Pressan - 17.09.1992, Blaðsíða 18
18
FIMMTUDAGUR PRESSAN 17. SEPTEMBER 1992
E R L E N T
Rauði herinn enn og
aftur til vandræða
f Sovétríkjunum fyrrverandi eru 4 milljónir manna undir vopnum, en lið-
hlaup er algengt, hermenn selja vopn sín fyrir mat og herinn er í upplausn.
Nú velta menn því fyrir sér hvort herforingjarnir una þessu öllu lengur, en
eins óttast menn að málaliðar flæði um öll fyrrum ríki Sovétríkjanna
]\/[aður
vikunnar
Helmut Kohl
Helmut Kohl, kanslari Þýska-
lands, er í frekar vondum mál-
um. Hann heíur setið á veldis-
stóli í tíu ár og lengstum verið
farsæll þjóðarleiðtogi, en nú
virðist sameining þýsku ríkj-
anna, þetta mikla kappsmál
hans, ætla að verða of stór biti.
Það er náttúrlega tóm vitleysa
að reyna að halda því fram að
ný-nasismi sé að ná einhverj-
um ítökum að marki í Þýska-
landi. Lýðræðið þar er traust í
sessi. En öfgamenn í austri
hafa fengið að vaða uppi í
næstum mánuð. Stjórnvöldum
hefúr mistekist að koma á lög-
um og reglu. Kohl sjálfur sætir
mikilli gagnrýni fyrir að hafa
sýnt ráðleysi gagnvart ofbeldis-
mönnum, en líka gagnvart
miklum fjölda innflytjenda,
sem veldur gremju meðal
þýskra. Fall kommúnismans
breytti meiru fyrir Þýskaland
en nokkurt annað ríki í Vestur-
Evrópu; þangað hafa streymt
1,5 milljónir manna ffá komm-
únistaríkjum. Landið er að
drukkna í fólki sem þar vill fá
búsetu. Það var Kohl sem var
driffjöðrin í sameiningu þýsku
ríkjanna. f austurhlutanum
kraumar óánægja vegna at-
vinnuleysis og ójafhaðar, í
vesturhlutanum vita menn að
Kohl sagði ekki allan sannleik-
ann um kostnaðinn af samein-
ingunni, sem verður meira en
200 milljarðar marka í ár. Það
eru átta prósent af þjóðarffam-
leiðslu Þýskalands. Efhahags-
bata verður vart í austrinu, en
Kohl þarf að geta gefið raun-
hæf fýrirheit um hversu lengi
þetta ástand muni vara. Hann
hefur lofað upp í ermina á sér
og er ekki lengur leiðtoginn
sem nýtur óskoraðs trausts. Ef
ffam heldur sem horfir getur
hann varla búist við að sitja
áfram eftir kosningar 1994.
Það er rætt um að helsti mögu-
leikinn að þeim loknum verði
eins konar þjóðstjóm flokks
hans, KristUegra demókrata,
og andstöðuflokks Sósíal-
demókrata.
HATZOFE
(Tel Aviv)
Á borði ívans Bizhans, aðstoð-
arvarnarmálaráðherra Úkraínu,
er líkan af Mig-29-orrustuvél. f
stað rauðu stjörnunnar, sem
prýddi vélar sovéska flughersins,
er depill með fánalitum Úkraínu,
blám og gulum. Bizhan segir að
ekki sé búið að taka endanlega
ákvörðun um hvernig flugvélar
úkraínska hersins verða merktar,
en bætir við að þegar þar að kem-
ur verði enginn skortur á flugvél-
um til að mála.
Úkraínski herinn hefur nóg af
öllu: hermönnum, flugvélum,
skriðdrekum og öðrum vígtólum.
Á leiðtogafundi þeirra Kravtsjúks
Úkraínuforseta og Jeltsíns Rúss-
landsforseta í upphafi ágústs urðu
þeir ásáttir um að skipta milli sín
380 skipa Svartahafsflota Sovét-
ríkjanna til 1995. Þegar allt er talið
hefur Úkraína næststærsta herafla
í Evrópu. Á pappírunum er Úkra-
ínuher stærri en sá franski, breski
eða þýski, aðeins rússneski herinn
er stærri.
