Pressan - 11.06.1992, Blaðsíða 27

FIMMTUDAGUR PRESSAN 11.JÚNI1992
27
S I Ó M E N N
fslands
Hrafnistumenn
hetjnr hafsins, alvöru naglar eða óhreyfandi gieðimenn
í gegnum tíðina hefur sjómaðurinn, dáðadrengurinn og hafsins hetja verið yrkisefni margra skálda
sem keppst hafa við að lofa og skrá líf sjómannsins. Það er svo önnur saga hversu vel textarnir end-
urspegla nútímasjómennsku þegar fiskikvóti gengur kaupum og sölum og „veiðináttúran hefur
minnkað í mönnum“ eins og sjómaður orðaði það. „Sjómennskan hefur versnað með núverandi fisk-
veiðistefnu, það er leiðinlegra og erfiðara að vinna við þetta.“
Sjómannslíf, sjómannslíf,
ástir og œvintýr,
kvótasprengd stórsjógnýr,
ólgandi útgerð dýr...
Varla verður þessi neyðarlega
skrumskæling á annars vel
þekktum og margsungnum
dægurlagatexta sungin á Sjó-
mannadaginn, heldur vafalaust
upprunaleg mynd í fullri lengd.
Sjósókn hefur frá öndverðu ver-
ið veruleiki landsmanna sem
hafa átt hálft lífið undir hafinu
og fyrir það hafa sjómennimir
verið lofaðir.
Rómantík sjómennskunnar í
ljóðlistinni felst í hættum hafs-
ins og ástinni sem í landi bíður.
Sjómaðurinn „treystir á skip og
trúir fast á tilgang í srnu starfi",
hann er „öruggur í stjóm og
augað hvasst“, „býst við árás, en
brosir þó — að beijast er lífsins
saga“. Sjórinn brotnar á breiðum
herðum þar sem víkingar mið-
anna verja fjöregg lýðsins —
ffelsið fyrir sjálfstæða þjóð. En
eftir stutta dvöl í landi „þá skai
kissa kærustuna, kveðja og
þakka liðinn dag! Úti á sjónum
aftur stíga annað þyngra göngu-
lag“.
ÍSLANDS
HRAFNISTUMENN ERU
HAFSÆKNIR ENN
Fyrir Sjómannadaginn árið
1940 voru gefnir út sjómanna-
söngvar sem hvatning og
dægradvöl fyrir íslenska sjó-
menn. Þar orti Magnús Stefáns-
son: ,
Islands Hrafnistumenn
eru hafsœknir enn,
ganga hiklaust á orustuvöll,
út í stormviðrin höst,
móti straumþungri röst,
yfir stórsjó og holskefluföll,
flytja þjóðinni auð
sœkja barninu brauð,
fœra björgin í grunn
undir framtíðarhöll.
ímynd sjómannsins íslenska
er ekki fyllilega laus við róman-
tík liðinna áratuga þó svo karl-
mennskan hafi um margt tekið á
sig grófari mynd. Goðsögnin
um sjómanninn, alvöm naglann
sem drekkur mikið í landi, á
Zippo-kveikjara, reykir Camel
og mikill völlur er á er velflest-
um kunnug. Þeir viðmælendur
PRESSUNNAR sem ekki höfðu
„migið í saltan sjó“ töldu flestir
að sjómannastéttinni fylgdi
harka, nokkurt óhóf, að sjómenn
lifðu hratt og hátt í landi og
væm grófir í tali.
Það sem gleymist og fólki er
síður kunnugt um er hvemig
heimur hins raunvemlega sjó-
manns er, álagið í litlu sambýli
við áhöfh stundum í lengri tíma,
í hvaða veðri sem er, í hvaða
skapi sem er. Að ekki sé talað
um langar fjarverur frá fjöl-
skyldu og vinum í landi.
SJÓMENN EKKI
DRYKKFELLDARI EN
LANDKRABBAR
Brennivínsdrykkja er yfirleitt
eitt af því fyrsta sem borgarböm
nefna til sögunnar þegar sjó-
menn berast í tal og sámar þá
mörgum. „Sjómenn em yfirleitt
ekki drykkfelldari en aðrir en
drekka aðeins á öðmm tímum
en landkrabbar," segir Gretar
Mar Jónsson, skipstjóri á rækju-
togara frá Sandgerði. „Skipin
em úti í viku til hálfan mánuð
og koma til dæmis að landi á
mánudegi í sólarhringsfrí. Þá
gera menn sér glaðan dag á öðr-
um tíma en hefðbundinn land-
krabbi gerir. Auðvitað er það
svo að hér er aðallega um yngri
sjómennina að ræða, því í stétt-
inni er fullt af fjölskyldurnönn-
um.
