Pressan - 16.01.1992, Blaðsíða 25

____FIMMTUDAGUR PRESSAN 16. JANÚAR 1992_
ERLENDAR FRÉTTIR
25
Svíþjóð
Sultarólin
hert en hað
dugar ekki til
í vikunni hófu schaefer-hundarnir Donner (t.v.) og Dieter störf hjá hundadeild lögregl-
unnar í Seattle í Washington-ríki á vesturströnd Bandaríkjanna. Þeir voru áður landa-
mærahundar í þjónustu Austur-Þýskalands, en hafa loks nú fundiö vinnu við sitt hæfi
eftir tveggja ára atvinnuleysi, sem sigldi í kjölfar falls Berlínarmúrsins. Fyrrverandi
gæslumönnum þeirra í Þýskalandi mun hins vegar hafa veist erfiðara að finna störf, þar
sem reynsla þeirra nýttist. Að baki eru hinir bandarísku fóstrar hundanna, þeir Kenton
Carpenter og Jon Everick.________________
Efnahagsmál
Samdráttur um
víða veröld
Aðhald, niðurskurður og
ný hugsun í ríkisfjármálum
einskorðast ekki við ísland,
því frændur okkar Svíar eru
að grípa til svipaðra ráðstaf-
ana. Fjárlagafrumvarp ríkis-
stjórnar borgaraflokkanna
undir stjórn Carls Bildt hefur
á flestum sviðum sama svip-
mót og íslensku fjárlögin —
og það er líka gert ráð fyrir
verulegum halla áfjárlögum.
Þrátt fyrir 140 milljarða
niðurskurð, í íslenskum krón-
um talið, er gert ráð fyrir 710
milljarða króna halla. Ann
Wibble fjármálaráðherra seg-
ir markmið fjárlaganna vera
það, að rífa sænskt efnahags-
líf upp úr stöðnun, vinna bug
á vaxandi atvinnuleysi og að
Svíþjóð ávinni sér aftur orð
fyrir að vera iðnríki með ríku-
legum hagvexti. Jafnaðar-
menn gagnrýna frumvarpið
hins vegar ákaflega fyrir að
vera í senn ábyrgðarlaust og
letjandi fyrir atvinnulífið.
Utgjöld ríkisins eiga sam-
kvæmt frumvarpinu að nema
4.200 milljörðum íslenskra
króna, en tekjurnar minnka
um 150 milljarða, aðallega
vegna skattalækkana, sem
voru eitt helsta kosningalof-
orð borgaraflokkanna. Hinn
almenni borgari nýtur þeirra
þó lítt fyrir utan lækkun virð-
isaukaskatts. Fyrst og fremst
verða það fjármagnseigend-
ur og fyrirtæki, sem njóta
góðs af skattalækkunum í ár.
Stefna stjórnarinnar er sú
að á næstu árum lækki skatt-
byrðin um 100 milljarða á ári
og er í áætlun hennar gert
ráð fyrir að svo verði fram að
aldamótum, þrátt fyrir að
kjörtímabilið sé styttra en
svo. Standi stjórnin við stóru
orðin á næstu árum kann það
að halda í kjósendur, sem ella
gætu hugsað sér að kjósa
jafnaðarmenn í næstu kosn-
ingum. Það er hins vegar
óljóst hvenær skattalækkan-
irnar fara að skila sér svo ein-
hverju nemi í pyngju ,,Svens
Svensson".
Niðurskurðurinn mun ekki
koma allur fram fyrr en 1993
og þá nema um 270 milljörð-
um íslenskra króna. Niður-
skurðurinn er svo að segja
flatur, því hann er hlutfalls-
lega mjög jafn hvar sem niður
er komið. Hvort þetta dugir
til er hins vegar óvíst. Hag-
vöxtur var neikvæður um
1,3% í fyrra og spáð að hann
verði neikvæður um 0,2% í
ár. Aftur á móti spá menn, að
um leið og staða Svía gagn-
vart Evrópubandalaginu (EB)
skýrist (sem varla getur verið
nema á einn veg) muni hagur
þeirra vænkast mjög og er
því komin enn ein hvatningin
um inngöngu Svía í EB.
í nýrri skýrslu frá Samein-
uðu þjóðunum kemur fram
að árið 1991 gerðist það í
fyrsta sinn frá seinni heims-
styrjöld að samdráttur varð í
vöruframleiðslu og þjónustu
þegar litið er á heimsbyggð-
ina alla. Og afköstin á því ári,
sem nú er nýhafið, verða ekk-
ert til þess að hrópa húrra fyr-
ir. Ólíkt flestum öðrum skýfsl-
um af þessu tagi eru þriðji
heimurinn og hin nýfrjálsu
ríki Austur-Evrópu innifalin í
skýrslunni og afkastaspárnar
fyrir vikið lægri en til dæmis
hjá Efnahagssamvinnu- og
þróunarstofnuninni (OECD).
