Pressan - 09.07.1992, Blaðsíða 28

28
FIMMTUDAGUR PRESSAN 9.JÚLÍ 1992
... vera glaður í lund á föstudaginn langa. „Það er afskaplega hvimleitt.“
Hvem hefur ekki einhvern
tímann langað til að keyra yfir á
rauðu ljósi seint um kvöld eða
eldsnemma morguns þegar allt
er kyrrt og ekkert kvikt er sjáan-
legt í kílómetra radíus. En maður
heldur aftur af sér, því það er eitt
af því sem bannað er. Það er líka
bannað að reykja í bíó og fara í
ríkið fyrir tvítugt. Það má held-
ur hvorki sitja öryggisbeltislaus í
bíl þótt maður þoli ekki öryggis-
belti, né kaupa eins margar
flöskur af áfengi og mann lang-
ar í fríhöfninni.
„Um leið og íslendingum er
sagt að gera eitthvað, eins og
þvo sér áður en þeir fara út í
sundlaugina, fara þeir að æpa
um boð og bönn,“ segir Guð-
mimdw Andrí Thorsson rithöf-
undur. Líklega er eitthvað til í
því. Við viljum helst ekki láta
segja okkur fyrir verkum, en er-
um engu að síður ansi dugleg
við að setja boð og bönn. Þau
geta verið í formi laga og reglna,
eins og bannið við reykingum,
eða óskráðra reglna sem við setj-
um okkur sjálf, algerlega óum-
beðin. Það stendur til að mynda
hvergi að ófrísk kona megi ekki
reykja eða fá sér í glas, en geri
hún það er hún litin homauga af
öllum í kringum hana. Það telst
heldur ekki viðeigandi að hlaupa
á náttkjólnum út í sjoppu.
EKKI MEÐ HEILL
ALMENNINGS í HUGA
Allir sem PRESSAN tal-
aði við voru sammála um að
einhver boð og bönn
þyrftu að vera í þjóðfélag-
inu og það væri gömul
viska að menn ættu að
hlýða lögum sem em í
samræmi við vilja þjóð-
arinnar. Spumingin er
svo aftur hvemig eigi að
finna hann út þennan þjóð-
arvilja.
Þingmenn eiga að fara að
vilja kjósenda sinna og gæta
hagsmuna þeirra, en þeir gera
það ekki alltaf. Nýjasta dæmið
um það er mál Þorgeirs Þorgeirs-
sonar og tilvist 108. greinar
hegningarlaganna. í þeirri grein
er hagsmuna almennings ekki
gætt, heldur valdhafa. Þá setja
sérhagsmunahópar gjaman
fram kröfur, sem eru engum í
hag nema þeim sjálfum. Sem
dæmi má nefna löggjöf sem seg-
ir að það þurfi tiltekna mennt-
un til að geta sinnt tilteknu starfi.
„Þessi Iöggjöf er ekki sett með
heill almennings í huga,“ segir
GuÖmundur Magnússon þjóð-
minjavörður. Sama má kannski
segja um lög sem skikka menn í
ákveðin stéttarfélög og skylda þá
til að greiða í tiltekna lífeyris-
sjóði. Þetta er reyndar mál sem
erfitt er að ráða við, en er þó
stjórnast af
reglum
„Líf fólks stjórnast í ríkara
mæli af óskráðum reglum en það
gerir sér grein fyrir. Reglum um
rétta hugsun, lífemi, framkomu,
litaval og svo framvegis, „ segir
Matthías Viðar Sæmundsson
bókmenntafræðingur. „Eg hef á
tilfinningunni að allir séu að
breytast í sérfræðinga um aðra.
Þeir vilja hafa vit fyrir öðrum og
eiga þann draum æðstan að
verða lögskipaðir eftirlitsmenn
hinna.
Eg er alls ekki viss um, að ein-
staklingsfrelsið sé meira núna en
á einveldistímum. Það er
kannski minna um skráðar regl-
ur, en þeim óskráðu hefur fjölg-
að. Það má lítið bregða út af til
að eintaklingurinn sé litinn hom-
auga. Hneykslunarstig íslend-
inga er ótrúlega lágt. Þetta
sýna vel niðurstöður könn-
unar þar sem kemur fram að
fjöldi fólks aðhyllist dauða-
refsingu. Það er varla hægt
að ganga lengra,“ segir
Matthías Viðar.
„Hér áður var það fá-
mennur hópur embættis-
manna sem takmarkaði
frelsi fólks, en nú eru
bönnin fleiri. Þeim er
haldið við á óbeinan hátt í
skóla og fjölmiðlum og sá
sem fer út af sporinu er
sjálfkrafa dæmdur. Það
gerist ekki með lagaboð-
um, heldur er það almenningur
sem sér um eigin stjóm.“
... tjá hug sinn á prenti. „Meiðyrðalöggjöfin ógnar mannréttind-
um og málfrelsi. Þessi lög voru sett til að vernda lítilmagnann
fyrir ofstopafullum yfirgangi, en hafa reynst mörgum skálkan-
um skjól.“ „Reglur um tjáningafrelsi mættu vera rýmri.“
a 1 1
ekki
gefið.
sjálf-
Það sést á
því hve viðmælendur
PRESSUNNAR vom tví-
stígandi þegar þetta bar á góma.
