Pressan - 30.04.1992, Blaðsíða 26

26
FIMMTUDAGUR PRESSAN 30. APRIL 1992
E R L E N T
Hvað er Manila?
Áður óbirt rit-
gerð háðfugls-
ins Marks Twain
um bandaríska
heimsvalda-
stefnu og land-
vinninga Banda-
ríkjamanna á
Filippseyjum í
upphafi aldar-
innar.
Það var kannski heppilegt fyrir
bandaríska rithöfundinn Mark Twain
að ekki skyldi vera búið að finna
kommúnismann almennilega upp þegar
hann var upp á sitt besta. I áður óbirtri
ritgerð hans, sem birtist í aprílhefti
tímaritsins The Atlantic, lýsir hann
skoðunum sínum á landvinningum
Bandaríkjamanna á Filippseyjum um
síðustu aldamót.
Margt af því sem þar er sagt er eins
og uppkastið af andófi vinstri manna
gegn bandarískri heimsvaldastefhu síð-
ustu hálfa öld.
Nema hvað Twain var náttúrlega
fyndnari og meinhæðnari en þeim hefði
nokkum tíma tekist.
GEGN HEIMSVALDASTEFNU
Þótt Twain sé þekktastur íyrir skáld-
sögur sínar beindi hann á sínum tíma
pennanum ekki síður í blaðaskrifum
gegn því sem honum þóttu ógæfuspor
bandarískra stjómvalda. Meðal þeirra
var hin nýja heimsvaldastefna sem
Bandaríkjamenn tóku upp á síðasta ára-
tug aldarinnar og var eiginlega gælu-
verkefni og einkaframtak nokkurra
stjómmálamanna, manna á borð við
Theodore Roosevelt, Henry Cabot
Lodge og John Hay. Hún gekk gegn
öllum meginstraumum í pólitískri
hugsun Bandaríkjamanna fram að þeim
tíma og olli miklum deilum. Mark
Twain var meðal helstu gagnrýnenda
hennar og einn af foiystumönnum The
Anti-Imperialist League, samtaka sem
stofnuð voru í kjölfar átakanna á Fil-
ippseyjum.
Það var nefnilega á Filippseyjum
sem Bandaríkjamenn misstu meydóm-
inn í utanríkismálum. Þeir voru sjálfir
tiltölulega nýsloppnir úr klóm breska
heimsveldisins, voru yfirlýstir stuðn-
ingsmenn lýðræðis og þjóðfrelsis og
höfðu marglýst yfir að þeir ætluðu ekki
að fylgja sömu utanríkisstefnu og
gömlu evrópsku heimsveldin.
Þetta gekk lengi vel ágætlega og að
undanskildum litlum ævintýrum í
Mexlkó og Mið-Ameríku voru Banda-
ríkjamenn yfirleitt trúir þessari róttæku
stefinu. Þegar Kúbanir gerðu uppreisn
gegn Spánveijum 1898 studdu Banda-
ríkjamenn þá dyggilega og háðu það
sem Hay kallaði indælt stríð — „a
splendid little war“. En Spánveijar áttu
lflca Filippseyjar og þar var freistingin
of mikil til að Bandaríkjamenn stæðust
hana. Filippseyjar urðu fyrsta banda-
ríska nýlendan.
í STRÍÐ VIÐ FRELSISHETJUNA
Greinin eftir Twain er skrifuð árið
1901 og er að stofni til ritdómur um þá
nýútkomna ævisögu Emilios Aguin-
aldo, sem leiddi uppreisn Filippseyinga
gegn Spánveijum á síðasta áratug ald-
arinnar. Hann tók við stjóm filipp-
eyskra uppreisnarmanna árið 1896, að-
eins 26 ára, og knúði ffam loforð um
verulegar breytingar á stjómarháttum
Spánveija í landinu. Þegar Spánverjar
sviku greip Aguinaldo aftur til vopna
og naut þess nú að Bandaríkin höfðu
nýhafið styijöld við Spánveija á Kúbu
og vildu gjama losna við þá frá Filipps-
eyjum líka. I samvinnu við Bandaríkja-
menn var Spánveijum steypt og hann
tók við stjóm landsins.
Ekki lengi þó. I fnðarsamningum við
Spán fengu Bandarfldn yfirráð yfir eyj-
unum og í kjölfarið fylgdi stríð við her-
sveitir Aguinaldos frá 1899 til 1902.
Það er þetta stríð og landvinningastefha
Bandaríkjanna á Filippseyjum sem
Twain gerir að umfjöllunarefni í ritgerð
sinni. Sérstaklega staldrar hann við töl-
ur um mannfall og þá niðurstöðu höf-
undarins að ein milljón Filippseyinga
hafi fallið fyrir þrjátíu þúsund manna
sveitum Bandaríkjanna: „Þetta er 85
prósent meira mannfall en dæmi em
um úr sögunni, jafnvel þótt flóð og
hungursneyð og fjöldamorð hafi hjálp-
að til. Þrjátíu þúsund drápu milljón.
Það er leiðinlegt að höfúndurinn skuli
láta þetta fféttast; þetta er einkar vand-
ræðalegt afspumar."
