Pressan - 30.07.1992, Blaðsíða 23

FIMMTUDAGUR PRESSAN 30. JÚLÍ 1992
E R L E N T
23
I
Baksvið stríðsins í Júgóslavíu
MORÐÆDI
á Balkanskaga
Tito. (her hans voru menn af öllum þjóðernum, en ekki hélt það aft-
ur af þeim I grimmdarverkum.
í fjöllunum á Balkanskaga má ennþá finna bein og kjúkur
fómarlamba þjóðemisófriðar sem geisaði í seinni heimsstyrj-
öldinni. Tvær milljónir Júgóslava týndu lífi í stríðinu eða tí-
undi hluti íbúanna. Meira en helmingur dó í innbyrðis átök-
um þjóðanna sem byggja Balkanskaga. Tveimur kynslóðum
síðar logar sama hatursbálið aftín-. Þjóðarmorð fortíðarinnar
kyndir undir þjóðemisstríði nútímans.
Króatar fengu að leggja undir
sig alla Bosníu-Hersegóvínu og
lönd Serba, langleiðina til Belgrad.
Að vissu leyti var þetta hermdar-
gjöf, því á svæðinu var illviðráð-
anlegur glundroði þjóða og trúar-
bragða. Króatar voru rétt rúmur
helmingur íbúa í þessu nýja ríki.
Því vildu þeir breyta.
Þeir ákváðu að losa sig við
Serba, sem voru um þriðjungur
íbúanna. Aðferðin var ofsóknir,
nauðungarflutningar og fjölda-
morð. Sömu örlög ætluðu þeir
Gyðingum og Sígaunum. Þeir
fóru heldur ekkert í grafgötur með
ætlun sína. Strax í maí 1941 sagði
Milovati Sanic ráðherra: „Við
skirrumst ekki við að beita öllum
hugsanlegum aðferðum til að
hreinsa þetta land af Serbum.“
Foringinn Ante Pavelic lá held-
ur ekki á liði sínu. Áreiðanleg vitni
eru til að staðfesta sögu ítalska
fréttaritarans Curzio Malaparte.
Hann átti viðtal við Pavelic. Hann
rak augun í körfu við hliðina á
skrifborði foringjans, fulla af
ókennilegum glitrandi hlutum,
sem í sýn voru eins og skeldýr.
Fréttaritarinn spurði Pavelic hvort
svo væri. Foringinn svaraði bros-
andi: „Þetta er gjöf ffá hermönn-
unum mínum. Tuttugu kíló af
mannsaugum.“
ÞJÓÐVERJUM OFBAUÐ
Möndulveldunum þótti meira
að segja nóg um ofbeldisverk
þessara sveita. Chiano greifi, utan-
ríkisráðherra ftah'u, sagði að þetta
væru glæpamenn. Meira að segja
Þjóðveijum ofbauð. Þýskur hers-
höfðingi sagði að takmark þeirra
væri að svala Iægstu hvötum
mannssálarinnar.
Morðsveitirnar fóru milli
þorpa Serba, smöluðu íbúunum
saman, skutu þá þar eða leiddu til
afföku úti í skógi. Oft lokuðu þeir
fólkið inni í þorpskirkjunni og
kveiktu í. Þeir fylgdu semsagt
samviskusamlega stefhu stjómar-
innar; að útrýma næstum helm-
ingi Serba í r&inu, en reka hina á
brott eða neyða þá til að taka kaþ-
ólska trú.
f borgum var ekki jafnauðvelt
að komast upp með fyrirvaralaus
fjöldamorð. 1 staðinn var Serbum,
Gyðingum og Sígaunum safnað
saman og fólluð sett í útrýmingar-
búðir. Alræmdastar vora jaseno-
vac-búðirnar nálægt Zagreb, en
þar voru 7.000 börn tekin af lífi.
Og eina nótt voru 1.370 fangar
tískum samtímaheimildum er
getið 54 pyntingaraðferða sem
Serbar notuðu, meðal annars
undu þeir sér við að skera brjóstin
af lifandi konum.
TITO STÍGUR FRAM
Vorið 1941 kom svo fram á
Upp frá því geisaði stríð milli
skæruliðanna og konungssinna.