Samdrátturinn í Sovétríkj-
unum og fyrrum leppríkjum
þeirra nam til dæmis 14% á
síðasta ári og spáð er að af-
köstin dragist saman um 10%
til viðbótar í ár. Þar sem mörg
iðnríkja heims eru í efnahags-
lægð, eða að minnsta kosti í
námunda við slíkt, er vöxtur-
inn þar ekki nægur til þess að
vega upp á móti þróuninni í
austurvegi.
Þessi ótíðindi gefa hins veg-
ar góð fyrirheit um verð-
bólgu. Efnahagsumrót í Mið-
og Austur-Evrópu, þar sem
mikið er framleitt af málmum
og öðrum hráefnum, hefur
haldið niðri og lækkað hrá-
efnisverð á heimsmarkaði,
því þar eystra selja menn nú
allt, sem ekki er naglfast. 6%
heimsmarkaðsverðlækkun á
hráefnum á síðasta ári kann
að eiga rætur að rekja til
þessa og í ár ætti þróunin að
verða svipuð.
Pylsukæra
Vegna formgalla í dóms-
kerfinu sleppur slátrari nokk-
ur í Esbjergí Danmörku líkast
til við að greiða 100.000
króna sekt. Maðurinn hefur
gert sig sekan um framleiðslu
rauðra pylsna, sem eru meira
en 2,4 cm í þvermál. Slíkt
stríðir gegn matvælareglu-
gerðum þar í landi um pylsur,
sem neytt er í pylsubrauði og
„með öllu“, en lögreglan mun
eiga í vandræðum með að
sanna að pylsurnar hafi ör-
ugglega verið ætlaðar til þess
háttar neyslu .
Kartaflan hans
Abdúls
British Airways undirbýr
nú flutninga á stærstu kart-
öflu heims frá Ryadh í
Sádí-Arabíu til Lundúna. Þar
á að vega hana og meta svo
hún komist á spjöld heims-
metabókar Guinness. Kartafl-
an, sem ræktuð var af Abdúl
Karím G. A1 Shararí, vegur
rúm 14 kg og mundi duga í
2.000 skammta af kartöflu-
mús.
Forsetinn og kóngurinn
Háskólakúrs í
Elvis
í ríkisháskóla lowa í Banda-
ríkunum verður senn hægt
að taka kúrs um konung
rokksins, Elvis Presley. Fyrir-
lesarinn, Úgandamaðurinn
Peter Frances Jospeh Nazar-
eth prófessor, er fyrrum fjár-
málaráðgjafi Idi Amíns, en
hefur alla tíð verið dyggur að-
dáandi Presleys. Hann hefur
verið háskólaprófessor vestra
frá árinu 1973.
Þrátt fyrir 140 milljarða niðurskurð samkvæmt fjárlögum rík-
isstjórnar Carls Bildt er gert ráð fyrir 710 milljarða halla.
Frakkland
Hert lög um
áreitni
Frumvarp að lögum gegn
kynferðislegri áreitni á
vinnustað er í smíði í Frakk-
landi og verði það samþykkt
verða lögin líkast tií hin
ströngustu í Evrópu. Yfir-
maður, sem talinn er gera sig
sekan um hvers konar áreitni
við undirmann, getur átt á
hættu milljón króna sekt, allt
að eins árs fangelsi eða hvort
tveggja.
Bandaríkin
B-2 úr sögunni
Bandaríkjastjórn hefur af-
ráðið að hætta við smíða-
áætlun huliðssprengjuvélar-
innar B-2 (Stealth Bomber)
og mun það spara bandarísk-
um skattborgurum um 1.425
milljarða króna fjárútlát.
Upphaflega stóð til að smíða
132 vélar, en nú er Ijóst að
þær verða ekki fleiri en 20.
ERLENT SJÓNARHORN
Þjóðverjar eiga hrós skilið vegna Króatíu
Einhliða yfirlýsing Þýska-
lands á sjálfstæði Króatíu
kom bandamönnum þýsku
stjórnarinnar í opna skjöldu
og olli þeim vonbrigðum.