Andstaða Twains við stríðið á Fil-
ippseyjum var hugmyndafræðileg og
svipaði að mörgu leyti til andófsins
sem seinna varð gegn stríðinu í Víet-
nam. Hann taldi að Bandaríkjamenn
ættu að vera talsmenn þjóðfrelsis og
sjálfsákvörðunarréttar þjóða, en ekki
taka upp á þeim gamla evrópska leik að
leggja undir sig fjarlæg lönd.
„Mér fannst að við ættum að vera
vemdarar þeirra (Filippseyinga) —
ekki reyna að kiemja þá undir hælum
okkar. Við áttum að losa þá undan
harðstjórn Spánverja og gera þeim
kleift að stjóma sér sjálfir. Það átti ekki
að vera rfldsstjóm eftir okkar uppskriff,
heldur ríkisstjóm sem endurspeglaði
viðhorf meirihluta Filippseyinga, rflds-
stjóm eftir þeirra höfði. Það hefði verið
verðugt verkefni fyrir Bandaríkin."
HVAÐ ER MANILA?
A öðmm stað lýsti Twain ríkisstjóm-
arfundi sem William McKinley forseti
hélt þegar fréttist að George Dewey
aðmíráll hafði unnið sigur á Spánveij-
um.
Það lágu nokkur atriði fyrir fund-
inum.
Fyrsta. Hvað er Manila? Er það
borg, meginland, eyjaklasi eða hvað?
Þetta olli nokkrum erfiðleikum.
Sumir ráðherrar héldu að það væri
eitthvað af þessu, aðrir eitthvað ann-
að. Forsetinn lét ekki í ljós skoðun á
málinu.
Annað. Hvar var Manila? Sumir
ráðherrar héldu að hún væri einhvers
staðar, aðrir héldu að hún væri ann-
ars staðar og enn aðrir héldu ekki.
Og aftur neitaði forsetinn að taka af-
stöðu.
Eftir harðar deilur var friðarsamn-
ingurinn við Spánverja samþykktur
og bandarískur almenningur gleymdi
hvað og hvar Manila var. Þangað til í
fyrra þegar ákvörðun var tekin um að
bandaríski herinn yfirgæfi Filipps-
eyjar, rúmlega níutíu árum eftir að
Twain skrifaði ritgerð sína og spurði:
„Eigum við að halda áfram að troða
siðmenningu okkar upp á þessar
þjóðir sem sitja í myrkrinu eða eig-
um við að láta aumingja fólkið í
firiði?
Karl Th. Birgisson
Félagsfundur
Félag starfsfólks í veitingahúsum
heldur félagsfund
vegna nýgerðs kjarasamnings og
sáttatillögu ríkissáttasemjara
mánudaginn 4. maí 1992 kl. 17.00
í Baðstofunni Ingólfsstræti 5.
Að fundi loknum geta félagsmenn
tekið þátt í
allsherjaratkvæðagreiðslu.
Félagsmenn eru hvattir til þess að mæta
og taka þátt í atkvæöagreiöslunni
Félagsfundur
Vegna nýgerðs kjarasamnings og
sáttatillögu ríkissáttasemjara fer fram
allsherjaratkvæðagreiðsla
í Ingólfsstræti 5 sem hér segir:
Strax að loknum félagsfundi
Félags starfsfólks í veitingahúsum
mánudaginn 4. maí nk. og stendur
til kl. 21.00
þriðjudaginn 5. maí
frá kl. 8.00 - 20.00
miðvikudaginn 6. maí
frá kl. 8.00-16.00
Félagsmenn eru hvattir til þess aö mæta
og taka þátt í atkvæðagreiðslunni
Þarftu að selja bílinn fljótt?
Ef svo er, þá láttu skrá hann á forgangslista hjá okkur.
Þú mátt reikna með aö bíllinn seljist mjög fljótt, líklega
á 1-30 dögum.
Forgangsbílar þurfa aö uppfylla eftirfarandi:
• Standa hjá okkur alla daga.
• Vera á raunhæfu verði.
• Vera í lagi og hreinir, helst skoð. '93.
Við munum auglýsa bílana uns þeir seljast.
Fyrir kauþendur þýðir þetta, góðir bílar á hagstæðu verði.
Bifreiöasala íslands, Bíldshöfða 8, sími 91 -675200.
TONLEIKAR
— Rouð óskrifforröð —
í Hóskólabíói fimmrudaginn 30. apríl kl. 20.00
EFNISSKRÁ:
Leevi Maderoja: Sinfónía nr. 1
Dohuslav Marrinu: Óbókonserr
J. N. Hummel: Inrroducrion, Adiogo, Theme &
Voriorions
Igor Srrovinskíj: Eldfuglinn
EINLEIKARI:
Mourice Dourgue
Dourgue er mennroður í Porís og skipri 1. verðlounum í olþjóðlegri
blósoralseppni órið 1966 með Jomes Golwoy. Honn hefur einnig
hlorið fleiri verðloun fyrir óbóleik. Dourgue er þekkrur og efrirsóiTur
einleikori víðo um heim.
HUÓMSVEITARSTJÓRI:
Petri Sokori aðalhljómsveirarstjóri SÍ.
Miðoponfonir og solo foro from á skrifstofu
Sinfóníuhljómsveitorinnor í Háskólabíói ollo virka dogo
frá kl. 9-17, sími 622255. Einnig eru seldir miðor í
anddyri við upphof tónleikonno.
SINFÓNÍUHUÓMSVEIT ÍSLANDS
Hóskólobíói v/Hogotorg. Sími 622255.