Pressan - 23.07.1992, Blaðsíða 20

20
FIMMTUDAGUR PRESSAN 23. JÚLI 1992
E R L E N T
f t u r b e r Leikkonan Demi Moore hneykslaði Banda-
ríkjamenn í ágúst í fyrra þegar hún birtist nakin og kasólétt á forsíðu tímaritsins Vanity
Fair. Og nú erhún aftur komin á forsíðu ágústheftis sama tímarits, kappklædd að því
virðist. Það er þó mesti misskilningur þvíMoore er allsnakin sem fyrr. Hins vegar hefur
flinkur málari gert sér að leik að mála á líkama hennar eftirmynd af fatnaði, bindi, skyrtu,
vesti ogjakkaföt. Undir málningunni er Demi Moore allsber. Það tók víst eina fimmtán
tíma að mála líkama leikkonunnar, sem virðist jafniturvaxinn og áðuren hún fæddi barn-
ið. Hún kvað hafa þjálfað sig þrjá tíma á dag til aðná því takmarki.
POLITIKEN
Þýsk freigáta
í Bonn er deilt um þá ákvörðun stjómarinnar að liðsinna alþjóðlega
flotanum sem hefur eftirlit með hafnbanni Sameinuðu þjóðanna gegn
Serbíu. Jafnaðarmenn álíta að nærvera þýsks herafla, freigátu og þriggja
orrustuflugvéla, utan yfirráðasvæðis NATO brjóti í bága við stjómar-
skrána. Bonnstjórnin er í meginatriðum sammála túlkun jafnaðar-
manna, en segir að umsvif flotadeildarinnar verði á alþjóðlegu hafsvæði.
Áhöfninni sé ekki ætlað að stöðva skip sem brjóti hafribannið, ekki verði
heldur skotið nema í sjálfsvöm. Þannig brjóti þessi ákvörðun ekki í bága
við stjórnarskrána.
Þessar deilur eru í hæsta máta yfirborðskenndar. Enginn trúir að
Serbíumenn verði meðfærilegri þótt þýskt skip bætist í evrópskan flota,
sem er meinað að beita valdi til að stöðva hafnbannsbtjóta. Þannig er
nærvera flotans í besta falli pólitísk aðvörun til Serbíustjórnar. í versta
falli er hún tilraun til að breiða yfir ráðleysi Evrópuríkja — sérstaklega
þó Evrópubandalagsins — andspænis mesta blóðbaði í Evrópu síðan í
heimstyrjöldinni.
Deilurnar í Bonn snúast því ekki um hörmungarnar í Bosníu- Herseg-
óvínu, heldur um hlutverk Þýskalands í veröldinni. Stjórnarskráin þýska
er afleiðing heimsstyrjaldarinnar. Sigurvegarnir og velflestir Þjóðverjar
vildu fyrirbyggja að þýsk hernaðarhyggja léti aftur á sér kræla. Nú er
spurt hvort ekki sé tímabært að Þýskalandi verði heimilt að haga sér eins
og önnur lýðræðisríki innan SÞ, í því skyni að afstýra ófriði eða stilla til
friðar. í næstum hálfa öld hafa'(Vestur-) Þjóðverjar sýnt berlega að þeir
eru lýðræðislega sinnaðir. Því teljum við að svarið eigi að vera já. Það
þýðir ekki að við eigum að gleyma, heldur að við eigum að fyrirgefa og
taka Þýskalandi eins og hverri annarri lýðræðisþjóð.
J\/lii()ur
vikunnar
Juan Antonio
Samaranch
Ólympíuleikar hefjast í
Barcelona um helgina. Það er
líklega sama hvernig íþrótta-
fréttamenn fetta sig og bretta,
maður leikanna verður eftir
sem áður Juan Antonio Samar-
anch, formaður Alþjóða-
ólympíunefndarinnar. Leik-
arnir hafa sjaldan farið fram í
skugga jafn mikillar gagnrýni
og nú og að miklum hluta
beinist hún að Samaranch.
Fjölmiðlar hafa rifjað upp að
Samaranch var dyggur stuðn-
ingsmaður Francos, einræðis-
herra á Spáni, allt þar til yfir
lauk. Honum er legið á hálsi
fyrir að hafa gert Ólympíuieik-
ana að efnahagslegu stórveldi
þar sem auglýsendur vaða
uppi — slíkt eigi lítið skylt við
hugsjón leikanna. Ólympíu-
nefndinni sem hann veitir for-
stöðu er álasað fýrir að stunda
hrossakaup í kringum leikana,
þetta sé sjálfvalin klíka forrétt-
indamanna, sem sumir skirrist
ekki við að þiggja gjafir í óhóf-
legu magni og jafnvel mútur.
