Pressan - 16.07.1992, Blaðsíða 20

20
FIMMTUDAGUR PRESSAN 16. JÚLI' 1992
E R L E N T
Vandræðabarn
hneykslar enn
Þótt unglingsstúlkan Drew
Barrymore sé hætt að nota eiturlyf
og drekki ekki áfengi er hún ekki
hætt að hneyksla Bandaríkja-
menn. Hún varð heimsfræg þegar
hún lék sætu litlu stúlkuna í bíó-
myndinni E.T., barn að aldri. Svo
lagðist hún í taumlaust sukk og
var orðin forfallin alkóhólisti, 13
ára að aldri. Hún fór í meðferð,
skrifaði bók, hefur verið þurr í
þrjú ár og lék ekki fyrir löngu í
nokkuð vinsælli kvikmynd, Poi-
son Ivy. í nýjasta hefti tímaritsins
Interview birtast svo nektarmynd-
ir af Drew Barrymore, næstum
eins og fjölskyldumyndir þar sem
hún skemmtir sér glöð í hópi vina
og vinkvenna. Landar hennar eru
ekki síst hneykslaðir á því að það
glittir í tvö ef ekki þrjú húðflúr á
líkama hennar...
Sílíkon vita
hættulaust
Voru læknar að mála skrattann
á vegginn þegar þeir bitu í sig að
það væri háskalegt að nota sílíkon
til að stækka brjóst kvenna. í
Bandaríkjunum var til dæmis lagt
tímabundið bann á slíkar læknis-
aðgerðir. Nýjar rannsóknir benda
hins vegar til þess að þetta sé nán-
ast hættulaust, allténd virðist ekki
hægt að sjá óeðlilega aukningu
krabbameinstilfella hjá þeim
íjölda kvenna sem hefur sílíkon í
þrjóstunum (100 þúsund í Frakk-
landi, e.t.v. tvær milljónir í Banda-
ríkjunum. önnur rannsóknin var
gerð í Frakklandi og spannar fjór-
tán ára tímabil, en hin í Kanada og
hefur nýlega birst í New England
Journal of Medicine — hvorug
leiðir semsagt í ljós krabbameins-
hættu, þótt dæmi séu um að kon-
ur haft haft óþægindi af sílíkoni í
brjóstum. Fegurðardísir á borð
við Cher og Birgitte Nielsen ættu
því að geta sofið rólegar...
Eyðnihneykslið í Frakklandi
Sakborningarnir gætu átt á hættu að fá
þriggja mánaða til fimm ára fangelsisdóm. Á kaldhæðnis-
legan hátt veltir skopteiknari fyrir sér refsingunni.
Læknar
dregnir fyrir d
Helmingurinn af 3.000 dreyra-
sjúklingum í Frakklandi er sýktur
af eyðni. 250 hafa látist. Þeim var
öllum gefið sýkt blóð fyrir árið
1985, en þá fyrst var farið að gera
ráðstafnir til að forðast sýkt blóð.
Michel Garretta, framkvæmda-
stjóra franska Blóðbankans —
CNTS— tókst að þagga málið
niður, þar til blaðran sprakk síðla
sumars í fyrra. Málið hefur gert
mikinn usla í stjórn Mitterands og
sumir vilja meina að ábyrgðin
liggi á æðstu stöðum. Niðurstaðan
varð sú, að fjórir læknar voru
dregnir til ábyrgðar og standa nú
yfir þeim réttarhöld. Garretta og
samstarfsmaður hans, Jean-Pierre
Allain, eru tveir þeirra. Hinir eru
Jacques Roux og Robert Netter,
háttsettir menn í heilbrigðisráðu-
neytinu.
