Pressan - 11.06.1992, Blaðsíða 30

30
FIMMTUDAGUR PRESSAN 11.JÚNI1992
S J Ó M E N N
H vað
dettur pér
\ hug
þegar þú
höyrír
minnöt á...
þorek?
Rögnvaldur
Sigurjónsson
píanóleikari
„Karfi... byrja að veiða hann
á fullu.“
Drífa
Árnadóttir
verkakona á Sauöárkróki
„Matur.“
Eyþór
Björgvinsson
sjómaöur
„Meiri kvóti.“
Elín
Árnadóttir
bankastartsmaöur á Akureyri
„Hringormar.“
Ragnar
Sigurðsson
sjómaöur
„Misvitrir sjávarútvegsráð-
herrar og fiskifræðingar."
Dóra
Bjarnadóttir
afgreiöslumaöur í KB í Borgarnesi
„Að nú má ekki veiða eins
og áður.“
Hlöðver
Guðnason
útgeröartæknir
„Síðasti þorskurinn í hafinu.“
Jackie
Eyþórsson
myndlistarmaöur og eldhúsambátt
„Sem bam bjó ég í Banda-
ríkjunum og þá kom þorsk-
urinn upp úr kassa og við
bjuggum til litlar kökur úr
fiskinum. Það var ekki fyrr
en ég flutti til íslands að ég
áttaði mig á því að þorskur-
inn kemur úr sjónum en ekki
upp úr kössum.“
ÓLAFUR BJÖRNSSON
SKIPSTJÓRI
SJÖMEIUIUSKAN
NAUT MEIRIVIRD-
INGAR HÉR ÁÐUR
ÞRÖSTUR LEÓ GUNNARSSON,
LEIKARIOG SJÓARI
SKREFIFRÁ ÁREKSTRI
Þeir sem alist hafa upp í
sjávarplássi úti á landi þekkja
betur en flestir hversu trillumar,
togaramir og slorlyktin úr frysti-
húsinu em mikilvægur þáttur í
lífi bæjarbúa. Þeir sem frá slík-
um þorpum koma hafa líka
fengið smjörþefinn af fiskeríi
við dorg niðri á bryggju. Margir
flytja burt. Flestir í stórborgina
fyrir sunnan þar sem sýslað er
með þjóðartekjumar og slorlykt-
in er víðs fjairi og fiskur þykir
ekki fínn pappír. Sumir flengjast
og snúa aldrei aftur en aðrir
gleyma ekki uppruna sínum.
Þannig er það með leikarann og
sumarvertíðarmanninn Þröst
Leó Gunnarson, sem ólst upp á
Bíldudal. Hann sameinar leik-
listina og sjómennskuna, stend-
ur á sviði á veturna og úti á
dekki á sumrin.
„Ég hef voðalega gaman af
þessu, það er gott að hella sér út
í þetta við og við og gleyma
leiklistinni, jafnvel sjálfum sér.“
Hvað er sjarmerandi við að
draga illa þefjandi fisk úr sjó?
„Þetta er annar heimur. Menn
em aleinir á nokkmm fermetr-
SÆMUNDUR
NORÐFJÖRÐ,
HEIMSPEKINEMI
OG SKÚTUÁHUGA-
MAÐUR
SJÓMENN LÁTA
SÉR FÁTT
FYRIR RRJÓSTI
RRENNA
Talað er um að ungir menn í
dag hafi lítinn áhuga á sjó-
mennsku og líti jafnvel niður á
sjómenn og alit sem hefur sporð
og andar með tálknum. Sjó-
mönnum, mörgum hverjum,
finnst á gagnkvæman hátt lítið
til námsmanna koma, sem mat-
aðir em á alis kyns lánum, fjár-
mögnuðum með peningum sem
sjómennirnir afla. Sæmundur
Norðfjörð er þó lifandi dæmi
um ungan mann sem ber virð-
ingu fyrir sjómennsku og stund-
ar nám sitt í heimspeki án lána
ffá ríkinu. Hann fór af sjálfsdáð-
um til Vestmannaeyja á sex-
tánda vetri og fékk pláss á tog-
ara. Sæmundur stundaði togara-
sjómennsku eitt sumar, en fjór-
um árum seinna fékk hann
brennandi skútuáhuga eftir að
hafa húkkað sér far með breskri
skútu yfir til Evrópu.
um úti í ballarhafi og komast
ekkert. Mórallinn verður að vera
góður, annars er þetta djöfull
leiðinlegt. Það er puðað, en eitt-
hvað er það sem dregur mig allt-
af aftur.
