Pressan - 30.04.1992, Blaðsíða 38

38
FIMMTUDAGUR PRESSAN 30. APRÍL 1992
smáa
letrið
Fyrir atbeina Visindasjóös
Háskóla íslands má reikna
með að bráöum verði komið
á fót sýnasafni af íslenskri
gjósku. Að minnsta kosti
fékk Guðrún Þ. Larsen 200
þúsund króna styrk úr sjóön-
um vegna verkefnis með
þessu nafni. Ef Guðrúnu
tekst að koma safninu upp
getur hið svokallaða rútu-
dagsfólk flykkst á safnið og
skoðað gjóskuna hennar.
Þið getið rétt imyndað ykk-
ur fjörið.
„Nei, mikið rosalega er hún
svört þessi þarna."
„Já, þetta er bara eins og
sandur.“
„Mikið rosalega er ein-
kennilegt að þetta skuli bara
koma upp úr jöröinni. Þetta er
næstum þvi alveg eins og
sandurinn sem fór í gólfiö á
bílskúrnum."
Þannig munu 12 þúsund
manns skoða sýnlssafn Is-
lenskrar gjósku, dást aö
henni, fá sér ís og vera
komnir heim mátulega fyrir
barnatímann og eldamennsk-
una.
Þessir sömu 12 þúsund
manns skoðuöu ráðhúsið um
páskahelgina og tóku í hönd-
ina á Markúsi Erni Antons-
syni. Samkvæmt opinberum
tölum komu 40 þúsund gestir
í ráöhúsið þannig að hver
rútudagsmaöur og hver rútu-
dagskona hefur komið aö
meöaltali 3,33 sinnum í ráð-
húsið og heilsaö Markúsi Erni
í hvert sinn. Það er skiljan-
legt að hann skuli ekki hafa
áttað sig á að hann var búinn
að heilsa sumum oftar en
einu sinni. Þegar maður er
búinn að heilsa um þrjú
hundruö manns hættir mað-
ur að greina eina hönd frá
annarri.
Sönnunin fyrir því að rútu-
dagsfólkið er 12 þúsund en
ekki 40 þúsund kom á rútu-
daginn fyrir fimm árum eða
svo — en þaö er einmitt
dagurinn sem þetta fólk er
nefnt eftir.
Þá var sem sagt haldinn
rútudagur. Rúta var hífð upp
á Umferðarmiðstöðina og
fólki boðið að aka í rútu um
götur Reykjavíkur. Þó að fyrir
flestum hljómi það líkt og að
sitja í strætó mættu 12 þús-
und manns.
Og þá rann upp Ijós fyrir
þeim sem aldrei höfðu skilið
hvers vegna Eden í Hvera-
gerði var fullt um hverja helgi.
Eða hvers vegna 12 þúsund
manns mættu á gæludýra-
sýningu. Eöa Heimiliö '79.
Eöa sjávarútvegssýninguna.
Eöa Cirkus Arena. Eöa tor-
færukeppni í Þjórsárdal. Eöa
bara hvað sem var svo fram-
arlega sem hægt var að
kaupa miða við innganginn
og fá keyptan ís.
Þetta er fólkiö sem fyllti
Periuna á opnunardaginn og
lokaðist inni í lyftunni. Það
var mætt út í Viðey á sínum
tima. Þetta er fólkið sem
gengur niður Laugaveginn á
morgun í tilefni baráttudags
verkalýðsins þótt sú barátta
hafi þetta áriö ekki skilið eftir
sig nóg fyrir ís handa fjögurra
manna fjölskyldu. Þetta er
fólkið sem sendir inn umsókn
um aö fá sæti i dómnefndinni
fyrir Júróvisjón.
Og þaö fær fiöring þegar
það ekur framhjá Þjóöarbók-
hlöðunni og hlakkar til opnun-
ardagsins. Það greiðir jafnvel
sérstakan eignarskatt með
glöðu geði. Það veit að það
fær eitthvað fyrir peninginn
þótt síðar veröi.
ERTU FORFALLIN
„Ég var svo stjórnlaus fyrst
efitir að krítarkortin komu að ég
mátti ekki heyra minnst á útsölu,
afslátt eða raðgreiðslur án þess
að ég yrði að kynna mér málin
betur, það var alveg sama hvað
um var að ræða. Krítarkortin eru
öflugasta dóp sem ég hef komist
í kynni við,“ segir þrjátíu og
fjögurra ára maður sem ekki
bara rústaði eigin fjárhag heldur
kom aldraðri nióður sinni á
kaldan klaka vegna stjómlausrar
eyðslu í óþarfa drasl sem hann
keypti að jjví er hann segir til að
slá á sársauka og leiðindi.