Hömlulaus ofbeldisverk Ustas-
a- og Tsjetnik- sveitanna og
stríðsglæpir Þjóðverja færðu
skæruliðum sífeÚt fleiri liðsmenn.
Þegar leið á stríðið hafði Tito yfir
öflugum her að ráða, sem átti í
stórorrustum við Þjóðverja og
ítali. Hann var, samkvæmt
skýrslu þýska herráðsins, „sterk-
asti maður á Balkanskaga". Þjóð-
Króatískir Ustasa-liðar með herfang. Serbum skyldi útrýmt.
Ante Pavelic, foringi króatískra
fasista. Með 20 kíló af manns-
augum í körfu.
drepnir — með sveðjum.
Kaþólskir klerkar litu ekki að-
eins á þetta þjóðarmorð með vel-
vilja, þeir beinlínis hvöttu til
krossferðar Ustasa-sveitanna
gegn rétttrúuðum Serbum og Bo-
sníumönnum sem aðhylltust mú-
hameðstrú. Prestar tóku jafnvel
þátt í morðunum eða veittu fólki
syndaaflausn áður en það var
drepið.
SERBAR MYRÐA
f fyrstu áttu Serbar erfitt með
að trúa að sjálf ríkisstjórnin
hyggðist útrýma stórum hluta
íbúa landsins. Serbarnir áttuðu
sig þó smátt og smátt á því að allt
gat gerst og þeir snerust til vamar.
Úr rústum serbneska hersins
myndaði herforinginn Draza Mi-
hajlovic andspymuhreyfingu sem
hann kallaði Tsjetnik. Sveitir hans
réðust á lögreglustöðvar og bæki-
stöðvar þýska hersins — enda
þótt þeir vissu að Hider hefði fyr-
irskipað að 100 Júgóslavar yrðu
drepnir fyrir hvern þýskan her-
mann. Sökum þessa sneru
Tschetnik-sveitirnar sér brátt að
óvinum Serba og Svartfjalla-
manna — Króötum og múham-
eðstrúarmönnum. Þeir gáfu Ust-
asa ekkert effir í morðæðinu.
í borginni Foca í Bosníu, þar
sem Króatar höfðu áður ofsótt
Serba, myrtu Tschetnik-sveitir
þúsundir múslima í júlí 1941. Lík-
unum fleygðu hermennirnir í
fljótið Drinu sem tepptist af þess-
um sökum. Og grimmdarverkin
voru ekki síður hrikaleg. I króa-
sjónarsviðið leiðtoginn sem hvað
lengst tókst að halda niðri þjóð-
ernishatrinu á Balkanskaga, Josip
Broz — Tito. Hann var til helm-
inga Króati og Slóveni og gerðist
kommúnisti þegar hann var
stríðsfangi í Sovétríkjunum effir
fyrri heimstyrjöldina. Hann sat
fimm ár í fangelsi, áður en hann
gerðist starfsmaður Komitern í
Moskvu. Hann lifði af hreinsanir
Stalíns og varð aðalritari komm-
únistaflokks Júgóslavíu.
Kommúnistarnir undir stjórn
Titos snerast ekki gegn Þjóðverj-
um fyrr en eftir innrás þeirra í
Sovétríkin, þegar griðasáttmáli
Hitlers og Stalíns brast loksins.
Stjórnarnefhd flokksins ákvað að
koma á laggimar skæruliðahreyf-
ingu þar sem allar þjóðirnar berð-
ust saman. Þetta speglast í stjóm-
arnefhdinni þar sem sátu auk Tit-
os Slóveninn Kardelj, Serbinn
Rankovic, Djilas frá Svartfjalla-
landi, Gyðingurinn Pijade og
Koncar frá Króatíu.
Tito reyndi að fá Mihajlovic,
foringja Tsjetnik-sveitanna, til
samstarfs við sig gegn Þjóðverjum
og her króatísku fasistanna. En
Mihajlovic var einarður konungs-
sinni og vildi ekkert með komm-
únista hafa. Brátt sló í brýnu með
skæruliðum kommúnista og
Tsjetnik-sveitnum. Þær myrtu
þrjátíu ungar konur sem ætluðu
að ganga tU liðs við kommúnista.