Aðdraganda málsins má rekja
til ársins 1982. Þá ákváðu yfir-
menn CNTS að framleiða full-
kominn hreinisbúnað fyrir blóð
vegna þess að sala á innfluttum
tækjum, sem ríkið hafði nýverið
veitt sjálfu sér einkarétt á, gekk
ekki sem skyldi. Ráðuneytið og
Tryggingastofnun lögðu fram 80
prósent af fjármagninu í þessa
nýju framleiðslu. Búnaðurinn var
tilbúinn í árslok 1983, án þess að í
honum væri gert ráð fyrir að hægt
væri að koma í veg fyrir sýkingu á
hinum illræmda vírusi. Á sama
tíma kom í ljós að blóð ffá CNTS
var sýkt. Nú voru góð ráð dýr. Það
varð að hætta ffamleiðslunni, játa
að hún væri orðin ónothæf áður
en hún var tekin í notkun og að-
vara ráðuneyti og lækna. Stjórn-
endur CNTS völdu þögnina. Og
það þótt þeim hefði borist bréf frá
bandarískum framleiðanda, Tra-
venol-Hyland, fýrr á árinu. í bréfi
Travenol- Hyland, sem sent var til
allra yfirmanna stofnana þar sem
dreyrasjúkir fá aðhlynningu, segir
að þrátt fyrir að menn þekki ekki
ennþá þennan hættulega vírus,
séu miklar líkur á að hann smitað-
ist með blóði. Fyrirtækið bauð
viðtakendum bréfanna að kaupa
hreinisbúnað með hitatæki, en þá
vissu menn að með hita er hægt
að gera ákveðna vírusa óvirka.
Þeir hjá Travenol-Hyland vissu
ekki hvort tæki þeirra hefði áhrif á
HIV vírusinn, en álitu að notkun
þess minnkaði hættuna á smitun.
Michel Garetta fékk bréfið í hend-
urvorið 1983.
Jean-Pierre Allain, sem stjórn-
aði rannsóknar- og þróunardeild
CNTS taldi ekld ástæðu til að taka
bréfíð alvarlega og sagði í réttin-
um að hann hafi ekki talið það
neitt annað en auglýsingu. Jean-
Pierre Soulier, þáverandi fram-
kvæmdastjóri CNTS, virðist hafa
verið sömu skoðunar. Að minnsta
kosti gerði hann ekkert í málinu,
þrátt fyrir að Luc Montagnier,
prófessor hjá Pasteur stofnuninni,
væri búinn að segja honum að lík-
lega væri hægt að koma í veg fyrir
að dreyrasjúldingar smituðust við
blóðgjöf með því að hita blóðið. Á
þessum sama tíma kom upp
fyrsta tilfellið þar sem dreyrasjúk-
lingur smitaðist af eyðni. Og
skömmu síðar vöknuðu grun-
semdir um að fleiri væru sýktir.
Enginn gerði neitt í málinu.
Talið er að gróðasjónarmið hafi
ráðið ferðinni; Garretta hafi talið
mikilvægara að bjarga buddunni
en mannslífúm.
Þegar Allain var spurður að því
í réttinum hvort honum, sem
lælcni, hafi ekki borið skylda til að
draga úr hættunni á smitun, svar-
aði hann blákalt: „Á þessum tíma,
var ekkert vitað um eyðnismitun
nema í Bandaríkjunum"!
NU ANDAR SUDRIÐ
Bill Clinton ullaði ffaman í hefðirnar þegar hann valdi Al
Gore sem varaforsetaefni sitt. Líklega er þetta þó einhver
skynsamlegasta ákvörðun sem hann hefur tekið lengi.
Það er sagt að Al Gore sé lifandi
sönnun þess að stjórnmálamenn
geti verið myndarlegir og klárir
líka. Þetta segir að vísu meira um
Dan Quayle en A1 Gore, en mað-
urinn sem Bill Clinton valdi sér
við hlið í kosningabaráttunni á
líklega eftir að hjálpa honum
meira en í fyrstu mætti ætla.
Viðbrögðin við tilnefningu
Gore voru fyrirsjáanleg. Helst var
til þess tekið hversu líkir þeir Clin-
ton eru, Suðurríkjamenn á svip-
uðum aldri og svipaðra skoðana
um margt. Þetta gengur gegn
þeirri hefðbundnu skoðun að
frambjóðendurnir eigi að vera
ólíkir að uppruna og skoðunum
til að höfða til sem flestra. í reynd
er uppeldi þeirra og ferill mjög
ólíkur og ákvörðun Clintons end-
urspeglar fyrst og fremst þau ein-
földu pólitísku sannindi að það er
lífsnauðsynlegt fyrir demókrata
að sigra í Suðurríkjunum ef þeir
ætla að komast í Hvíta húsið í
haust.