Sagt hefúr verið að innra með
hverjum þeim sem á við vanda
að stríða vegna óhóflegrar
eyðslusemi sé að finna lítið bam
sem þekkir að besta leiðin til að
öðlast ást og vináttu félaganna er
fólgin í að stela smáaurum úr
buddu mömmu sinnar og kaupa
sælgæti fyrir vinina. Sumt fólk
lendir í að stunda þessa iðju alla
sína ævi og reynir viðstöðulaust
að kaupa sér vináttu með gjöfum
og lendir fyrir bragðið í að eyða
meiru en það aflar með afleið-
ingum sem allir geta séð fyrir.
Svo em það hinir sem em svo
nískir, eða sparsamir, að þeir
líða vítiskvalir í hvert sinn sem
þeir taka upp veskið.
Og síðan er það manngerðin
sem safhar öllu sem hönd verður
á komið og elskar bækumar sín-
ar eða vínkjallarann meira en allt
annað.
Allir þekkja þessi einkenni,
ýmist hjá sjálfum sér eða úr fjöl-
skyldu eða vinahópnum. I flest-
um tilfellum er þetta ekki annað
en eðlilegur hluti af persónuein-
kennum manna og flestir láta sér
fátt um finnast, hver hefur jú
sinn djöful að draga.
Allt, eða að minnsta kosti
flest, er gott í hófi segja spakir
menn. En það er alltaf ákveðinn
hópur manna sem ekki kann sér
hóf og lendir í vanda vegna
stjómleysis á ólíklegustu svið-
um.
Eyðslusemi, sem kalla mætti
ákveðna tegund hinna svo-
nefndu menningarsjúkdóma, er
þó fjarri því að vera fyrirbæri
ar heilsu og hamingju fleiri en
sjálfsagt flesta grunar. Vanda-
málið sem eyðsluklóin glímir
við er í eðli sínu ekki ólíkt of-
neyslu t.d. áfengis, eða þá því að
vera forfallinn bingó- eða spila-
kassaspilari. Sá eða sú sem þjáist
af eyðslusemi stefhir sjálfum sér
og nánustu aðstandendum í raun
og vem í sama vandann og of-
drykkjumaðurinn og spilafíkill-
inngera.
Öll einkennin sem fylgja
drykkjuskapnum koma fram hjá
eyðsluklónni. Sá sem eytt hefur
of miklu reynir fram í rauðan
dauðann að verja sig með öllum
ráðum, afsakanir og undansláttur
verða daglegt brauð. Þegar af-
sakanimar duga ekki lengur er
gripið til lygi, sjálfsréttlætingar,
hótana og svo framvegis.
Svo er lofað að bæta ráð sitt
og allt gengur bærilega um
stund, en þegar minnst varir er
allt komið á annan endann aftur.
ENDALAUS VÍIA-
HRINGUR
“Ég hafði í mörg ár verið í
stöðugum vandræðum með pen-
inga. Ef einhver bauð upp á af-
borgunarkjör, svo ekki sé talað
um afslátt, var hins vegar eins
og allar vamir gæfu sig.“
Það er þrjátíu og fjögurra ára
karlmaður sem segir frá. „En
þetta fór fyrst að verða að veru-
legri martröð eftir að krítarkortin
komu. Ég var fljótur að útvega
mér bæði Visa og Eurocard.
Auglýsingamar frá þessum fyr-
irtækjum vom þannig að þeim
tókst að telja mér trú um að ef
maður ætlaði ekki að lenda í
vandræðum í útlöndum þyrfti
maður að hafa bæði kortin.
Öldruð móðir mín, sem átti
skuldlausa fasteign, skrifaði upp
á háa tryggingarvíxla og mér
fannst ég maður með mönnum
að geta veifað þessum kortum.
En það fór fljótlega að síga á
ógæfuhliðina. Ég fór til útlanda
og það var eins og allt vemleika-
skyn roftiaði. Ég veifaði kortun-
um á báða bóga og keypti hluti
og gerði ýmislegt sem mér hefði
aldrei dottið í hug að kaupa ef ég
hefði þurft að borga fyrir það
með beinhörðum peningum á
staðnum. Með kortunum varð
allt svo auðvelt og skuldaskilin
virtust í órafjarlægð.