Háttsettir franskir embættis-
menn hafa efast um hvort
Þjóðverjar séu „sannir Evr-
ópubúar" þegar allt kemur
til alls. Bretar hafa sakað
Þjóðverja um að „snúa upp á
handlegginn" á vinum sín-
um í Brussel. Og bandarískir
embættismenn hafa talað
um „nýtt þýskt áræði“ sem
gæti reynst „erfitt að
kyngja".
Þýska tímaritið Der Spieg-
el tók svo til orða að þetta
væri í „fyrsta sinn síðan
1949 að Bonn-stjórnin mót-
ar einhliða stefnu í utanríkis-
málum". Af hverju gerist
þetta núna? Af hverju
ákveða Þjóðverjar að taka
slíka ákvörðun án þess að
hafa til þess stuðning Evr-
ópubandalagsins, sem þeir
annars segjast styðja þjóða
mest?
Það eru nokkrar ástæður
fyrir því. í fyrsta lagi geta
Þjóðverjar nú sýnt meira
sjálfstæði af því að samein-
ing þýsku ríkjanna er orðin
að veruleika. Þeir telja sig
ekki lengur þurfa að hugsa
fyrst og síðast um að sefa
ótta annarra ríkja um nýtt og
sterkt Þýskaland.
Önnur ástæða á rætur í
evrópskri landafræði og
stjórnmálum. Þjóðverjar
hafa sérstakan áhuga á
Króatíu og Slóveníu vegna
nálægðar landanna, sögu-
legra tengsla og menningar-
legra samskipta. Þess vegna
hafa borgarastríðið og of-
beldisverkin í Júgóslavíu
verið mjög ofarlega á baugi
í Þýskalandi. ítalir og Aust-
urríkismenn hafa hugsað
líkt Þjóðverjum af svipuðum
ástæðum.
Þriðja ástæðan fyrir ein-
hliða aðgerðum Þjóðverja er
eflaust getuleysi Evrópu-
bandalagsins og Sameinuðu
þjóðanna, en hvorug sam-
tökin hafa reynst þess megn-
ug að stöðva árásir serb-
nesku kommúnistanna gegn
Króatíu og Slóveníu. Á með-
an hefur króatíska þjóðin
mátt þola hörmungar og
landflótta vegna grimmdar-
verka júglóslavneska sam-
bandshersins.
Það er gott að Þjóðverjar
gera greinarmun á hinum
ólýðræðissinnuðu Serbum,
sem hyggjast halda völdum
með valdbeitingu, og Króöt-
um, sem leitast við að fylgja
fram rétti sínum til sjálfs-
ákvörðunar. Það er gott að
þýska ríkisstjórnin ákvað að
viðurkenna sjálfstæði Króa-
tíu þegar sýnt var að hvorki
Evrópubandalagið, Samein-
uðu þjóðirnar né Bandaríkin
gátu bundið enda á styrjöld-
ina.
Og það er slæmt að
Bandaríkin og hinar Evr-
ópubandalagsþjóðirnar
virðast ekki hafa skilið eðli
átakanna í Júgóslavíu. Það
er Bandaríkjunum sérstak-
lega til skammar að hafa
ekki stutt lýðræðislegan rétt
Króata og Slóvena til sjálfs-
ákvörðunar, en hafa þess í
stað látið sem kommúnist-
arnir í Serbíu hafi einhvern
helgan rétt til þess sem
kommúnistar í Júgóslavíu
réðu áður.
Staðreyndin er sú að Júgó-
slavía er ekki lengur til. Hún
hefur liðast í sundur eins og
Sovétríkin og af svipuðum
ástæðum: af því að henni
var haldið saman með vald-
beitingu, en ekki með sam-
þykki þegnanna.
Ríkisstjórnir Bandaríkj-
anna og Evrópubandalags-
ríkjanna ættu að viður-
kenna sjálfstæði þeirra lýð-
velda, sem áður mynduðu
Júgóslavíu, og láta af þeirri
skoðun að hagsmunir vest-
rænna ríkja felist í að styðja
þann aðilann sem fleiri hef-
ur vopnin.
Og það ætti ekki að koma
neinum á óvart þótt Þýska-
land, sem enn á ný er orðið
valdamesta ríkið á megin-
landi Evrópu, móti aftur
sjálfstæða stefnu í utanríkis-
málum. Við verðum bara að
vona að stefna Þjóðverja í
öðrum málum í framtíðinni
reynist jafnskynsamleg og
jákvæð og stefna þeirra
gagnvart Króatíu.
Það erslœmt að Bandaríkin og hinar
Evrópubandalagsþjóðirnar virðast ekki
hafa skilið eðli átakanna í Júgóslavíu.