Bil! Clinton ólst upp föðurlaus
við mikla fátækt. A1 Gore fæddist
inn í vel stæða fjölskyldu og pabbi
hans og alnafni var öldungadeild-
arþingmaður árum saman. Clin-
ton fór í Yale og Gore í Harvard,
en á meðan Clinton púaði gras í
Oxford fór Gore sem hermaður til
Víetnam. Hann daðraði við blaða-
mennsku eftir heimkomuna, en
var kosinn fulltrúadeildarþing-
maður 28 ára gamall árið 1976.
Suðurríkjamaður númer eitt.
Aðaláhugamál Víetnam- kyn-
slóðarinnar, frjálsar ástir og
grasreykingar, hafa bakað hon-
um vandræði.
Þar var hann í átta ár, en færði sig
yfir í öldungadeildina um leið og
hann hafði aldur til. Hann hefur
einbeitt sér að neytendamálum,
afvopnunarmálum og ekki síst
umhverfisvemd.
SUÐRIÐ SKIPTIR SKÖPUM
Það er smám saman að renna
upp fyrir bandarískum stjórn-
málaskýrendum hversu miklu
máli það skiptir fyrir forsetafram-
bjóðendur að ganga vel í Suður-
ríkjunum. Repúblikanar hafa vit-
að þetta lengi og það hefur verið
einn lykillinn að velgengni þeirra
síðasta aldarfjórðunginn. Fram-
bjóðandi sem sigrar í Suðurríkj-
unum þarf ekki nema einn þriðja
kjörmanna í Norðurríkjunum til
að tryggja sér sigur.
Það er ekld langt síðan það var
óhugsandi að vera annað en
demókrati í Suðurríkjunum. Þetta
á sér sögulegar skýringar sem ná
aftur til borgarastyrjaldar, en síð-
asta aldarfjórðunginn hefur þetta
smám saman verið að breytast. Ef
ffá er talinn Jimmy Carter (Suður-
ríkjamaður sjálfur) hafa demó-
kratar ekki mælst þar í forseta-
kosningum síðan Lyndon John-
son var og hét.
Strax árið 1966 fjölgaði veru-
lega fulltrúadeildarþingmönnum
repúblikana og Nixon nýtti sér
ERLENT SJÓNARHORN
JEANE KIRKPATRICK
Utanríkisstefnu á að tengja lýðrœðisþróun
Lýræðisríkjum heimsins hefur
fjölgað svo ört undanfarinn ára-
tug að það er freistandi að líta á
þessa þróun sem óumflýjanlegan
árangur „sögulegrar nauðsynjar“,
líkt og Francis Fukuyama gerði í
hinni ffægu grein sinni um enda-
lok sögunnar. Vísbendingar um
hið gagnstæða eru hins vegar
farnar að hrannast upp.
Þrátt fýrir að valdaránstilraun
hersins í Venezueia hafi mis-
heppnast í vetur vakti hún menn
upp af þeim draumi að lýðræðið
væri loks búið að hreiðra um sig í
nýja heiminum öllum að Kúbu
undanskilinni. „Valdarán" Al-
berto Fujimori Perúforseta sýndi
að þar á bæ var lýðræðið ekki fast
í sessi og á Haítí dó lýðræðið
vöggudauða.
Það er augljóslega ekki ffemur
hægt að reiða sig á að „söguleg
nauðsyn“ viðhaldi lýðræði í Vest-
urálfu en að hæfileiki mannsins
til þess að versla muni tryggja
verslunarfrelsi einn og sér. Við
þurfum heldur ekkert að reiða
okkur á hana, því við kunnum
orðið nokkuð góð skil á lýðræði,
hvernig það verður til og hvernig
það lognast út af. Á hinn bóginn
vantar okkur tækin til að fóstra
það.
Við eigum í litlum vandræðum
þegar byggja þarf upp hagkerfi
veikburða landa. Vesturlönd láta
sér ekld nægja að senda peninga,
heldur hafa alþjóðastofnanir á
borð við Alþjóðabankann og Al-
þjóðagjaldeyrissjóðinn það hlut-
verk að fylgjast með hagkerfum
viðkomandi landa, gefa holl ráð,
búa til endurreisnaráætlanir og
annaðíþeim dúr.
