Pressan - 23.07.1992, Blaðsíða 28

28
FIMMTUDAGUR PRESSAN 23. JÚLI 1992
heilsu
aðferðir
að ná
andlegri
Ertu óánægður með sjálfan þig
og hvernig þú hagar lífi þínu?
Langar þig að koma lagi á sam-
skiptin í fjölskyldunni eða reyna
að skilja unglinginn þinn? Á
hverju ári er auglýstur fjöldinn all-
ur af námskeiðum, þar sem lofað
er lausn á vandanum. Sum þeirra
geta verið góð og stundum verða
þátttakendur fyrir sterkri upplif-
um. Sjaldnast gefst þó tími til að
takast á við vandann frá rótum og
vinna úr tilfinningunum. Viður-
kenndir sérfræðingar: læknar, fé-
lagsfræðingar og sáfræðingar, eru
því að öllum líkindum öruggasti
valkosturinn fyrir flesta. Gamla
góða Freudíska sálgreiningin og
margra ára meðferð er ekki lengur
eina aðferðin sem sálfræðingar
nota. Þeir styðjast við ýmsar
kenningar og gjarnan fleiri en
eina. Enda þurfa ekki allir margra
ára sálgreiningu til að koma sín-
um málum í lag. Eitt námskeið
getur nægt eða nokkur viðtöl hjá
sálfræðingi. Aðrir þurfa lengri
tíma, jafnvel regluleg viðtöl eða
meðferð í tvö til þrjú ár. Aðferð-
irnar við að hjálpa fólki að ná aft-
ur andlegri heilsu, sem nefndar
eru hér að neðan, eru flestar not-
aðar af íslenskum sálfræðingum
og öðrum sérfræðingum, nema
rebirth og fyrsta öskrið, en þeir
styðjast einnig við aðferðir sem
ekki eru nefndar. Til dæmis loco
therapy. Og hvað skyldu svo her-
legheitin kosta? Hver tími hjá sál-
fræðingi kostar á bilinu 2.200 til
rúmlega 3.000 krónur, en nám-
skeið getur kostað allt upp í
10.000-20.000 krónur.
„REBIRTH"
Fyrsta augnablik lífsins, fyrsti
andardrátturinn: Að fæðast er að
anda. Síðar meir í lífinu er hægt að
missa andann, kafna. Takmarkið
með rebirth — endurfæðing á ís-
lensku — er að finna aftur fyrstu
orkuna, andardráttinn. Með með-
ferðarfræðingi, einn eða með öðr-
um, uppréttur eða liggjandi út af.
Hann leggur hönd á höfuðið eða
magann. Biður mann að draga
andann. Ekkert gerist. Loftið
vantar. Það þarf að ná stjórn á
önduninni, varlega. Þá fyrst er
hægt að fara út á aðrar og við-
kvæmari brautir: Upplifa aftur
skelftngu fæðingarinnar. Hræðsla,
ofbeldi, aðskilnaður, allt er þetta
lifað upp aftur. Meðferðarfræð-
ingurinn aðstoðar, líkt og ljós-
móðir við barnsfæðingu. Það er
andað og andað aftur. Hraðinn er
aukinn, líkaminn spennist, hnú-
arnir kreppast. Andardrátturinn
stöðvast. I tíu sekúndur, tuttugu
sekúndur. Eilífið. Sumir verða
hræddir, stundum öskra þeir.
Anda svo á ný. Þegar það gerist
hafa þeir fundið aftur lífshvötina.
Ef eitthvað vit á að vera í meðferð-
inni, þýðir ekkert að reyna að ná
árangri í einum tíma. Það gerist
ekki nema með markvissum
framförum.
FYRSTA ÖSKRIÐ
(Primal screain)
Hugmyndin að baki þessari að-
ferð, er að kafa eftir því „fyrsta“.
„Hverjar eru tilfinningar þínar við
þessar aðstæður? Segðu það, tjáðu
þig,“ er grunnaðferðin. Takmark-
ið er að komast að því við hvaða
aðstæður tilfinningar eins og reiði,
leiði eða ást, hafa verið bældar
niður. öskrið kemur eins og bón-
us og er merki um að tilfmningin
hafi verið upplifuð á ný. Þessi teg-
und meðferðar átti sitt blóma-
skeið á byrjun áttunda áratugar-
ins, en hugmyndina má rekja til
beatnik tímabilsins og Kaliforníu-
búans Arthus Janov: Það var losn-
að við reiðina með því að berja
púða. Þannig lærðist aftur
„tungumál tilfinninganna“. En út
ffá þessu spruttu ýmsar öfgar. Það
gekk svo langt að rnaður þurfti
ekki að hlusta á aðra, ef mann
iangaði ekki til þess. Núna hafa
flestir snúið við þessu baki, en þó
má tengja þetta öðrum meðferð-
um, eins og vinnu með tilfinning-
ar. í þeim tilfellum er stundum
Öskrið kemur eins og
bónus og er merki um
tilfinningin hafi verið
upplifuð á ný.
að
gert ráð fyrir tímabili, þar sem
sjúklingurinn einangrar sig frá
daglegu lífi og vinnur stíft með
sínum meðferðarfræðingi.