Þeir snerast til varnar. Mihajlovic
leitaði liðsinnis hjá Þjóðverjum og
afhenti þeim kommúnista sem
sveitir hans höfðu tekið til fanga..
vetjar gerðu út sveitir til að reyna
að koma honum fyrir kattarnef,
en alltaf slapp Tito, stundum á
undraverðan hátt.
KOMMÚNISTAR MYRÐA
LÍKA
En skæruliðar kommúnista
voru heldur engir englar. Þeir
skirrtust ekki við að beita sömu
aðferðum á óvini sína og var plag-
siður f landinu. Milovan Djilas
lýsti þessu síðar: „Það sem gerði
þessi skuldaskil ennþá hryllilegri
vora morð á ættingjum. f Herseg-
óvínu reyndu synir að sanna trú-
mennsku sína með því að myrða
feður; síðan var dansað í kringum
lfldn og sungið.“
Þegar ítalir gáfust upp í sept-
ember 1943 snerist stríðsgæfan
Tito í hag. Tveimur mánuðum
síðar kom svokallað frelsisráð
saman og myndaði stjóm samein-
aðs bandalagsríkis Júgóslavíu.
Tito varð forseti og hélt því emb-
ætti til dánardags
1980.
sigur
Eftir
skæru-
1 i ð a :
magn-
aðist blóð-
baðið aftur.
Grimmdarverk
þeirra hafa
lengi legið í
þagnargildi, í Júgó-
slavíu jafnaðist
við landráð að
ræða um þau,
en þeim hefur
þó verið lýst í bókum sem birst
hafa á Vesturlöndum.
f kjölfarið á undanhaldi þýska
hersins fylgdu eins konar þjóð-
flutningar í norðurátt. Þeir sem
höfðu starfað með Þjóðverjum,
hermenn sem höfðu farið með
óffiði gegn löndum sínum, Ustas-
ar og Tsjetnikar með sítt hár og
mikið skegg, konur og börn —
um hálf milljón manna streymdi í
átt að ítölsku og austurrísku
landamærunum þar sem Bretar
höfðu nú tögl og hagldir.
En Bretar hleyptu fólkinu ekki
neitt. f örvæntingu fyrirfóru
flóttamennimir sér í hópum. Bret-
arnir horfðu skelfingu lostnir upp
á hatursæði sigurvegaranna. A
akri við borgina Bleiburg lögðu
sveitir Króata niður vopn og
drógu upp hvíta fána. í skóginum
umhverfis voru skæruliðar með
vélbyssur, þeir hófu skothríð.
Blóðbaðið stóð yfir í tvo daga, 15.
og 16. maí 1945. Enginn hefur tölu
á því hversu margir vora drepnir,
en líklega skiptu þeir tugum þús-
unda. Bændur eru enn að grafa
bein og líkamsleifar upp úr akrin-
um.
Bretar féllust lúca á að afhenda
Tsjetnika og slóvenska kvislinga
sem geymdir voru í fangabúðum.
Blóðbaðið hófst á nýjan leik. Við
námu í Kocevski Rog í Slóveníu
störfuðu aftökusveitir ósleitilega í
tvær vikur íjúm' 1945. Meira en 15
þúsund manns biðu bana; suma
þurfti ekki einu sinni að skjóta —
í dauðans angist stukku þeir út í
námuna. Gulltennur voru rifnar
úr fómarlömbunum, hringir rifiiir
eða skornir af fingrum.
Aftökusveitunum, sem myrtu
að minnsta kosti 40 þúsund
manns í norðurhluta Júgóslavíu,
var umbunað með orðum, gullúr-
um, myndavélum og sumarleyfis-
dvöl við ströndina.
Aðrir óvinir skæruliðanna vora
reknir um landið þvert og endi-
langt, að ungversku og rúmensku
landamærunum, þar sem þeim
var gert að yrkja jörðina í heima-
högum Dónár-Þjóðverja. Fyrir
stríðið var íjöldi þeirra um hálf
milljón. Allir vora þeir reknir burt
eða líflátnir — um 200 þúsund
þeirra týndu tölunni.
Milovan Djilas skrifaði að þessi
hermdarverk hefðu ekki verið
samkvæmt neinni tiltekinni fyrir-
skipun að ofan. Aðeins einu sinni
sagði Tito að þetta hefði verið
nauðsyn. f árslok 1945 mun hann
hins vegar hafa fyriskipað að blóð-
baðinu skyldi slota.