Oftlega mótmæla viðkomandi
ríkisstjórnir og segja hina alþjóð-
legu ráðgjafa ekki þekkja nægi-
lega vel til sérkenna iandsins, þeir
virði fúllveldi ríkjanna að vettugi,
beiti of harkalegum aðgerðum og
svo ffamvegis. Og þetta kann allt
saman að vera satt og rétt. Á móti
kemur að þörfin fýrir efnahags-
aðstoð er oftast sárari en virðing-
armissirinn. Yfirleitt sætta ríkin
sig við meðöl alþjóðastofnananna
að lokum og oftar en ekki lifir
sjúldingurinn.
En af hverju eru engar slíkar
stofnanir til á sviði lýðræðisupp-
byggingar? Sennilegast af því að
menn hafa lagt meiri áherslu á
efúahag en lýðræði, þrátt fýrir að
líklega viti menn meira urn hið
síðamefnda.
Enn sem komið er eru Banda-
ríkin eina landið í heiminum,
sem hefur reynt með kerfis-
bundnum hætti að móta utanrík-
isstefnu sína með það fyrir aug-
um að efla lýðræði í heiminum og
árangurinn hefur verið vægast
sagt misjafn. Viðleitni í þessa átt
hefur til dæmis aldrei verið reynd
1 samskiptum við arabaheiminn
eða önnur Afríkuríki en Suður-
Afríku. Það er helst gagnvart Sov-
étríkjunum fyrrverandi og róm-
önsku Ameríku, sem þessa hefúr
verið freistað, og það vegna þrýst-
ings ffá Bandaríkjaþingi en ekki
vegna stefnu Hvíta hússins eða
utanríkisráðuneytis. Og Kína er
enn með bestu kjarasamningana!
En hugmyndin er þrátt fyrir
allt til staðar. Það á að láta utan-
„Afhverju eru eng-
ar [alþjóðastofnan-
ir] til á sviði lýð-
rœð isuppbygging-
ar? Sennilega afþví
að menn hafa lagt
meiri áherslu á
efnahag en lýð-
rœði... “
ríkisstefnuna í garð einstakra
ríkja hvetja til lýðræðis og virð-
ingar fýrir mannréttindum.
Hötundurer tyrrverandi sendiherra
Bandarikjanna hjá SÞ.
Suðurríkjamaður númertvö.
Prófaði líka grasið, en barðist í
Víetnam. Eftirlæti Suðurríkja-
manna, þótt þeir vildu ekki sjá
hann í New York.
óánægju hvítra Suðurríkjamanna
á kerfisbundinn hátt. Það var hins
vegar Ronald Reagan sem innsigl-
aði meirihluta Repúblikana með
málflutningi sem sameinaði
kántríklúbbinn og kántrikrána
(yfirstétt og lægri stéttir).
BUSH MISSIR FÓTFEST-
UNA
George Bush er hefðbundinn
yfirstéttarrepúblikani af Austur-
ströndinni, en kemst upp með að
þykjast vera frá Texas af því að
fjölskyldan hefúr lengi átt þar ol-
íufýTÍrtæki. Hann tók Suðrið með
trompi árið 1988, en efnahags-
kreppan, sem staðið hefúr í tvö ár,
er þegar orðin Bush dýrkeypt
meðal lægri tekjuhópa, sem voru
lykilkjósendahópur repúblikana. í
fýllcisstjórakosningum í Louisiana
í haust þótti það frekar til vand-
ræða en hitt, þegar Bush lýsti
stuðningi við fýlkisstjórann Bud-
dy Roemer (einn af þeim sem
skiptu um flokk). Roemer var
rassskelltur í forkosningum.
Það er í þennan knérunn sem
Clinton er að höggva með valinu á
A1 Gore. Það kom í ljós í forkosn-
ingum fyrir forsetakjör 1988 að
Gore hefur mikið aðdráttarafl í
Suðurríkjunum, þótt aðrir, til
dæmis New York-búar, vildu ekki
sjá hann. Hann er líka búinn að
ganga í gegnum skoðun sem ætti
að tryggja að hann hefúr engin lflc
í lestinni á borð við þau sem Clin-
ton hefur sjálfur burðast með.
Gore vitnar gjarna í texta eftir Dire
Straits, en eiginkona hans, „Tip-
per“, hefur verið áberandi í bar-
áttu fýrir þvf að settir séu viðvör-
unarmiðar á hljómplötur sem
henta ekki viðkvæmum sálum.
Fyrir það fær Gore prik í Biblíu-
beltinu, þótt frjálslyndir annars
staðar líti á það sem bölvaðan
slettirekuskap.________________
Kart Ih.Birgisson