Það getur ofit verið mjög fjör-
ugt um borð ef maður er hepp-
inn með áhöfn. Við lendum í
ýmsu. Við vorum einhverju
sinni að sigla út og hver og einn
þurfti að sitja tveggja tíma vakt
uppi í brú með skipstjóranum
eða stýrimanninum. Þetta var
fjögurra daga ferð og undir lok-
in vorum við orðnir nokkuð
leiðir á þessu. Ég tók tvær vaktir
í einu, aðra fyrir vin minn. Þegar
farið var að líða á seinni vaktina
rölti ég niður til að fá mér kaffi á
meðan skipstjórinn og stýrimað-
urinn voru uppi í brú. Eftir að ég
var farinn fóru þeir inn í korta-
klefa að spá í spilin og héldu að
ég væri kominn aftur upp í
brúna. Ég gleymdi mér hins
vegar á kjaftatöm þar til skip-
perinn kom æðandi til mín, þrút-
inn af reiði, og öskraði eftir
vaktmanni. Síðan dró hann mig
upp og benti mér á olíuskip sem
„Þrátt fyrir að vinnan á sjó
geti oft verið erfið og lífið á tíð-
um kaldranalegt, þá heillaði
þetta mig samt að mörgu leyti.
Þá á ég við kyrrðina yfir sjónum
og tímaleysið. Menn vinna dag
og nótt og klukkan skiptir engu.
Eftir togarareynsluna langaði
mig oft aftur á sjó. Það var svo
fyrir um það bil fjórum árum að
ég kynntist annars konar sjó-
mennsku. Þá kom hingað til
lands stór skúta, fimmtíu og eins
fets kútter. Ég frétti að það vant-
aði mann um borð. Ég var ein-
mitt á leið til Evrópu, og skútan
á leið til Noregs, svo ég greip
tækifærið og fékk pláss. Þetta
var sjö daga sigling og hvergi sá
land á leiðinni. Vinátta tókst
með mér og eigendum skútunn-
ar, sem varð til þess að ég sigldi
var í þá mund að sneiða framhjá
okkur. Það skildi svona eitt
skref á miili. Við máttum þakka
fyrir að vera heilir á húfi.“
Hvemig er að vera nýliði um
borð, er það ekki bágt?
„Það tíðkast að gera at í
mönnum. Fyrst þegar ég fór um
borð örlaði nokkuð á sjóveiki.
Maður var því oft seinn á fætur
vegna sljóleika og þreytu. Vél-
stjórinn sem ræsti okkur vissi af
þessu. Hann vakti okkur alltaf
með þokulúðri en lék sér oft að
því að binda hnút á buxna-
skálmar okkar nýliðanna. Ef það
var bræla þá vomm við að velt-
ast um klefana okkar, hálfmeð-
vitundarlausir og grútsyfjaðir, á
meðan aðrir vom úti að beita!
Það getur því oft verið erfitt fyr-
ir mann að koma inn í áhöfn
sem hefúr verið saman í langan
tíma, sérstaklega ef hann hefur
ekki verið til sjós fyrr. Það em
dæmi um að menn hafi farið í
land eftir fyrsta túrinn. Menn
geta þénað vel á sjómennsku ef
vel fiskast, en þetta er geysileg
vinna. Það er ljóst.“
með þeim næsta sumar um
Miðjarðarhafið, frá Suður-Spáni
yfir til Sikileyjar. Það var
ógleymanlegt að fara höfn úr
höfn og vera frjáls að því að
sigla hvert sem var. í kjölfarið á
þessum ferðum fékk ég skútu-
bakteríu og tók skútupróf.
Stefnan er sú að eignast skútu
og sigla um heimsins höf.“
Það er öðmvísi að sigla skútu
en vera á togara, ekki satt?
,Jú, munurinn felst að miklu
leyti í því að á skútu ertu í miklu
meiri snertingu við náttúmöflin
og hagar ferðinni eftir veðmm
og vindum. Það er auðvelt að
berast af leið. Togarasjó-
mennskan er þó mun erfiðari.
Þar er unnið nær sleitulaust, en
hvíldartímarnir eru góðir og
marrið í vélunum fyllir lífið um
Ólafur Bjömsson, skipstjóri í
Keflavík, byrjaði ungur að
sækja sjóinn eða rétt við ferm-
ingaraldur eins og svo margir af
hans kynslóð. í þá tíð var ekki
um mörg önnur störf að velja,
enda lífið meiri fiskur en nú er.
Það var lenska þá á Suðumesj-
um að strákar fæm tveir saman
upp á einn hlut og væru þá í
landi í beitingunni mest og
reyndar í aðgerð líka eftir því
sem á þurfti að halda. Væm þeir
duglegir komust þeir gjaman á
bestu bátana. Seinna breyttist
þetta þannig að enginn mátti
fara á bát nema upp á fullan hlut
og þá fóru viðvaningarnir á
verstu bátana, nema væri fyrir
klíku.
Ólafur fékk ungur þá flugu í
höfuðið að allir yrðu milljóna-
mæringar á því að fara á sjó.
„Ég smitaðist af sjómannabakt-
eríunni af mági pabba míns,
sem var frægur togarakarl hér
og sá eini sem vitað var um á
þessum slóðum. Ég hændist að
honum og lærði að sjómennsk-
an væri göfugt starf. I ffamhaldi
af þvf lánaðist mér að komast á
togara, þá rétt rúmlega 17 ára.
