Pressan - 07.05.1992, Blaðsíða 18
18
FIMMTUDAGUR PRESSAN FIMMTUDAGUR PRESSAN 7. MAÍ 1992
M E N N
Ragnheiður Davíðsdóttir, stjórn-
armaður í Menningarsjóði
Varúð til hœgri;
í menningu og
umferð
Fólk hefði svo sem getað sagt
sér það sjálft að það mundi ekkj
ganga hávaðalaust fyrir sig þeg-
ar Ragnheiður Davíðsdóttir léti
sér ekki lengur nægja að bjarga
umferðarmenningunni heldur
sneri sér að hinni æðri menn-
ingu. Það sem kom hins vegar á
óvart var að hún skyldi finna
hana inni í Menningarsjóði.
Hér á árum áður, þegar Ragn-
heiður var að kenna okkur hin-
Ragnheiður Dav-
íðsdóttir lét sér
ekki lengur nœgja
að bjarga umferð-
armenningunni
heldur sneri sér
að hinni œðri
menningu. Það
sem kom hins
vegar á óvart var
að hún skyldi
finna hana inni í
Menningarsjóði.
um hvemig við ættum að hegða
okkur í umferðinni, var nóg að
opna fyrir útvarpstækið til að fá
ftá henni ráð. Það var sama hvort
fólk vissi ekki hvort það ætti að
fara inn á aðrein eða ftárein alltaf
kom Ragnheiður með svar —
svo ftámarlega sem fólk kveikti
á útvarpstækinu sínu.
Og nú er íúveg það sama upp á
teningnum. í hvert sinn sem fólk
kveikir á útvarpstækinu sínu er
Ragnheiður mætt. Hún segist
hafa komið í veg fyrir hægri-
beygju í Menningarsjóði. Varúð
til hægri, þar eins og í umferð-
inni. Hún segist hafa staðið upp
til vamar sjóðnum og menning-
unni sjálfri. Og hún er úlbúin að
ganga úr Alþýðuflokknum ef
það getur orðið úl þess að halda
lífi í menningunni.
(Þetta síðasttalda ættu kannski
fleiri að taka úl athugunar.)
Það sorglega er að komið hef-
ur í ljós að Alþýðuflokknum er
hjartanlega sama um menning-
una og baráttu Ragnheiðar inni í
Menningarsjóði. Þetta á að
minnsta kosti við um þá Össur
og Jón Baldvin. Þeim er annara
um heiður Bessíar Jóhannsdóttur
og Ólafs G. en menninguna. Og
ef þeir hefðu getað unnið fleiri
krata á sitt band hefðu þeir
sparkað Ragnheiði út úr bæði
Menningarsjóði og flokknum.
Og það er reyndar líklegasta
niðurstaðan í þessu máli; að krat-
ar tilnefni annan aðalmann í
stjórn og Ragnheiður gangi til
liðs við Kvennalistann. Sá flokk-
ur hefur nefnilega komið auga á
um hvað þetta mál snýst. Það er
ekki bara menningin sem er í
hættu heldur kvenkynið sjálft.
Eða að minnsta kosú allar konur
nema Bessí Jóhannsdótúr. Það
vom nefnilega þijár konur sem
gerðu uppreisn gegn körlunum í
Menningarsjóði. Ekki gegn körl-
unum í stjóm sjóðsins, því þar er
bara einn, heldur körlunum sem
em ekki í stjóminni en vilja táðg-
ast með sjóðinn.
Það þarf því ekki mikinn spá-
mann úl að sjá Ragnheiði fyrir
sér í Kvennalistanum eftir að
Össur og Jón Baldvin hafa end-
urreist Bessí í Menningarsjóði.
Það sjá allir hversu frekleg árás á
konur það verður og Ragnheiður
og aðrar konur munu því flykkj-
ast úl liðs við Kvennalistann og
heQa þar batáttu úl vamar kon-
unni og menningunni.
2s
EES o^stjórnarskráin
Jón Baldvin pantaði álit
fjögurra lögfræðinga. Þing-
ið segist ekki taka mark á
þeim og ætlar að ráða sína
LIF EESIHONDUM
LÖGFIUBINGA
í umræðunni um EES og stjórnarskrána er enginn skortur á skoðunum
en því minna um afdráttarlausar niðurstöður. Stjórnmálamenn kjósa
að leggja málið í hendurnar á nokkrum lögfræðingum í von um að
þeir finni lausn — einhverja lausn.
Þegar deilan um EES-samn-
inginn og stjómarskrána er skoð-
uð skýtur sama spumingin upp
kollinum aftur og aftur: hvað
þurfa margir lögfræðingar að
vera sammála til að ríkisstjómin
losni við að breyta stjómar-
skránni með úlheyrandi þingrofi
og pólitískri óvissu? Líf samn-
ingsins virðist nefnilega undir
því komið hversu margir og
hversu virúr lögfræðingar raða
sér sitt hvomm megin við víglín-
una í deilunni um EES.
