Pressan - 20.02.1992, Blaðsíða 34

34
FIMMTUDAGUR PWESSAN 20. FEBRÚAR1992
Ú T L Ö N D
JFK kominn til íslands
Sannfærandi
sögufalsanir
JFK er stórgóð og áhrifarík bíómynd. I henni eru hins vegar svo marg-
ar sögufalsanir og blekkingar að nálgast móðgun við áhorfandann.
Jackie Kennedy flýr undan skothríðinni. JFK er dauður.
Lyndon B. Johnson sver embættiseiðinn með Jackie sér við
hlið í flugvélinni á leið til Washington. Hann var samsekur,
segir Stone.
Þegar Pauline Kael, kvik-
myndagagnrýnandi tímaritsins
The New Yorker, lét af störfum
eftir langan feril, sagðist hún
ekki myndu þola að horfa á enn
eina bíómynd eftir Oliver
Stone. Og hún var ekki einu
sinni búin að sjá The Doors.
Þessi ummæli verða skiljan-
legri þegar horft er á nýjustu
mynd Stones, JFK. Þar notar
Stone einfaldan sannleik til að
segja tvenns konar lygi: sú fyrri
er uppistaða myndarinnar, að
saksóknarinn Jim Garrison
(Kevin Costner) sé hetja sem
heimsbyggðin standi í þakkar-
skuld við fyrir djarfan fram-
gang í lausn gátunnar um hver
myrti John F. Kennedy í Dallas
22. nóvember 1963. Hin lygin
er stærri og ósvífnari: CIA,
FBl, herinn og vopnaframleið-
endur skipulögðu morðið á
Kennedy af því að forsetinn
ætlaði að kalla heim bandarískt
herlið frá Víetnam. Forseti
hæstaréttar, Lyndon B. John-
son forseti og valdakerfið allt
eru meðsek í yfirhylmingu
glæpsins.
Til að renna stoðum undir
þetta blandar Stone saman á
ógnarhraða staðreyndum og
skáldskap, nýjum og gömlum
svart-hvftum myndum, lætur
sögupersónur fara með játning-
ar sem aldrei voru gerðar, leið-
ir hjá sér veigamiklar stað-
reyndir sem myndu gera sögu-
þráðinn hlægilegan og Ijær
samsærisblæ atriðum sem fyrir
löngu hefur fundist eðlileg
skýring á.
Sem bíómynd er JFK mjög
góð. Efnislega er hún sagn-
fræðileg sjálfsfróun — þokka-
leg friðþæging sálarinnar um
stundarsakir, en stenst ekki
samanburð við raunveruleik-
ann.
KLÚÐUR WARREN-
NEFNDARINNAR
Sannleikurinn, sem JFK
byggir á, er að Warren-nefndin,
sem upphaflega var fengin til
að rannsaka morðið, klúðraði
málinu — komst að niðurstöðu
sem er ekki hægt að taka alvar-
lega. Nefndin var undir forsæti
Earls Warren, þáverandi for-
seta Hæstaréttar, og stóð fyrir
mjög viðamikilli rannsókn, en
lagði ofurkapp á að afgreiða
málið sem fyrst. Nefndin skil-
aði skýrslu upp á mörg þúsund
blaðsíður, en komst að þeirri
niðurstöðu að Lee Harvey
Oswald hefði verið einn að
verki við morðið. Samkvæmt
seinni tíma rannsóknum voru
byssumennimir að minnsta
kosti tveir.
Þetta er ekki uppgötvun sem
Stone eða Jim Garrison gerðu.
Nefnd á vegum fulltrúadeildar
Bandaríkjaþings komst að
þessari niðurstöðu í skýrslu ár-
ið 1979. Jim Garrison vissi
eðlilega ekki af niðurstöðu
nefndarinnar tíu ámm áður, en
hún er samt sannasti hluti ræðu
sem Stone lætur hann halda
fyrir kviðdóm í myndinni árið
1969.
KROSSFERÐ GARRISONS
Jim Garrison er heldur ekki
sá maður sem Stone býr til í
mynd sinni. Hann heitir réttu
nafni Earling Carothers Garri-
son og hefur verið nteð morðið
á Kennedy á heilanum í aldar-
fjórðung. (Honum bregður fyr-
ir í hlutverki Earls Warren í
myndinni.) Hann var saksókn-
ari í New Orleans á þessum
tíma og hóf rannsókn málsins
af því að Oswald hafði dvalið í
New Orleans sumarið 1963.
Málsókn hans var byggð á
sandi. Hún byggðist á meintum
tengslum Oswalds við Guy
Banister (Ed Asner), hægri-
sinnaðan einkaspæjara sem tók
þátt í andróðri gegn Kastró.