Leikarnir þykja einnig hafa sett
ofan eftir ítrekuð lyfjahneyksli
og er nefndin gagnrýnd fyrir að
taka á lyfjamálunum með vett-
lingatökum. Síðasta uppákom-
an er svo sú þráhyggja Samar-
anchs að láta einskis ófreistað
til að koma íþróttamönnum
frá Serbíu og Svartíjallalandi á
leikana, í trássi við samskipta-
bann Sameinuðu þjóðanna.
Þetta breytir þó eklti því að
leikarnir verða haldnir í Barc-
elona, heimaborg Samaranchs,
sem hann varð eitt sinn að yfir-
gefa með skömm, eftir að hafa
ríkt þar í naftti Francos.
um kvöldið var búið að loka 13
þúsund gyðinga við ömurlegar
aðstæður inni á Velodrome d’Hi-
ver hjólreiðavellinum í miðri Par-
ís. Þar af voru fjögur þúsund börn.
Flest fólkið var flutt í svokallað-
ar Drancy-búðir, norðaustan við
París. Börn á aldrinum 2 til 16 ára
voru skilin frá mæðrum sínum,
sem voru sendar austur í álfu, og
sett í sérstakar fangabúðir í Pit-
hiviers, þar sem eldri systkini
reyndu að ala önn fyrir yngri
systkinum sínum. Á endanum
þótti stjórninni komið nóg og Pi-
erre Laval forsætisráðherra (sem
var tekinn af lífi eftir stríðið) bað
Þjóðverja að senda börnin austur.
Þjóðverjarnir hikuðu,
en loks rúlluðu
gripavagnarnir af
stað, eftir sérstakri
áætlun frönsku ríkis-
járnbrautanna — til
Auschwitz.
Það var svo ekki fyrr
en sumarið 1943 að SS-
sveitirnar yfirtóku búð-
imar.
Alls voru um 80 þús-
und gyðingar fluttir nauð-
ugir frá Frakklandi í stríðinu. Það
var um það bil fjórðungur gyðinga
sem þar voru búsettir. Aðeins um
2600 sneru aftur úr dauðabúðun-
um.
ötulasti baráttumaðurinn gegn
því að Frakkar nái að útmá þenn-
an blett á sögu sinni er nasista-
veiðarinn Serge Klarsfeld. Hann
hefur skrifað tveggja binda bók
sem hann nefitir Vichy-Auschwitz,
og íjallar um örlög franskra gyð-
inga á hernámsárunum. Klarsfeld
lærði lögfræði, gagngert til að geta
rannsakað glæpi nasistatímans.
Sjálfur á Klarsfeld líka persónu-
legra harma að hefna; faðir hans
var handtekinn í „rassíunni"
miklu 16. júlí og týndi lífinu í Au-
schwitz. Klarsfeld komst undan,
hann, systir hans og móðir voru í
feium öll stríðsárin, lengi vel í sér-
stökum skáp sem faðir hans hafði
útbúið.
f viðtali við danska blaðið Po-
litiken segir Klarsfeld að Frakkar
eigi erfitt með að viðurkenna ill-
virki Vichy- stjórnarinnar. f þeirra
augum hafi Þjóðverjar tekið gyð-
ingana, ekki franska Iögreglan
sem sá um að fínkemba hverfi
þeirra. Það sé hins vegar alveg
ljóst að gyðingahatur hafi verið
opinber stefna Vichy-stjómarinn-
ar. Þetta hafi Frökkum gengið illa
að skilja, enda hafi það verið leið-
togum þjóðarinnar eftir stríðið
hagfelldara að gefa til kynna að
Frakkar hafi sameinast hetjulega í
stuðningi við andspymuhreyfing-
una og hersveitir De Gaulles. Þess
vegna hafi ýmislegt verið á huldu
með örlög hinna 80 þúsund gyð-
inga.
En Frakkar hafa að undanförnu
þurft að horfast í augu við andúð á
gyðingum sem lengi hefur marað í
hálfu kafi þjóðarsálarinnar og
verður áleitið umhugsunarefni nú
þegar hægri öfgamenn vaða uppi.
