Pressan - 19.01.1989, Blaðsíða 18

18
Fimmtudagur 19. janúar 1989
BASL DANANS, sem byggði Hóladómkirkju fyrir 200 árum, gef-
ur erfiðleikum nútímahúsbyggjenda ekkert eftir — nema síður sé.
íslendingar

Æ ^
Ertu að sligast af áhyggjum vegna hússins
eða íbúðarinnar, sem þú ert að byggja? Þá
áttu marga sálufélaga. Einn slíkur stóð t.d.
svefnlaus og úrvinda í þínum sporum fyrir
tvöhundruð árum, þegar Hóladómkirkja var í
byggingu.
Margir Islendingar kannast
af eigin raun viö það basl,
sem getur fylgt húsbygging-
um. Slíkir erfiðleikar eru þó
ekki eingöngu fylgifiskur nú-
tímahs. Það var t.d. síður en
svo tekið út með sældinni að
koma upp Hóladómkirkju,
eins og fram kemur í bók
Helge Finsen og Esbjörns
Hiort, „Steinhúsin gömlu á
Islandi" sem Kristján Eldjárn
þýddi og Iðunn gaf út fyrir
rúmum áratug. Þar má lesa
um hinar hræðilegustu raun-
ir, sem danskur stjórnandi
kirkjubyggingarinnar lenti í
hér á landi, og gefa þær
byggingarkvölum samtímans
ekkert eftir — nema síður sé.
Hafist var handa við bygg-
ingu nýrrar kirkju á Hólum
árið 1757 og var Jóhanni
Sabinsky múrarasveini fengið
það verkefni. Áður höfðu
menn þó deilt um það, hvort
senda ætti einn múrarasvein
til íslands I þrjú ár eða þrjá
sveina í eitt ár. Fyrri hug-
jnyndLrLyarö. ofaaá og „mun.
ástæðan vera sú að (kirkju-
stjórnarjráðið hefur aðhyllst
þá skoðun Magnúsar (Gísla-
sonar) amtmanns að íslend-
ingar eigi sjálfir að læra að
byggja steinhús“. Þessi eini
sveinn átti sem sagt að verða
nokkurs konar kennari f
steinnámi og múrverki hér á
landi og hafði hann þrjú ár til
að Ijúka kirkjubyggingunni.
HEIMTfl BRENNIVÍN
OG TÓBAK!
Sabinsky steig á skipsfjöl
27. júní 1757 með kalktunnur
og verkfæri og kom til ís-
lands rúmum mánuði síðar.
Upp frá því sendi hann árlega
skýrslu til Danmerkur um
framgang verksins og eru
þær enn til. Fyrsta skýrslan
er skrifuð mánuði eftir kom-
una til Hóla og þar segir múr-
arasveinninn m.a.:
„Þegar ég kom til Hóla
hinn 6. ágúst með miklu erf-
iði og vandræðum, yfir fjöll
og firnindi með bygginaretn-
ið, og ætlaði síðan að fara að
höggva grjótið, þá vantaði
verkamenn. Á hverjum degi
bað ég hans háæruverðug-
heit Gísla Magnússon biskup
að útvega mér handlangara,
því að á staðnum var enginn
annar sem lét sig verkið
neinu skipta. Herra biskupinn
skrifaði þá herra Magnúsi
Gíslasyni amtmanni að hann
sæi um að senda mér hjálp-
armenn, en engir komu. Þá
samdi herra biskupinn við
heimamenn sína um að þeir
gengju í grjótnámið, en fyrst
I stað voru mörg Ijón á vegi.
Til dæmis varð ég að byrja á
að láta vera veg hátt ofan úr
fjalli og niður I dalinn til þess
að steinarnir kæmust niður
eftir með þokkalegu móti.