Næsti „tengiir var furðufugl-
inn David Ferrie (sem Joe
Pesci leikur stórkostlega í
myndinni), fyrmrn flugmaður
og hommi sem fór í ferðalag til
Houston með tveimur „vinum“
sínum daginn sem Kennedy
var myrtur. Fjórði hlekkurinn
var sá sem loks var sóttur til
saka, Clay Shaw (Tommy Lee
Jones), virtur kaupsýslumaður
og lfka hommi.
Garrison tókst ekki einu
sinni að sýna fram á að þessir
menn þekktust, hvað þá að þeir
hefðu lagt á ráðin um samsæri.
Honum tókst hins vegar að
gera Feny' og Shaw tví- og þrí-
saga um athafnir sínar, enda
höfðu þeir engan áhuga á að
ýmislegt í einkalífi þeirra yrði
opinbert.
En Garrison hafði engar
sannanir og vitnin sem hann
leiddi fram voru hvert öðm
ótrúverðugra. Heimildarmynd
frá NBC (sem Stone sýnir
brotabrot úr sem vísbendingu
urn samsekt fjölmiðla í yfir-
hylmingunni) sýnir svo ekki
verður um villst að Garrison og
félagar mútuðu og hótuðu vitn-
um, sem lugu svo fyrir rétti.
,Játningin“, sem Ferry gerir
í myndinni skömmu áður en
hann er drepinn, var aldrei til.
Þrátt fyrir nákvæma yfirferð á
sönnunargögnunum tekst
Stone heldur ekki að sannfæra
bíógesti um sekt Shaws. Það
tók kviðdóminn ekki nema
klukkustund að sýkna Shaw af
öllum ákærum. A það er ekki
minnst í myndinni.
ENN STÆRRI
BLEKKINGAR
Hin stóra blekkingin í JFK er
að Kennedy forseti hafi ætlað
að kalla heim herinn frá Víet-
nam og því hafi stríðsæsinga-
menn ákveðið að drepa hann.
Myndin byrjar á hinum
frægu vamaðarorðum Eisenho-
wers forseta um hættuna sem
bandarísku lýðræði geti stafað
af áhrifum hersins og vopna-
framleiðenda. Næst sjáum við
viðtal sem Walter Cronkite tók
við Kennedy sumarið 1963.
Þar segir forsetinn: „Þegar allt
kemur tíl alls eru það þeir [Suð-
ur-Víetnamar] sem verða að
vinna þetta stríð eða tapa því.“
Aha, hugsum við — Kennedy
vill kalla heim þá 16.500
bandarísku „ráðgjafa" sem þá
voru komnir til Víetnam.
Stone sleppir hins vegar að
sýna okkur næstu setningu for-
setans í þessu sama viðtali:
GWamerBros.
Hinn raunverulegi Jim Garri-
son í hlutverki Earls Warren,
forseta Hæstaréttar, í mynd-
inni.
„En ég er ekki sammála
þeim sem vilja að við köllum
herinn heim. Það væru mikil
mistök.“ Og forsetinn heldur
áfram og lýsir trú sinni á dóm-
ínó-kenninguna, sem fólst í því
að ef eitt ríki félli í hendur
kommúnista þá myndu ná-
grannaríkin fljótt fylgja í kjöl-
farið.
Næsta sönnunargagn er
minnisblað, National Security
Action Memorandum 263, sem
Kennedy undirritaði 10. nóv-
ember 1963, tólf dögum fyrir
dauða sinn. I því kveður á um
frekari þjálfun suður- víet-
namska hersins og brottför eitt
þúsund Bandaríkjamanna fyrir
árslok. Rétt, svo langt sem það
nær. Næst sjáum við Johnson
forseta undirrita annað minnis-
blað, númer 273, 26. nóvemb-
er. í því felst „fráhvarf frá
stefnu Kennedys, að sögn
sögumanns, enda eru þar áætl-
aðar leynilegar aðgerðir gegn
Norður-Víetnam sem seinna
leiddu til átakanna á Tonkin-
flóa.
Þarf frekari sannana við?
Heldur betur. Stone lætur ósagt
að seinna minnisblaðið var
skrifað 21. nóvember, daginn
áður en Kennedy var myrtur og
stóð til að hann undirritaði það.
í því fólst engin stefnubreyting,
heldur árétting og frekari út-
færsla fyrri stefnu. „Leynilegu
aðgerðinar" voru í báðum
minnisblöðunum og heimkall
rágjafanna þúsund sömuleiðis.
Hvort tveggja var í fullu
samræmi við stefnu Kennedys
og Johnsons í Víetnam. Banda-
ríkjastjóm var á þessum tíma
ágætlega bjartsýn á stríðsrekst-
urinn, en hafði lengi haft uppi
þrýsting á Ngo Dinh Diem for-
seta um pólitískar umbætur í
landinu og meiri hörku í barátt-
unni gegn kommúnistum. Þeg-
ar bróðir forsetans varð uppvís
að leynilegum samningum við
kommúnista og forsetinn sjálf-
ur makkaði ekki rétt voru þeir
báðir drepnir í valdaráni sem
Bandaríkjastjórn studdi. Þetta
var 1. nóvember 1963. Minnis-
blöðin eru undirrituð skömmu
seinna og sendiráðinu í Saigon
var uppálagt að skilja þau sem
áréttingu fyrri stefnu, til að
halda nýjum harðstjórum við
efnið.
