Pressan - 15.04.1992, Síða 28

28
MIÐVIKUDAGUR PRESSAN 15. APRÍL 1992
Það hefur lengi loðað við lög-
fræðistéttina, sérstaklega lög-
menn, að þar sé að finna margan
svartan sauðinn. Og mörgum
hefur þótt sem siðferði lög-
manna sé ekki alltaf eins og best
yrði á kosið. Oft er spurt: Fylgja
þessir menn ekki einhverjum
siðareglum í störfum sínum, eða
semja þeir sjálfir leikreglur eins
og þeim hentar hverju sinni?
„Þar sem ég er sjálfur ekki
lögmaður hef ég litla löngun til
að vera málsvari þeirrar stéttar í
siðferðislegum efhum og réttast
að þeir svari fyrir sig sjálfir. Rétt
er þó að benda á að lögmenn
hafa sfnar eigin siðareglur og oft-
ast á siðferðisleg gagmýni í garð
lögmanna ekki við rök að styðj-
ast og byggist á lítilli þekkingu á
störfum þeirra. Lögmenn eru
flestir fullkomlega heiðarlegir
menn og vinna störf sín af trú-
mennsku. Annars hef ég stund-
um í hálfkæringi kosið að orða
það svo að lögmenn ættu að vera
siðlausir í ákveðnum skilningi.
Þá vísa ég til þess sem alkunna
er, að lögmaður þarf stundum að
vinna fyrir málstað sem hann
sjálfur trúir ekki á. Þegar þannig
stendur á verður hann að skilja á
milli sinna eigin siðrænu við-
horfa og þeirra markmiða sem
hann er að reyna að ná fyrir
skjólstæðing sinn. Við getum
tekið sem dæmi verjanda í morð-
máli. Hann getur haft hina mestu
skömm á skjólstæðingi sínum og
siðferði hans, en það væri rangt
af honum að láta það koma niður
á störfum sínum sem verjanda
hans. Ef hann treystir sér ekki til
að skilja á milli siðferðislegra
viðhorfa sinna og hlutverks síns
sem veijanda ætti hann að segja
sig frá starfanum. Að öðru leyti
þarf það ekki að koma á óvart
þótt stundum heyrist af lög-
mönnum sem hrasað hafa á vegi
dyggðarinnar þar sem störf
þeirra snúast svo mikið um pen-
inga. Fátt er betur til þess fallið
að kalla fram siðferðisbresti
manna en peningar," segir Davíð
Þór Björgvinsson, dósent við
lagadeild Háskóla íslands.
Nú síðustu vikurnar hafa
innheimtuaðgerðir vegna
Þjóðlífs verið ífréttum. Hvern-
ig má það vera að fólk sem
hefur borgað skuldir sínar er
dœmt til að greiða þœr? Er
ekki eitthvað meira en lítið
bogið við þetta ketft okkar?
„Ég verð að játa að ég hef
ekki fylgst mjög vel með þess-
um Þjóðlífsmálum. Ég held þó
að það mál vitni fyrst og
fremst um óheilindi mannanna
sem að þessum innheimtum
stóðu, en segi miklu minna um
réttarkerfi okkar. Það er erfitt
að haga hlutunum þannig að
slíkt geti ekki gerst. Reglur
þær sem við búum við gera ráð
fyrir að enginn verði dæmdur
án þess að honum sé gefinn
kostur á að tala máli sínu.
Reglur um stefnubirtingu eiga
að tryggja að mönnum sé gef-
inn kostur á að mæta fyrir dóm
þar sem mál þeirra verður tek-
ið fyrir. Ef þér er stefnt fyrir
dóm og þú telur að kröfur séu
rangar, þú hafir þegar greitt
o.s.frv., geturðu ekki bara hent
stefnunni í ruslafötuna og fuss-
að og sveiað yfir frekjunni í
þessum mönnum. Þú verður
auðvitað að mæta, eða gera
ráðstafanir til að láta mæta fyr-
ir þig, til að koma sjónarmið-
um þínum á framfæri. Ef þú
gerir það ekki á dómarinn ekki
annars kost en að dæma eftir
framkomnum kröfum, ef öll-
um réttarfarsskilyrðum er að
öðru leyti fullnægt. Hér á landi
falla árlega dómar í þúsundum
skuldamála þar sem skuldar-
inn mætir ekki. I yfirgnæfandi
meirihluta tilfella mætir hann
ekki vegna þess að hann hefur
engar varnir aðrar en þær að
hann er blankur og getur ekki
borgað. Ef dómarinn þyrfti í
hvert einasta skipti að rann-
saka hvort skuldin væri ekki
örugglega greidd yrðu dóm-
stólar hér á landi óstarfhæfir."