GESTALT-MEÐFERÐ
„Aðalatriðið er ekki hvernig
komið er fram við mig, heldur
hvernig ég bregst við því, hvernig
komið er fram við mig.“ Gestalt
nærist á straumum úr fyrirbæra-
fræðinni, tilvistarstefnunni og
hugmyndum Reich, og gengur út
á að einstaklingurinn finni til
ábyrgðar á eigin lífi. Tilgangurinn
er að fá viðkomandi til að skilja
dýpstu ástæðurnar fyrir þeim
mistökum sem hann kann að
gera, og í öðru lagi hvern ávinning
hann hefur af að gera þau. Til
dæmis hvernig hann lætur sér
mistakast til að láta vorkenna sér,
eða til að virðast ekki betri en
pabbi, o.s.ffv.
Einstaklingar, hjón, fjölskyldur
og/eða hópar eru teknir í meðferð,
en hún gengur út á að spilað er á
mismunandi aðferðir til að tjá sig:
frá notkun orða til þess að leika
hlutverk fyrir aðra eða sjálfan sig,
en einnig er notuð myndlist og
stuðst við drauma. Takmarkið er
að vinna með fimm þætti: líkam-
ann, tilfinningar, skyiisemina, fé-
Iagslífið og hið andlega. Líkams-
tjáning sjúklingsins er undir smá-
Meðferðarfrœðingurinn að-
stoðar, líkt og Ijós-
imóðir við barns-
fæðingu. Það er
andað og andað
aftur. Hraðinn er
aukinn, líkaminn
spennist, hnúarnir kreppast,
Andardrátturinn stöðvast.
sjá (hvers
v e g n a
kreppir hann
hnefana um leið og
hann segist elska móður sína?...),
og meðferðarfræðingurinn er við-
staddur til að komast að því hvar
mótstaðan liggur, hvað það er
sem sífellt eitrar „góð samskipti
hans við sjálfan sig og aðra“.
Markmiðið er ekki að reyna að
finna rétt hlutverk handa hverjum
og einum, heldur að losa um öf-
garnar í persónuleikanum. Þetta
er meðferð sem endurnýjar árás-
argirnina og virkjar hana sem lífs-
hvöt. Þetta er aðferð til að finna
sjálfum sér stað í veröldinni.
FJÖLSKYLDUMEÐFERÐ
Kenningin er einföld: þegar
einn í fjölskyldunni er veikur, þarf
að lækna allan ættbálkinn. Saman.
Annars hindra þeir nánustu sjúk-
linginn — áfengissjúkling, barn
sem á við námsörðugleika að
stríða, o.s.frv. — óafvitandi í að
ná sér á strik. Hvers vegna? Af því
að án þess að vita það, skipulegg-
ur fjölskyldan allt sem hún gerir
með tilliti til sjúkdómseinkenna
blórabögguls síns. Ef þau hverfa
hefur því, sem hefur viðhaldið
veiku jafnvægi í fjölskyldunni,
verið kippt burt. Það er ástæðan
fyrir þversagnakenndri mótstöðu
fjölskyldunnar gegn því
að sjúklingnum batni.
Síðustu árin hafa
fjölskyldumeðferðir
verið vinsælar: sál-
j greiningarstraum-
ar, atferlisstraumar
I og „kerfi“ frá Palo
Alto skólanum,
hafa mest verið not-
‘ uð. Nýjasta aðferðin í út-
löndunum er að vinna
eftir ströngum ritúal.
„Sjúklingurinn" og hans
nánustu spjalla saman inni
í einu herbergi með einum
eða tveimur meðferðafræðingum,
undir vökulu auga myndbands-
upptöku-
v é 1 a r .
H i n u
H megin
zJf v ’ ®
f*'® ógagn-
sætt gler,
|11r.. ráða sér-
' ffæðingar í
það sem gerist.
Fjölskyldan veit
|S auðvitað um allan
þennan viðbúnað.
pv Meðferðarfræðingur-
inn — oftast sálfræðingur
— reynir fyrst að „treysta þau
bönd sem löngu eru brostin".