„ÞEIR HAFA DREPIÐ
HANN LÍKA“
Staðreyndin er sú að ekkert
bendir til þess að Kennedy hafi
ætlað að láta Víetnam falla í
hendurnar á kommúnistum.
Þvert á móti benda ummæli
hans, opinberlega og við ráð-
gjafa sína, öll í hina áttina.
Kennedy var nefnilega ekki
rómantíski stórhuginn sem
goðsagan hefur búið tíl og
Stone ýkir fram úr öllu hófí í
mynd sinni. Hann var valda-
pólitíkus sem laug blákalt til
um yftrburði Sovétríkjanna í
eldflaugaeign, jók hemaðarút-
gjöld verulega og hrinti af stað
vígbúnaðarkapphlaupi sem
næstum endaði með ósköpum í
Kúbudeilunni. Kennedy var
þess vegna barn hinna „myrku
afla“ sem Stone eru svo hug-
leikin, ef einhver var það.
Hann bar hins vegar með sér
Töfrakúlan, sem Warren-
nefndin sagöi að hefði valdið
ótal sárum á JFK og Conn-
ally fylkisstjóra, sem sat í
framsætinu.
nýjan anda inn í bandarísk
stjórnmál eftir deyfðina sem
einkenndi stjómarár Eisenho-
wers. Það ásamt sviplegum
dauða hans hefur búið til
ímyndina af unga eldhuganum
sem ekki hefur fallið skuggi á
fyrr en hin síðari ár.
Sú lýsing á miklu betur við
annan Kennedy-bróður, Ro-
bert, en morðið á honum er enn
ein fantasían sem Stone mat-
reiðir fyrir áhorfendur sína.
Gamlir og nýir myndrammar
Clay Shaw, sem söguhetjan Garrison sótti til saka. Sýknaður
af öllum ákærum.
eru klipptir þannig saman að
ætla má að Robert hafi verið
skotinn til bana á leið ofan af
sviðinu þar sem hann fagnaði
sigri í prófkjöri í Kalifomíu ár-
ið 1968. Jim Ganison horfir á
þetta t' beinni útsendingu í sjón-
varpinu og verður að orði:
„Þeir hafa drepið hann lfka. Nú
er ég fyrst virkilega hræddur."
Hið rétta er að Robert
Lee Harvey Oswald. Hann er
gerður að saklausum blóra-
böggli.
Kennedy var á leið í gegnum
eldhúsið á hótelinu þegar hann
var skotinn og dó ekki fyrr en
kvöldið eftir. Sjónvarpsvélar
urðu ekki vitni að atburðinum.
OF FJÖRUGT
ÍMYNDUNARAFL
I þessari þriggja tíma bíó-
mynd em á annað hundrað fals-
anir, sem allar hníga að sömu
niðurstöðu: stríðsæsingamenn
drápu Kennedy til að geta hald-
ið áfram stríðsrekstri í Víetnam
og fengu í lið með sér öfga-
sinna og kúbverska útlaga sem
skelltu skuldinni á Oswald.
Öllu þessu hefur valdakerf-
inu — með dyggri aðstoð fjöl-
miðla — tekist að leyna í þrjá-
tíu ár án þess að neitt kæmist
upp öðmvísi en fyrir klaufa-
skap hommanna í New Orleans
og árvekni Garrisons saksókn-
ara.
Oliver Stone er náttúrlega
leyfilegt að trúa því sem hann
vill. En það þarf sérstaka teg-
und af ofsóknaræði til að trúa
að Warren-nefndin hafi, fyrir
hönd ódæðismannanna, kennt
Oswald um glæp sem hann
framdi ekki og í leiðinni falið
vandlega spor hinna íjölmörgu
seku án þess að neitt læki út.
Ósannindin og dylgjumar sent
Stone notast við benda líka til
þess að hann skilji að þessi
kenning verði ekki rökstudd
með vísan til raunveruleikans.
I myndinni er gefið í skyn að
Garrison hafi fyrst efast um
sannleiksgildi skýrslu Warren-
nefndarinnar þegar hann sat við
hliðina á Russel Long öldunga-
deildarþingmanni (Walter
Matthau) í flugvél á leið til
Washington. Það ætti einhver
að benda Oliver Stone á að
pabbi þingmannsins, Huey
„Kingfish“ Long, var ráðinn af
dögum árið 1935 án þess að
fullnægjandi skýring sé enn
fundin.
En þá var CIA náttúrlega
ekki orðið til, kalda stríðið ekki
byrjað og J. Edgar Hoover að-
eins tiltölulega nýfarinn að
hreiðra um sig sem forstjóri
FBI.
Karl Th. Birgisson.