Davíð hefur á undanförnum
misserum vakið athygli fyrir
skrif sín um ýmis lögfræðileg
deiluefni sem verið hafa til
umfjöllunar í þjóðfélaginu.
Samhliða lögfræðináminu
stundaði Davíð nám í heim-
spekideild háskólans og lauk
þaðan BA-prófi í sagnfræði
með heimspeki sem aukagrein.
Eftir lögfræðinámið lagði
hann stund á réttarheimspeki í
Bandaríkjunum og þaðan lauk
hann LLM-prófi.
ERFITT AÐ FÁ LÖG-
FRÆÐINGA f MÁL ÞAR
SEM EKKIERU PENING-
AR í SPILINU
Þrátt fyrir að á hverju ári út-
skrifist mikill fjöldi nýrra lög-
frœðinga hefur málum lengi ver-
ið þannig háttað að eiftt hefur
reynst að fá lögfrœðinga til að
sinna málum þar sem fjárhags-
legir hagsmunir eru litlir. Oftast
heyrir maður nefnd í þessu sam-
bandi mál sem lúta að forsjá
barnaog slíkmál.
„Það er nokkuð til í þessu og
gerist stundum í málum eins og
t.d. bamavemdarmálum og í for-
sjárdeilum og málum þar sem
fjárhagslegir hagsmunir em ekki
miklir. Það em ýmsar skýringar
á því hvers vegna menn em treg-
ir til að sinna slíkum málum. I
fyrsta lagi er oft óvissa um
greiðslur. Lögmenn em oft með
dýran rekstur og fæstir þeirra
geta leyft sér þann munað að
sýsla við slík mál í algerri óvissu
um hvort og hvenær greiðslur
fást. Þannig að út af fyrir sig er
þetta skiljanlegt en jafnframt
nokkurt vandamál vegna þess að
það er mikilvægt að unnið sé vel
að slíkum málum. Það þarf að
tryggja að fólk, sem hefur lítil
fjárráð, njóti opinberrar aðstoðar
við slíkan málarekstur. Þá má
einnig nefna að þessi mál em oft
mjög langvinn og erfið. Oftar en
ekki em menn e.t.v. frekar í hlut-
verki sálusorgarans en lögfræð-
ingsins. Mönnum líður' senni-
lega misvel í því hlutverki og
mjög margir vilja líklega vera al-
veg lausir við það, jafhvel þótt
greiðslur væm tryggar. Annars
held ég að menn verði að varast
að gera of mikið úr þessu vanda-
máli.“
Á undanfömum ámm hefur
Davíð m.a. sinnt kennslu í sifja-
rétti, en það er sú grein lögfræð-
innar sem fjallar um hjúskapar-
mál, lagalegt samband foreldra
og bama o.fl.
A síðustu vikum hafa barna-
verndarmál verið mikið til um-
rœðu í fjölmiðlum og hafa þar
fallið mörg stór og þung orð. Er
það kannski vegna þess að lög-
gjöfin á þessu sviði er ófullkom-
in?
„Ég vil nú ekki taka undir að
þessi málaflokkur sé í miklum
ólestri, a.m.k. ekki á helstu þétt-
býlisstöðum. Málflutningur allur
hefur verið fremur einhliða og
fjölmiðlunum sem hlut eiga að
máli ekki til sóma. Annars er rétt
að benda á að nú er í gangi end-
urskoðun á löggjöf um þessi
efni, en þar em á margan hátt
settar skýrari reglur en nú gilda
og margt fært til betri vegar.“
GRUNNLAUN HÁSKÓLA-
KENNARA BRANDARI!
Á undanförnum misserum
hafa málefni Háskóla Islands
verið í brennidepli, ekki síst
vegna þrengri fjárhagsstöðu
lians. Hver eru helstu vandamál-
in sem háskólinn sem stofnun
glímir við um þessar mundir að
þínumati?