Fróðir menn um lög og stjóm-
skipan em mjög ósammála um
hvaða atriði EES-samningsins,
ef þá nokkur, kunni að brjóta í
bága við stjómarskrána. í besta
falli segja þeir um að ræða hefð-
bundnar skuldbindingar sem
hver þjóð gengst undir með al-
þjóðasamningum, sem sagt ekk-
ert fullveldisafsal með stórum
staf. I versta falli þýði þau fram-
sal á löggjafar-, framkvæmda-
og dómsvaldi sem gangi harka-
Iega á sveig við 2. grein stjómar-
skrárinnar. I henni em þijár ein-
faldar en mikilvægar seúiingar:
„Alþingi og forseti Islands fara
saman með löggjaf-
arvaldið. Forseti og
önnur stjómvöld [...]
fara með fram-
k væmdavaldið.
Dómendur fara með
dómsvaldið."
ÍSLENSK LÖG
VÍKJA
Stóm ágreinings-
atriðin virðast vera
þijú. Hið fyrsúi felst í
því að ef íslensk lög
stangast á við ákvæði
EES-samningsins er
kveðið svo á að lögin
skuli víkja og samn-
ingsákvæðin hafa forgang.
Komi upp ágreiningur í framú'ð-
inni um hvort últeknar ákvarð-
anir íslenskra stjómvalda stang-
ist á við samninginn mun
EFTA-dómstóllinn skera úr um
hann.
A yfirborðinu em þetta ekki
ósvipaðar skuldbindingar og Is-
lendingar hafa gengist undir í
öðmm alþjóðasamningum, til
dæmis varðandi mannréttinda-
mál eða í samningnum sem
fylgdi EFTA-aðild. EES-samn-
ingurinn er hins vegar mun víð-
tækari og tekur úl ýmissa atriða í
innanlandsviðskiptum og efna-
hagslífi sem hingað úl hefur ver-
ið skipað með innlendri laga-
setningu og innlendir dómstólar
hafa fjallað um.
Þetta em vissar kvaðir, en
ekkert ffamsal á löggjafar- eða
dómsvaldi, segja lögskýrendur á
öðmm kanú þessarar umræðu.
íslendingar munu eiga sinn full-
trúa í EFTA-dómstólnum og
auk þess em þetta ákvæði sem
Alþingi, löggjafinn, samþykkir,
rammi sem það samþykkir sjálfl
að setja sér.
Andmælendur bera fyrir sig
að úrskurðir EFTA-dómstólsins
séu bindandi að landsrétú og ís-
lenskum stjómvöldum beri
skylda til að framfylgja þeim.
Það geti falið í sér framsal á
dóms- og framkvæmdavaldi.
Jafnvel þótt þessi ákvæði séu
samþykkt vitandi vits, þá jafn-
gildi það stjómarskrárbreytingu
og stjórnarskránni verði ekki
breytt með einfaldri löggjöf. Til
þess þurfi að koma frumvarp úl
stjómskipunarlaga sem sam-
þykkt sé á tveimur þingum, með
kosningum á milli.
LAGASKÝRINGAR EB
GELDA
Annað vafamál lýtur einnig
að úrskurðum EFTA-dómstóIs-
ins. í bókun með samningnum er
gert ráð fyrir að í úrskurðum sín-
þykkir að þessum reglum skuli
beitt í úrskurðum EFTA-dóm-
stólsins.
EB FÆR FRUMKVÆÐI
Þriðja deiluefnið snýr að því
hvað gerist þegar EB ákveður
einhliða að breyta hjá sér úlskip-
unum eða lagasetningu sem
breytir ákvæðum í samningnum.
Þær breyúngar taka ekki gildi í
EFTA-löndunum fyrr en við-
komandi þjóðþing hafa sam-
þykkt þær. Fyrst fara þær fyrir
sameiginlega EES-nefnd og
þurfa EFTA-ríkin þar að sam-
þykkja þær samhljóða, þ.e. hvert
ríki hefur neitunarvald. Að því
búnu eru þær sendar til þjóð-
um skuli EFTA-dómstóllinn
beita þeim túlkunum og reglum
sem EB-dómstóllinn hefur beitt
í sambærilegum málum eða við-
víkjandi sambærilegum reglum.
Þetta er augljóst hagræðingar-
mál. Það kynni ekki góðri lukku
að stýra ef dómstólamir færu að
beita mismunandi lagareglum
og túlkunum í úrskurðum í sam-
bærilegum eða sams konar mál-
um.
Og þetta þýðir ekki annað,
segja þeir sem telja þetta ekki
framsal á dómsvaldi. Þetta er að-
eins samkomulag um að beita
tilteknum lögskýringarreglum
en ekki öðrum. Það er engin leið
að segja fyrir um nákvæmlega
hvaða áhrif þetta hefúr, einfald-
lega af því að við vitum ekki
hvaða mál kunna að koma úl úr-
skurðar.
Aðrir telja meiri vafa leika á.
