í Gjöfum Sesars
fer fram kosningabarátta með slag-
orðum, auglýsingum, kappræðum,
innantómum kosningavíxlum og til-
heyrandi. Í annarri bók kemur fyrir
rómverskur skattheimtumaður sem
talar eins og eyðublað, fulltrúi kerf-
isbákns 20. aldar. Stjórnmálaleiðtog-
ar okkar daga eiga ágætan fulltrúa í
þorpshöfðingjanum Aðalríki sem er
hégómagjarn og höfðinglegur í fasi
og heldur ræður heima hjá sér en er í
raun ekki húsbóndi á eigin heimili og
í þorpinu er það Sjóðríkur seiðkarl
sem ræður þegar til kastanna kemur
þar sem hann geymir uppskriftina að
kjarnadrykknum, rétt eins og her-
fræðingar nútímans stjórna þjóð-
arleiðtogunum. Höfðingdómur Að-
alríks er sjónarspil, hann á jafnvel í
erfiðleikum með að fá eigin skjald-
bera til að hlýða sér.
murinn.is
Sálarlaus gróðahyggja
Nýja leikritið hans Ólafs Hauks í
Borgarleikhúsinu gerir góðlátlegt
grín að kynslóðinni sem losnaði úr
límingunum í peningaflóði eftirstríðs-
áranna, og að börnum hennar. Á
sinn hátt hefur Ólafur tekið upp þráð-
inn frá Jökli Jakobssyni - hina sígildu
spurningu um valið milli þess að
fylgja sínu eigin innsta eðli eða falla
fyrir freistingum sálarlausrar gróða-
hyggju. Sú freisting er glæsilega
sviðsett sem auglýsing um heilsuhöll
þar sem væntanlegir viðskiptavinir
eru baðaðir gullnum ljóma eins og
hólpnar sálir í paradís. Byggingin er
í hálfgerðum kabarett-stíl. Vinsæl
sönglög og léttir brandarar flétta
saman skissukenndar smámyndir
sem smám saman leiða í ljós að und-
ir hátíðlegu yfirbragði gestanna
krauma flóknar tilfinningar.
kistan.is
Morgunblaðið/Ómar
Í öndvegi í Reykjavík.
FRJÓTT AFL
Í TÓNLISTINNI