Þá var hann orðinn óumdeild-
ur drottnari yfir allri Júgóslavíu,
„síðasti Habsborgarinn", eins og
hann var einhverju sinni nefndur.
Með valdboði bannaði hann ein-
faldlega deilur milli þjóðanna sem
byggðu ríkið. Fimm árum síðar
lýsti kommúnistaflokkurinn því
digurbarkalega yfir að þjóðernis-
vandamálið í Júgóslavíu væri fylli-
lega leyst.
Þar lofaði Tito upp í ermina á sér.
Ossiar lágt
skrífaðir
Þrátt fyrir að næstum þrjú ár
séu liðin síðan múrinn féll og
næstum tvö -síðan þýsku ríkin
voru sameinuð, er Berlín ennþá
tvískipt borg. Þarf að segja fleira
en að á síðasta ári voru um 16
þúsund hjón gefin saman í Berlín.
Um það bil hundrað konur frá
Vestur-Berlín játuðust blökku-
mönnum frá Afríku. Hins vegar
giffust á sama tíma aðeins 46 karl-
manni ffá Austur- Berlín.
Jodie Foster
líka blautleg
Þeim íjölgar
sífellt kvik-
myndastjörn-
unum sem
komast í
heimspress-
una fyrir það
eitt að hafa
leikið í fun-
heitum ástar-
senum, sem I
oftar en ekki verða efiiiviður í alls-
konar vangaveltur um hvort
stjörnurnar hafi bara verið að
leika eða hvort þær hafi „gert
það“ í alvörunni. Nú virðist stór-
leikkonan Jodie Foster ætla að
bætast í þennan hóp. í kvikmynd-
inni Tune in Tomorrow leikur
hún prestsdóttur sem giftist syni
auðugs plantekrueiganda. Þetta er
á tíma þrælastríðsins í Bandaríkj-
unum, eiginmaðurinn fer í stríðið
og sex árum síðar birtist hann aft-
ur — eða maður sem segist vera
hann. Með þeim takast ástir, eld-
heitar að sögn, en eiginmaðurinn
er leikinn af Richard Gere.
Ollie North
bersf gegn
dónatextum
I Banda-
r í k j u n u m
geisa deilur
um bersögla |
rokktexta,
suma all-
klámfengna
en aðra sem
þykja hvetja I
til ofbeldis og
haturs. Upp á |
síðkastið hef-
ur athyglin einkum beinst að lagi
rapparans Ice T sem heitir „Cop
Killer“, en menn bíða líka eftir
nýrri plötu effir rapparann Paris,
en þar mun ekki vera talað neinni
tæpitungu. Nú hefur baráttunni
gegn dónatextum bæst öflugur
liðsmaður, en það er enginn ann-
ar en Oliver North, einn helsti
sökudólgurinn í frans-Kontra
hneykslinu. Samtök Ollie North,
sem beijast fyrir amerísku gildis-
mati, hafa lýst því yfir að textar
Ice T brjóti í bága við lög og hvetji
til uppþota og stjómleysis.
Kaninn vill Juliu og Hllel
Mel Gibson er sá kvikmyndaleikari sem er í mestu uppáhaldi
hjá Bandarikjamönnum, sérstaklega þó konum. Samkvæmt
skoðanakönnun sem timaritið Bntertainment gerði er hann
allmiklu vinsælli en þeir Kevin Costner, Tom Cruise, Michael
Douglas og Harrison Ford. Julia Roberts er vinsælasta leik-
konan, en næstar henni koma Goldie Hawn, Michelle
Pfeiffer, Meryl Streep og Whoopi Goldberg. I
könnuninni kom einnig fram að 44 prósent
aðspurðra töldu að Catherine, persónan sem
Sharon Stone lék í biómyndinni Ógnareðli, hafí verið
morðinginn. Kántrítónlistarmaðurinn Garth Brooks var
valinn vinsælastisöngvarinn, en Mariah Carey vinsælasta söngkonan. LA
Law voru valdir vinsælustu sjónvarpsþættirnir, en flestir vildu sjá fram-
hald afkvikmyndinni Lömbin þagna og hljómsveitina Eagles aftur á sviði.
I