Það vakti svo mikla hneykslun
fyrir stuttu þegar dómstóll felldi
niður mál Paul Touviers lögreglu-
foringja sem var ákærður fyrir
morð og nauðungarflutninga á
tíma Vichy-stjórnarinnar. Málinu
hefur verið áfrýjað, en margir em
gramir réttinum fyrir að hafa
komist að þeirri niðurstöðu að
Vichy-stjórnin hafi ekki getað
framið glæpi gegn mannkyninu
vegna þess að hún hafi ekki haft
neina heillega kynþáttastefnu á
borð við stefhu nasista. Nú, þegar
fimmtíu ár eru liðin frá því að
nauðungarflutningarnir hófust,
hafa margir orðið til að gagnýna
þegjandahátt stjórnvalda. Fjöldi
menntamanna hefur skorað á
Francois Mitterrand forseta að
lýsa því yfir að „Vichy, franskt
ríki“ hafi staðið fýrir ofsóknum og
glæpum á hendur gyðingum.
Mitterrand hefur vikið sér undan
og sagði í ræðu á Bastilludaginn
að Vichy og franska lýðveldið væri
tvennt ólíkt, fjórða lýðveldið sem
stofnað var 1946 hefði einmitt
byggt á höfnun Vichy-stjórnar-
farsins.
16. júní fór svo Mitterrand og
lagði blómsveig við innganginn að
hjólreiðavellinum þar sem gyð-
ingum var safnað saman fimmtíu
ámm áður. Sama dag urðu ýmsir
til að minnast þess að tæpum
fimmtán árum áður Iét annar for-
seti leggja blóm á leiði hershöfð-
ingja. Það var þegar Valéry Gis-
card d'Estaing sendi blóm til eyj-
arinnar If, þar sem Pétain hers-
höfðingi og leiðtogi Vichy-stjórn-
arinnar lést í útlegð.
Stríðsglæpir
/'Noregur..
það er ág! y
Frakkland
með lík í
lestinni
Á síðustu vikum hafa birst
ótal blaðagreinar og ýmsir sjón-
varpsþættir, þar sem eru færð-
ar sönnur á að Vichy-stjórnin
hafi tekið beinan þátt í of-
sóknum gegn gyðingum,
ólíkt þeirri útbreiddu sögu-
skoðun að þar hafi Þjóðverj-
ar staðið einir að verki.
Þvert á móti hafi hún haft
frumkvæðið að gyðingaof-
sóknum.
Frá mars 1941 til maí
1942 gaf Vichy-stjórnin
út 46 lagagreinar og 56
reglugerðir sem beind-
ust gegn gyðingum.
Strax sumarið 1940, ekki löngu
eftir hernám Þjóðverja, var gerð
lagabreyting og leiddi af sér að
gyðingar, margir á flótta undan
16. júní síðastliðinn
voru fimmtíu ár frá
„svarta fimmtudegin-
um“, þegar fjölda-
handtökur á gyðing-
um í Frakklandi
stríðsáranna áttu sér
stað í fyrsta sinn. Nú
er spurt áleitinna
spurninga um hlut
franskra yfirvalda í of-
sóknum gegn gyðing-
um. Margt bendir til
að þær hafi verið með
velvilja og jafnvel að
frumkvæði Vichy-
stjórnarinnar, sem var
leppstjórn þýska her-
námsliðsins. Þetta
hafa frönsk stjórnvöld
þó verið treg til að við-
urkenna.
nasismanum, sem fengu ríkis-
borgararétt á árunum 1933 til
1939 misstu hann aftur. Allar
þessar ráðstafanir voru sam-
þykktar og undirskrifaðar af Pi-
erre Pétain marskálki, stríðshetju
úr fyrra stríði og leiðtoga Vichy-
stjórnarinnar. Gyðingum var
meinað að gegna störfum hjá hinu
opinbera eða öðrum störfum sem
gátu leitt til samneytis þeirra við
annað fólk. Verslanir í eigu gyð-
inga voru sérstaklega merktar.
Smátt og smátt varð þróunin sú
að þeir urðu réttindalaus undir-
þjóð, sem var skylduð til auð-
kenna sig með áberandi gulri
Davíðsstjörnu.
Franska lögreglan tók svo bein-
an þátt í fyrstu fjöldahandtökun-
um, 16. júlí 1942 og allt bendir til
þess að þær hafi farið fram án
þess að Þjóðverjar hafi beinlínis
átt ffumkvæðið. Áætlað er að um
níu þúsund lögreglumenn hafi
tekið þátt í aðgerðunum. Þeir fóru
um Parísarborg frá klukkan fimm
um morguninn;