Svo var byrjað að slá víxil til
að borga Visa og annan til að
borga Eurocard þangað til ekki
varð lengra komist. Ég sé það
núna hvað þetta ástand var sjúk-.
legt, það sem ég var í raun og
veru að gera var að reyna að
kaupa mig stöðugt ffá einhverri
tómleika- og einmanaleikatil-
finningu sem hrjáði mig og kort-
in em magnaðasta dóp sem ég
hef kynnst. Þetta var eins og hjá
drykkjumönnum: Þegar mér
leiddist skrapp ég bara niður í
bæ og í stað þess að fara inn á
einhvem bar fór ég í fataverslun
og keypti mér eitthvað sem ég
hafði í raun og vem enga þörf
fyrir, eða þá að ég keypti eitt-
hvað til að geta farið í heimsókn
og haft gjöf meðferðis án þess
að nokkurt sérstakt tilefhi væri.“
Björn E Hafberg
eða ertu kannski
einn þeirra sem
safna öllu sem hönd
á festir? Eða sá sem
tímir varla að fæða
sjálfan sig né klæða?
E'iti* UirOyVMtcJ
Fjármálavandræði um að mati margra helsta undirrót þeirra vandamála sem nútímamaðurinn glímir
við. Fjármálavandræði kalla fram ýmsar þær tilfinningar og aðstæður sem leiða menn til hinnar mestu
ógæfu. Skömmin, sektarkenndin og reiðin em fýlgifiskar peningaleysis. Verstu glæpir em oft ffamdir
vegna fégræðgi.
Sjálfsagt átt þú ntinni peninga en þú gætir hugsað þér að nota, þannig mun það vera um flesta. Og
sjálfsagt getur þú ekki alltaf staðið í skilum á gjalddaga, en þar með er ekki sagt að þú eigir í peninga-
vandræðum á þann hátt sem hér að ofan hefur verið rætt um. En ef þú svarar mörgum af þeim spum-
ingum sem koma hér á eftir játandi er ekki ólíklegt að þú kunnir að eiga við það vandamál að stríða að
vera eyðsluseggur vegna tilfmningafegrar brenglunar.
1. VANTAR UPP Á AÐ ENDAR NÁI SAMAN UM HVER MÁNAÐAMÓT?
2. SAFNARÐU hægt og örugglega og tekur þig svo til einn góðan veð-
URDAG OG FERÐ Á EYÐSLUFYLLERÍ?
3 Hamstrarðu þegar þú þarft ekki á því að HALDA?
4. Hendirðu reikningunum þínum í ruslakörfuna?
5. Notarðu greiðslukort og ef þú gerir það, kemur þér þá ávallt á
ÓVART UPPHÆÐIN SEM ÞÚ HEFUR EYTT MÁNUÐINN Á UNDAN?
6. KAUPIRÐU gjafir eða gefur fé þegar þú HEFUR ALLS ekki ráð á SLÍKU?
7. ÞJÁISTU af höfuðverk, magasári eða bakverkjum?
8. FÆRÐU KVÍÐAKÓST ÞEGAR STYTTIST í AÐ GREIÐSLUKORTAYFIRLITIÐ KOMI?
9. Eyðirðu peningum í þeirri von að það geti haldið við vináttusam-
BANDI?
10. Tekurðu út fyrir að þurfa að verja peningum í nauðsynjar?
sem bundið er við síðustu ár eða
áratugi eins og sumir þessara
menningarsjúkdóma óneitanlega
eru. Eyðslusemi hefur fylgt
mannkyninu frá upphafi vega og
á sjálfsagt eftir að gera það svo
lengi sem eitthvað verður til að
eyða.
EYDSLUÆDI,
INNKAUPA-
ÁRÁTTAEÐA
KAUPÆDI
Eyðslubrjálæði, innkaupaár-
átta og kaupæði, svo fátt eitt sé
nefnt, eru hugtök sem ber á
góma í umræðum manna á milli.
Sjálfsagt líta margir þannig á að
peningaeyðsla framyftr það sem
fólk hefur í raun og veru ráð á sé
hjá flestum tímabundið ástand
sem ekki sé ástæða til að hafa
miklar áhyggjur af. Þetta sé eins
og að fá sér í glas; menn fari
stundum yfir strikið og ástæðu-
laust að hafa áhyggjur af slfku.
Og þannig er þetta vonandi hjá
flestum; þeim verður stundum á
að eyða örlitlu meira en góðu
hófu gegnir og svo nær það ekki
lengra.
Ymislegt bendir því miður til
að þessu sé annan veg farið hjá
mörgum. Á íslandi má telja þá í
þúsundum sem á hverju ári
íenda í stórkostlegum vandræð-
um vegna þess að þeir eyða
langt um efni fram og þá er ver-
ið að tala um eyðslu í annað en
það sem kalla má brýnustu
nauðsynjar.
EYDSLUFÍKN
Innkaupaárátta, óhófseyðsla
eða hvaða nöfnum sem fólk
kann að kalla þá hegðun fólks
sem augljóslega ræður takmark-
að við eyðslu sína er í nútíma-
samfélögum vandamál sem ógn-