Er sjómannarómantíkin þá
bara gömul saga, sem ratað hef-
ur í ógöngur í órafjarlægð frá
raunveruleikanum? Sjómanna-
og skemmtivísur Asa í Bæ og
Oddgeirs Kristjánssonar í Eyj-
um em löngu orðnar ómissandi
á mannamótum þar sem allir
kyrja og mgga í takt. ,Á vissan
hátt þá vissi þetta á gott, en við
eigum bæði ljúfar og leiðar end-
urminningar um þessi kvæði,"
segir Hilmar Sigurbjömsson,
skipstjóri á trillubáti frá Vest-
mannaeyjum, sem er búinn að
sækja sjóinn „eiginlega frá því
ég fór að ganga og örugglega
búinn að vera jafhmikið á sjó og
í landi".
ORÐLJÓTIR DRABBARAR
Um sjómannasöngvana segir
Hilmar að í gegnum tíðina hafi
ungu fólki í landi verið inn-
prentað að í Eyjum væri enginn
maður með mönnum nema
hann væri búinn að drekka
brennivín í heila vertíð, „dansa
og drabba og leika sér, og út úr
þessu fengum við fólk sem varð
að alkahólistum. ímyndin var sú
að þú varst enginn sjómaður
nema þú værir drabbari líka,
bæði orðljótur og drykkfelldur
og allt þar fram eftir götunum.
Þessi ímynd er enn til.
Fram efitir öllu vom sjómenn
álitnir heimskir, að það væri
ekkert annað að gera við þessa
menn en setja þá á sjóinn.
Við vitum núna að sjómenn
þurfa menntum til að stunda at-
vinnu sína, það gengur ekkert
hjá þeim nema þeir mennti sig“,
segir Hilmar.
Það er því varla nóg að gefa
einn, tvo, þijá kossa og stökkva
svo um borð? „Ungur maður
fullur af lífsfjöri hugsar með sér
að það hljóti að vera fullt af fjör-
ugum stelpum hér í Eyjum og
hægt sé að detta í það að vild.
Það er ekki verið að hugsa um
skyldumar sem kalla í vinnunni.
Sumir sem koma úr landi halda
að þetta sé sjómannslíf. Þannig
fólk stoppar stutt við í sjó-
mennskunni," segir Hilmar.
SJÓMENNSKA ERFWARI
ENÞEIRHALDA
„Ég hef verið með unga
stráka og þeim finnst sjó-
mennskan oft erfiðari en þeir
áttu von á, einmitt út af þeim
ævintýraljóma sem birtist í
sönglagatextum," sagði Gretar
Mar Jónsson, sem hefur verið á
sjó í það heila í 22 ár og skip-
stjóri í 15 ár.
Gamalreyndir sjómenn eru
sagðir hafa gaman af að gera at í
nýliðum og fer miklum sögum
af hrakförum ungu sjóaranna.
Eitt það allra klassískasta er að
senda nýliðann að sækja damp í
fötu og gefa kjölsvíninu. Þá var
einum talin trú um að skipstjór-
inn hefði það að sið að prjóna
peysur á mannskapinn og var
nýliðanum bent á, um miðja
nótt, að nú væri einmitt rétti tím-
inn til að banka upp á hjá stjóra
og minna hann á peysuna því
hann sæti hvort eð er við pijóna.
Haft var á orði að viðtökumar
hefðu ekki verið í blíðari kantin-
um þegar ungi sjómaðurinn
vakti skipstjórann.
Á SJÓNUM ERU MARGIR
SÉRSTAKIR
KARAKTERAR
Sjómannasögur eru sjó-
mennskunni jafnómissandi og
nýjustu kjaftasögurnar eru
saumaklúbbunum var haft á orbt
við tíðindamann PRESSUNN-
AR. ,Á sjónum em margir sér-
stakir karakterar sem skemmti-
legar sögur fara af og gefa krydd
í tilveruna," sagði sjómaður.
Menn velta líka vöngum yfir því
hvað gerir einn sjómann feng-
sælli en annan — heppni, næmi