Þessi byrjun stóð þó ekki
nema tvo daga, því ég fékk
ekki haldið þessum verka-
mönnum. Svo varð ég að
hanga verklaus í nokkra
daga, þangað til biskupinn
hóaði aftur saman nokkrum
mönnum, og hafði ég þá einn
daginn tvo menn, hinn dag-
inn þrjá, sjö eða sex menn,
en ekki dugði það til að flytja
grjótið svona hátt ofan úr
fjalli, og dögum oftar rigndi
svo mikið að allt varð sleipt
og hættulegt að vinna. Nú vil
ég tilkynna hinu háa stjórnar-
ráði hvers vegna ég get ekki
fengið vinnukraft hjá amt-
manninum og öðrum kirkju-
yfirvöldum. Það er af því að
verkamennirnir heimta kost
og tvö mörk á dag. Og kost-
urinn er sem hér greinir:
brauð, smjör, fiskur, brennivín
og tóbak, auk þess skó eins
og þeir þurfa."
LEGGJAST, EF MflÐUR
LÍTUR AF ÞEIM
Vesalings Sabinsky hefur
átt von á því að almúginn á
staðnum ynni að verkinu
með honum í nokkurs konar
þegnskylduvinnu, eins og
bændur í Danmörku voru
skikkaðir til við svipaðar að-
stæður. Hann varð fyrir
miklum vonbrigðum, enda
segir síðar í skýrslunni: „Mér
er Iffsins ómögulegt að halda
áfram með mönnum sem
hafa svona lítið verksvit og
eru auk þess svo furðulegir
að þeir snerta ekki á nokkr-
um sköpuðum hlut fyrr en
þeir eru búnir að láta á sig
þykka vettlinga, og þeir eru
svifaseinir og latir og hafi
maður ekki sífellt auga með
þeim setjast þeir eða leggj-
ast. Þannig reyna þeir á
þolinmæðina, því þeirtala
eins og þeir væru konung-
bornir og láta ekki reka sig til
eins eða neins.“
Eftir að yfirvöld í Dan-
mörku fengu þessa fyrstu
skýrslu Sabinskys í hendur
var hvorki meira né minna en
gefin út konungleg fyrirskip-
un um að fólk í nágrenni
Hóla skyldi aðstoða við bygg-
ingu kirkjunnar — hvort sem
því líkaði betur eða verr. Og
það þýddi ekkert að heimta
tóbak og brennivin fyrir vikið!
En eitthvað hefur múrara-
sveinninn Iíklega verið
skammaður bréflega fyrir að
halda ekki nógu vel á spöð-
unum, því hann byrjar skýrslu
ársins 1758 á þvi að verja sig.
Hann segir þar m.a.: „í fyrsta
lagi er aðeins einn múrara-
sveinn sem hefur allt verkið á
herðum sér og er skyldugur
til að vera á staðnum æ og
alltaf og halda öllu í röð og
reglu og vinna sitt verk. Nú á
ég hálfa mílu vegar upp i
fjallið þar sem grjótnámið er,
og ég á þrjár mílur til kaup-
staðarins, þar sem ég get
búist við aö verða að vera á
hverjum degi til að aðstoða
við að láta flytja efnið og sjá
um allt. Hver á þá á meðan
að vinna mitt verk, sem er þó
mjög mikil múraravinna?“
KEYRI ÞÁ ÁFRAM Á EIGIN
REIKNING
Það var hins vegar ekki
nóg með að Sabinsky hefði
mikið að gera. Hann var líka í
stökustu peningavandræðum
og kvartaði sáran yfir dýrtíð-
inni: „Það kostar mig ákaf-
lega mikið að komast af hér
á landi, alla hluti verður að
kaupa dýrt af því að maður er
ókunnugur, og þó getur
maður ekki fengið allt. Það er
eitthvað annað í Kaupmanna-
höfn, þar sem ég get lifað á
helmingi minna... Aftur á
móti ef ég er hér á íslandi og
á að fá þá til að vinna vel, þá
verð ég að keyra þá áfram
meö mínu eigin brennivíni og
tóbaki, annars gengur ekkert
hjá þeim. Hjá herra biskupin-
um verð ég að borga tvöfalt
og dýrt, hjá herra kaupmanni
Pensen er þannig ástatt fyrir
mér aö ég hef ekki getað
staðið I skilum við hann og
verð svo að gefa honum