Niðurstaða Mannréttinda-
dómsstóls Evrópu í máli Þor-
geirs varð til þess að margir
þeirra minntust á tjáningar-
frelsið. Thor Vilhjálmsson rithö-
fundur minntist á önnur mál. þar
sem vegið hefur verið að ritfrelsi
mann, m.a. þegar Hallur
Magnússon blaðamaður var
sóttur til saka fyrir ummæli sín
um Þóri Stephensen í Tímanum.
Sjálfur segir Thor: „Eg læt ekki
boð og bönn aítra mér ef
... vinna við jtað sem
mann lancjar. „JLöggjaf-
inn segir að (mS [mrfi til-
tekna menntun til aðgeta sinnt tilteknu starfi. Þessi lög eru
ekki sett meðíieill almennings í huga."
... reykja.... „Þetta
bann fer afskaplega í
taugarnar á mér.
Það er dæmi um
ónauðsynlegt bann."
Eg hef á tilfinningunni að all-
ir séu að breytast í sérfræð-
Inga um aðra
það rís
gegn geði mínu og
samvisku." Hann telur
meiðyrðalöggjöfina ógna man-
nréttindum og málfrelsi. „Þessi
lög vom sett til að vemda lítil-
magnann fyrir ofstopafullum
yfirgangi, en hafa reynst mör-
gum skálkanum skjól.“
STRANGASTA RIT-
SKOÐUN í NORÐURÁLFU
Astráður Eysteinsson bók-
menntafrœðingur bendir á
annað atriði, sem tengist rit-
frelsinu, ritskoðunina. „Það
er athyglisvert, eins og við er-
um frjálslynd að sumu leyti,
að hér skuli vera ein strang-
asta ritskoðun á vissu efni,
eins og klámi, sem þekkist í
norðurálfu. Bæði Bandaríkja-
menn og Þjóðverjar em til
dæmis rniklu „siðsamari“ en
við, en þó er klám mun að-
gengilegra í þeim löndum," seg-
ir Astráður. Ekki vildi hann
leggja dóm á þetta, en þó taka
það sem dæmi um hve mót-
sagnakenndir íslendingar em í
ýmsum menningarefhum.
En það þarf ekki alltaf lög og
reglur til að hefta tjáningu
manna. Óskráðar reglur geta ver-
ið jafn áhrifamiklar og þær skrá-
settu. Þannig geta fjölmiðlar
jarðað umræðuna um ákveðin
málefni með samtryggingu
þagnarinnar.
Ekki má til dæmis, nema
... taka strætó. „Það er
skylda hér að eiga dýran og
fi'nan bíl, af því það er ekki
boðið upp á almennilegar strætisvagnasamgöngur. betta er
bæði óþolandi og heimskulegt."
tipla á tánum,
ræða dauðann og sjálfsmorð;
það eru tabú. Þau voru það
aftur á móti ekki um aldamót-
in. Guðjón Friðriksson sagn-
fræðingur segir að í dagblöð-
um frá þeim tíma sé alltaf skýrt
nákvæmlega frá því hvemig
menn fóru að því að stytta sér
aldur eða hvemig dauða þeirra
bar að. ef hann var á einhvem
hátt óvenjulegur. Það er ekki
víst að brýnast sé að vera með
nákvæmar útlistingar á sjálfs-
morðsaðferðum í fjölmiðlum,
en áreiðanlega væri enginn
skaði af því að fjalla opin-
skárra um þessi mál en nú er
gert.
Annað mál er hvort það
komi okkur ekki við ef þing-
menn em fullir á þingfundum
og trufli með því fundinn.
Viðmælandi PRESSUNAR
hefur orðið vitni að slíku,
ásamt fleirum, en sá aldrei
sagt frá því í fjölmiðlum. Hér
áður fyrr veigraði Jónas frá
Hriflu sér aftur á móti ekkert
við að segja frá drykkjulátum
andstæðinga sinna á veitinga-
húsum borgarinnar í Tíman-
um.
HEUARTAK
ÞJÓÐKIRKJUNNAR
Hér er ekki ætlunin að deila
um það hvort rétt sé að hafa
þjóðkirkju. En það er spuming
hvort kirkjan komist ekki upp
með að hafa meiri áhrif á líf
manna en þeir kæri sig um. Guð-
mundur Andri talar um að Þjóð-
kirkjan hafi heljartak á sumum
dögum. „Það er meira að segja
verið að segja manni í hvemig
skapi maður á að vera,“ segir
hann og telur boðið um alvöru-
gefni á föstudaginn langa af-
skaplega hvimleitt. „Og með því
að loka til dæmis sjoppum, er
verið að gera manni daglegt líf
erfitt." Guðmundur Andri býður
reyndar fram lausn á vandamál-
inu., Jlún væri sú, að flytja hing-
að inn múhameðstrúarmenn í
stómm stQ, þannig að við neydd-
umst til að taka tillit til þeirra og
þá gætu veitingahús og sjoppur
verið opin á föstudaginn langa.“
ÁRÁS Á FRIÐHELGI
HEIMILISELDHÚSSINS
Einu af undarlegustu bönn-
um síðari tíma, bjórbanninu, hef-
ur loks verið aflétt. Ekki er víst
að annað betra taki við, því þegar
Guðmundur Bjamason var heil-
brigðisráðherra, boðaði hann
nýja stefnu í manneldismálum,
sem líklega er ennþá í gildi.
Stefnan er sú, að allir landsmenn
verði orðnir grasætur fyrir alda-