Þeir segja að EB-dómstóllinn
hafi á ferli sínum lagt línumar í
ýmsum grundvallaratriðum og á
endanum geú þetta þýtt að úr-
skurðir EB-dómstólsins hafi
lagagildi á íslandi. Það er lág-
mark, bæta þeir við, að Alþingi
kanni ofan í kjölinn hvað í þessu
felst, hvaða grundvallarstefnu-
mörkun felst í úrskurðum dóm-
stólsins, áður en þingið sam-
EES er að taka af okkur
löggjafarvaldið, dóms-
valdið líka og jafnvel
framkvæmdavaldið,
segja efasemdarmenn
meðal lögspekinga.
þinganna til samþykktar eða
synjunar. Endanlegt ákvörðun-
arvald er því í höndum þjóðþing-
anna. Ergo: ekkert framsal á lög-
gjafarvaldi úl erlendra stofnana.
Þetta er ekki endilega svo ein-
falt, segja efasemdarmenn. I
þessu felst í það minnsta ffamsal
á fiumkvæði til EB, þar sem ein-
stakt EFTA-ríki getur ekki gert
slíkar einhliða breytingar með
sama hætú. Öll nýsköpun í lög-
gjöf í viðkomandi málum færi
því fram hjá EB. Þetta kann að
vera framsal á „efnislegu lög-
gjafarvaldi" úl stofnana EB. Is-
lendingar hefðu bara „neikvætt"
löggjafarvald með neitunarvaldi
sínu.
Að auki, halda andmælendur
áftám, má líta svo á að þetta sé
framsal á löggjafarvaldi í reynd,
þótt bókstafurinn segi annað.
Það sé úl að mynda ólíklegt að
einstök EFTA-ríki fari að setja
sig upp á móti mikilvægum
breyúngum sem aðrir hafa sam-
þykkt. Ef það gerist geú EB grip-
ið til viðeigandi gagnaðgerða
gagnvart því ríki, sem hugsan-
lega geti endað með uppsögn
samningsins alls. Það sé Damók-
lesarsverð sem muni draga úr
öllum úlburðum til andmæla af
hálfú EFTA-ríkja.
LÖGFRÆÐINGARNIR
EIGA LEIK
Það er engin tilviljun hversu
oft orð á borð við „hugsanlega"
og „líklega" koma fyrir hér að
ofan. Það er vegna þess að þessi
lögffæði er ekki vísindi frekar en
önnur lögfræði og skoðanir á
því, hvað tiltekinn texti þýðir,
eru næstum jafnmargar þeim
sem lesa hann.
Sú staðreynd að efasemdimar
eru margar og óvissan mikil er
nóg til að gera þetta að snúnu
vandamáli, sem ekki verður hjá
komist að fá niðurstöðu í. Þeir
em of margir — og ekki einung-
is andstæðingar samningsins —
sem hafa lýst efasemdum um að
samningurinn standist gagnvart
stjómarskránni.
Utanríkisráðherra hefúr skip-
að nefnd úl þess ama, sem út af
fyrir sig er viðurkenning á
vandamálinu. Stjómarandstaðan
segist ekki munu taka mark á
jxúm og vill láta „hlutlausa" lög-
fræðinga skera úr. Sömuleiðis
formaður utanríkismálanefndar
þingsins, sem ekki verður geng-
ið framhjá í mál-
inu.
Vandinn er sá
að það getur eng-
inn almennilega
skorið úr um mál-
ið. Hér á landi er
engin stofnun sem
hægt er að leita úl
um endanlegan úr-
skurð (í það minnsta ekki áður
en samningurinn tekur gildi),
heldur verður að leita álits ein-
staklinga sem geta aðeins láúð í
ljósi rökstuddar skoðanir.
Vandinn verður minni ef svo
ólíklega vill úl að íslenskir lög-
spekingar verða almennt sam-
mála um að ekki þurfi að breyta
stjómarskránni úl að samþykkja
samninginn. Eftir samtöl við þá
er hins vegar fyllsta ástæða úl að
draga það í efa.
Ef skoðanir verða margar og
skiptar getur þinginu varla talist
stætt á því að samþykkja samn-
inginn án ffekari málalenginga.
Stjómarskrá er nú einu sinni
stjómarsktá og varla hægt að tala
um nein „gtá svæði“ hvað hana
snertir. Þjóðaratkvæðagreiðsla
um samninginn sjálfan væri eng-
in breyúng á stjómarsktánni og
leysú því ekki þann vanda.
Þeirri hugmynd hefúr verið
fleygt að krafist verði aukins
meirihluúi á Alþingi úl að sam-
þykkja samninginn, úl dæmis
tveggja þriðjuhluta, úr því ein-
hver vafi leikur á um gildi hans
gagnvart stjómarskra. Þetta telja
stjómspekingar frekar subbulega
aðferð; annaðhvort þurfi að
breyta stjómarsktá eða ekki og
það sé ekki verjandi að fara
neinn milliveg í því. Og úl að
breyta stjómarskrí er ekki nema
ein leið: ffumvarp úl stjómskip-
unarlaga samþykkt á tveimur
þingum með kosningum á milli.
Kart Th. Birgisson