„Tvöföld skilaboð" eru dregin
fram í dagsljósið: Þegar það sem
sagt er er mótsagnakennt („leyfðu
því að gerast að sjálfdáðum", end-
urtekur stjórnsöm móðir við son
sinn, sem verður sífellt ráðvilltari)
og eitrar samskiptin. Meðferðar-
fræðingurinn hjálpar fjölskyld-
unni að verða meðvituð urn regl-
ur, tabú og goðsagnir í samskipt-
um innan hennar, sem hún hefur
sett sér sjálf, og afarnir og ömm-
umar eiga oft heiðurinn af. Allt er
þetta gert til að koma á nýju
skipulagi í fjölskyldunni og draga
þannig úr, eða láta hverfa, sjúk-
dómseinkenni sem áður voru
henni nauðsynleg til að viðhalda
stöðugleika.
SKYNDIMEÐFERÐ
Farið var að bjóða upp á svo-
kallaða skyndimeðferð, (strategic
therapy), í Bandaríkjunum á átt-
unda áratugnum, þegar trygg-
ingafyrirtækin hættu að endur-
greiða viðskiptavinum sínum,
sem áttu við sálfræðilega vanda-
mál að glíma, nema takmarkaðan
fjölda af tímum (eitt ár í mesta
lagi). Þar sem ekki gefst tími til að
leita langt aftur í fortíðina á
skömmum tíma, þá er ekki spurt
„hvers vegna á Jón við þetta
vandamál að stríða?“, heldur
„hvernig má Ieysa úr því eins fljótt
og auðið er?“ ... Þannig er aðferð-
in sjálf ekki endilega aðalatriðið. f
skyndimeðferð er unnið með að-
stæður sjúklingsins (sambýlis-
manni og fjölskyldu er stundum
boðið að mæta) og það hvernig
hann bregst við breytingum, og
honum er boðið upp á aðferð til
að minnka áhrif einkennanna. Ef
viðkomandi þjáist af hræðslu í
umferðinni og finnst líka heitur
ananas ógeðslegur, — sem getur
alveg verið — er hann látinn fara
út í umferðina einmitt þegar allir
eru á leið heim úr vinnunni. Ef
hann gerir það ekki, verður hann
að borða heita ananasinn (ojl).
Haldið þið að hann gæti það?
Hann kýs hræðsluna fremur en
ógeðið, og sigrast þannig á um-
ferðarhræðslunni. Hræðsla er af-
stæð. Með því að gefa sjúkdóms-
einkennin sem lækningu og brjóta
niður varnirnar, hefur verið tekið
fýrir ffekari þróun þeirra.
ERICKSON DÁLEIÐSLA
Þegar Milton Erickson fékk
mænuveikina 17 ára gamall, átti
hans þess kost að hlusta á þá sem
sögðu „þú ert búinn að vera“ eða
berjast. Hann valdi síðari kostinn
og lærði að nota uppsprettur eigin
sálarkima. Til þess að aðrir mættu
njóta góðs af því sem undirvit-
undin býr yfir, þróaði hann með-
ferðarkerfi byggt á dáleiðslu: hann
setti meðvitundina og mótstöðu
hennar „á vakt“ og gat þannig náð
til þátta sem venjulega eru grafnir
í undirvitundinni. Þar geymum
við okkar verstu martraðir, en
einnig okkar bestu eiginleika. Er-
ickson var að þessu á fjórða ára-
tugnum, en nú, 60 árum síðar, er
hann að komast aftur í tísku. Mál-
ið snýst ekki um að dáleiða sjúk-
lingana, veifandi ffaman í þá pen-
dúl og segja „láttu þér líða betur,
ég vil það“. Meðferðarfræðingur-
inn veikir meðvitundina með því
að segja frá einhverju leiðinlegu
eða sem erfitt er að skilja, þar til
sjúklingurinn „tekur við sér“.
Hann verður móttækilegri. Og
meðferðarfræðingurinn getur
„ögrað undirvitundinni". Þannig
getur hann útskýrt fyrir einstak-
lingi sem verður skelfingu lostinn
þurfi hann að fara í lyffu, að dag-
inn eftir geti hann farið í lyffunni
upp á fyrstu hæð, í næstu viku
upp á þá aðra. Stundum notar
hann líkingamál, tungumál undir-
vitundarinnar.
HUGRÆN
ATFERLISMEÐFERÐ
Það byrjar allt með „lélegum“
lærdómi. Til dæmis tengir barn,
sem kerfisbundið hefur verið refs-
að af foreldrum sínum, sjálfstæði
við refsingu. Til frambúðar. Jafn-
vel þegar komið er á fullorðinsár,