„Ég held að við ættum að
byrja á að líta á björtu hliðamar á
þessu máli. Við getum að öllu
jöfnu verið stolt af þessum há-
skóla og hvað hann er miðað við
smæð þjóðarinnar og peningana
sem úr er að spila. Ef við horfum
til þess hvert sé stærsta vanda-
mál háskólans þá em mér mjög
ofarlega í huga launakjör há-
skólakennara. Miðað við kröf-
umar sem eru gerðar til þeirra
manna sem skipa hér föst kenn-
araembætti og þá menntun sem
þeir hafa em launakjör þeirra ffá-
leit og raunar oft ekki annað en
hlægileg. Lektor sem hingað
kæmi til starfa t.d. með doktors-
próf yrðu boðnar um 80 þúsund
krónur í laun á mánuði sem er
auðvitað ekkert annað en brand-
ari ef út í það er farið. Þessi laun
þyrfti að mínu mati að hækka
um 70-80% áður en ástandið
gæti kallast eðlilegt. Kjör há-
skólakennara em sönnun jress að
hefðbundin kjarabarátta hefur al-
gerlega brugðist. Ég held að
þetta sé mjög alvarlegt mál fýrir
háskólann og muni í næstu ffam-
tíð leiða til þess að hingað fáist
ekki til starfa hæfasta fólkið, en
það er sú krafa sem háskólinn
hefur hingað til gert. Það má
bæta við þetta að hér innan há-
skólans em sjóðir sem hægt er
sækja í ef menn em að vinna að
stórum rannsóknarverkefhum og
með því bæta við þessi laun að
einhveiju marki. Launakjör hafa
líka leitt til þess að margir þeir
kennarar sem hér em hafa ffeist-
ast til að taka að sér ýmis verk-
efni utan háskólans til að drýgja
tekjumar. Með slíku móti má
hafa af þessu þokkalega afkomu
og maður þarf svo sem ekkert að
kvarta miðað við ýmsa aðra, en
það breytir því hins vegar ekki
að meðan menn em að sinna
slíkum verkefnum sinna þeir
ekki rannsóknum sem háskólinn
á að vinna að. Þetta kemur niður
á háskólanum þegar til lengri
tíma er litið, því miður.“
FRELSIÐ DÝRMÆTAST
En hvernig stendur þá á því
að þú, sem hefðir möguleika á
miklu betur launuðu staifi á al-
mennum markaði, hefur valið að
farafrekar í kennslu en að sinna
staifi sem gœfi betur af sér?
, ja, ég held nú að það sé alls
ekki alltaf þannig að lögfræðing-
ar á hinum almenna markaði,
sem svo er kallaður, séu í mjög
hátt launuðum störfum, auk þess
sem ekki er hægt að gefa sér að
ég ætti kost á þeim. Það er að
vísu rétt að menn sem praktísera
hafa margir allgóða afkomu fyrir
mikla vinnu. Auðvitað hefurmér
stundum dottið í hug að slíkt
væri það eina rétta. En starf við
háskólann hefur ótvíræða kosti
og það sem skiptir mig mestu er
það mikla ffelsi sem maður nýt-
ur hér. Það em forréttindi að geta
sjálfúr skammtað sér verkefhi og
hér er enginn sem segir manni
fyrir verkum. Kennsluskyldan er
hófleg og maður hefur tíma af-
lögu til að sinna hugðarefnum
stnum í greininni. Þetta eru ein-
faldlega þeir kostir sem ég met
mest, auk þess sem mér finnst
háskólinn vera skemmtilegur
vinnustaður."
Fréttir af miklu falli í al-
mennri lögfræði í lagadeild
eru árviss viðburður. Fallið
síðast mun hafa verið um 85%.
Hvernig er hœgt að skýra svo
háa fallprósentu, eru svona lé-
legir kennarar í lagadeild?
„Eflaust myndu margir af
þeim sem hafa fallið vilja
skýra árangurinn með lélegri
kennslu og sjálfsagt má lengi
bæta sig í því efhi. Ég held þó
að skýringamar séu fleiri. í
fyrsta lagi má nefna að lág-
markseinkunn í þeirri grein
sem þú nefndir er 7, sem er
hátt. Hlutfall þeirra nemenda
sem fá 7 og yfir í sumum
greinum í öðrum deildum há-
skólans er síst hærra en í al-
mennri lögfræði. Þá má nefna
að margir nemendur eru mjög
illa undir háskólanám búnir.
Þá skal fúslega viðurkennt að
námið er erfitt og miklar kröf-
ur gerðar og því stendur ekki
til að breyta."
Er lögfrœðin skemmtileg?
„Fólk gerir sér mismunandi
hugmyndir um störf lögfræð-
inga. Sumir sjá fyrir sér
Matlock þar sem tilþrif eru
dramatísk og ekkert minna en
mannslíf undir, aðrir sjá fyrir
sér gráðuga rukkara og enn
aðrir menn sem grúfa sig yfir
þykkar lagaskruddur í leit að
rökum til að rugla andstæðing-
inn í ríminu. Lögfræðin er
sennilega þelta allt og margt
fleira, oft injög skemmtileg, en
líka stundum óttalega leiðin-
leg.“
Björn E Hafberg