Það var þegar Venus kom hér
inn og vantaði hjálparkokk.
Seinna varð ég svo stýrimaður
og stundaði togaramennsku í
sex ár.“
Hvemig augum em sjómenn
litnir í dag miðað við hér áður?
„Það er ekkert litið á sjómenn
í dag, en ég hef náttúrulega
mína skoðun á því. Ég veit ekki
hvað er litið á í dag. Þurfa menn
ekki helst að vera góðir að
sparka bolta, spila á gítar eða
eitthvað svoleiðis? Slíkir strákar
borð rómantískum blæ. Það er
líka sérstakt að kynnast alvöm-
sjómönnum. Þetta eru grófar
týpur, söguglaðar, og láta sér
fátt fyrir bijósti brenna.
Ég man eftir atviki sem er
lýsandi fyrir sjómenn. Við vor-
um að toga og það þurfti að losa
gilsinn og festa aftur. Þegar ég
var að festa hann, þá slaknaði á
vímum. Ég leit upp í brú og sá
að skipstjórinn veitti mér enga
athygli, svo ég fór að bogra við
að draga stroffumar úr netinu.
Allt í einu kipptist vírinn upp og
slóst í mig. Ég kastaðist ffá og lá
afvelta úti í lunningum. Þegar
ég rankaði við mér heyrði ég
rödd segja: „Ætlarðu ekki að
ganga frá stroffunni, strákur?“„
em aðalhetjumar í dag. í gamla
daga var rneiri virðing borin fyr-
ir sjómennsku og menn metnir
eftir því á hvaða skipi þeir vom
og með hvaða skipstjóra."
Hvað um starf sjómannsins,
hefur það breyst?
„Já, já, þetta er náttúrulega
ekki sambærilegt að vinna undir
lokuðu dekki eða lemja klakann
eins og maður mátti gera. Það
hefur allt breyst, ekki bara á tog-
urum heldur á öllum skipum. Á
gömlu gufutogumnum var það
þannig, að það var vatnstankur
ffamí sem þyngdi skipið aðeins
að framan. Þess vegna var það
kappsmál skipstjóra að tæma
þann tank hið bráðasta. Þar með
varð vatnslaust ffamí. Því fengu
þeir pjöttuðustu oft með sér vatn
í fötu hjá kokkinum til að þvo
sér um hendumar. Nú fara menn
í gufu og sturtu áður en þeir
stinga sér í koju. Þetta er þó enn
mikil vinna.“
Þessi vinna er ekki fyrir hvem
semer?
„I dag er eftirsóknarvert
tekjulega að fara á sjó, en menn
verða lflca að vinna fyrir tekjun-
um sínum. Það halda það ekki
margir út fram á elliár að vera á
sjó. Þó em einhver dæmi um
jaxla sem lifa það, en ekki
mörg. Það er oft talað um að
ævistarf flugstjóra sé svo stutt
að þeir þurfi voða mikil laun.
Menntun sjómanna gat verið
einskis virði. Ef sprenglærðir
menn fengu skipstjórapláss
dugði menntunin lítið ef þeir
fiskuðu ekki. Þá vom þeir látnir
taka pokann sinn. Éf menn
klikkuðu nokkra fyrstu túrana
vom þeir hinir sömu afskrifaðir.
Þannig er þetta enn í dag; menn
fá ekki marga sénsa.“
Hvað er það sem heillar við
sjómennsku, ekki er þetta hættu-
laust starf?
„Það er hættulegra að keyra
eftir Reykjanesbrautinni en að
sækja sjó. Annars er sjó-
mennska baktería sem í okkur
lifir, íslendingum. Ég held að
flestir sem hafa prófað þetta að
einhverju ráði kunni alltaf best
við sig á sjó. Það er ömurlegt að
vera sjómaður í mörg ár og fara
svo að vinna tímavinnu. Á sjón-
um em menn ekkert að hugsa
um klukkuna, að dagurinn klár-
ist. Menn hugsa bara um hvað
þeir geti fiskað. Ég vorkenni
þeim sem eru að bíða eftir
klukkunni hálfa ævina. Opin-
berir starfsmenn em þreyttustu
starfsmenn sem dæmi em um.“
Er eitthvað til í goðsögninni
um að sjómenn séu slagsmála-
hundar og miklir drykkjumenn?
„Þetta em kraftmiklir menn.
Það gekk oft mikið á á sfldarár-
unum á Siglufirði; ef einhver lá
vel við höggi var hann sleginn.
En þetta tal um fyllerí á sjó-
mönnum er hið mesta rugl.
Auðvitað drekka þeir ekkert á
við þá sem eru alltaf í landi,
meira og minna fúllir. Það þykir
eðlilegt að drekka allar helgar,
en sjómenn em bara sjaldnast
lausir þessa „réttu" daga til að
slást í hópinn.
Sjómennska er besti skóli
sem völ er á. Það er sitthvað
menntun og skólaganga. Sjó-
mennskan kemur fólki til
manns, því hún kennir því að
stóla á sjálft sig.“