En tölur segja ekki alla söguna
um hinn raunverulega herstyrk
þeirra ríkja, sem áður voru innan
vébanda Sovétríkjanna. Öll þeirra
— litla Moldova innifalin — hafa
einhvern her, þótt sumir þeirra
séu reyndar í smæsta lagi. En
sundrung Rauða hersins hefur
vitaskuld dregið úr hernaðargetu
leifa hans. Sem er kannski eins
gott því nægur er kryturinn.
HANDÓNÝTUR STÆRSTIHER
EVRÓPU
Sem fyrr sagði er rússneski her-
inn öflugasti her Evrópu þegar lit-
ið er á tölurnar. Hershöfðingjarnir
í hinum nýja Rússaher, sem Jelt-
sín mótaði, segja hins vegar töl-
urnar ómarktækar. Leontíj Kuz-
netsov varaformaður herforingj-
ráðsins sagði í blaðaviðtali á dög-
unum að raunverulegur herstyrk-
ur Úkraínu væri þrisvar sinnum
öflugri en herstyrkur Rússlands.
Þrátt fyrir að Kuznetsov barmi
sér líkast til fullmikið er nokkuð
hæft í kvörtunum hans, ekki síst
þegar litið er til þess hvernig sov-
éski herinn var uppbyggður.
Bestu hersveitirnar voru flestar
staðsettar andspænis heijum Atl-
antshafsbandalagsins í Austur-
Þýskalandi, Póllandi og Eystra-
saltsríkjunum, því á þeim slóðum
var helst búist við að myndi reyna
á herinn. Annar öflugur hersöfn-
uður var í Úkraínu og Hvítarúss-
landi, en veikustu hersveitirnar
voru síðan í Rússlandi sjálfu.
f janúar síðastliðnum fóru
úkraínsk stjórnvöld ffarn á að her-
menn Rauða hersins á úkraínskri
grundu ynnu Úkraínu hollustu-
eiða eða færu ella. Talið er að um
ein milljón hermanna hafi verið
þá í Úkraínu eða um 'A Rauða
hersins. Þar af hafa um 500-
600.000 manns gengið Úkraínu á
hönd.
í Úkraínu eru líka kjarnorku-
vopn af ýmsum stærðum og gerð-
um, en þau eru hins vegar (enn
sem komið er) alfarið undir yfir-
ráðum Kremlveija.
Bestu hersveitir Rússa, sem
þeir fengu í sinn hlut þegar Sovét-
hernum var skipt upp, eru enn ut-
an Rússlands, alls um 600.000.
Talið er að í Þýskalandi séu enn
um 200.000 manns, 30.000 í Pól-
landi og meira en 100.000 í
Eystrasaltsríkjunum. Þessar her-
sveitir eru heimamönnum vita-
skuld mikill þyrnir í augum, sem
þykir Rússar draga lappirnar við
að kalla herina heim. f Eystrasalts-
ríkjunum ræður vafalaust miklu
að yfirmenn hersins vilja einfald-
lega ekki viðurkenna sjálfstæði
ríkjanna og telja öryggi rússneskra
borgara þar hætt ella. Mestu ræð-
ur þó sennilegast sú staðreynd að
Rússar hafa ekki hugmynd um
hvar þeir eigi að koma öllum
þessum herskara fyrir, hvað þá
hvemig þeir eigi að fæða hann og
klæða.
SKRIÐDREKUM BEITT FYRIR
PLÓGJÁRN
En þrátt fyrir að þetta hafi verið
blómi Sovéthersins em uppi mikl-
ar efasemdir um bardagahæfni
hans. Liðhlaup er gífurlegt, her-
kvaðning í molum, heragi fyrir bí
og liðsandi sömuleiðis. Af þessum
sökum líta menn svo á að í raun
séu afar fáar herdeildir undir átök
búnar. Fregnir berast sífellt af her-
sveitum, sem selja vopn sínar og
verjur til þess að fá í svanginn,
þannig að víðs vegar um leifar
Sovétríkjanna má sjá traktors-
lausa bændur plægja akra sína
með lítillega breyttum T-52-skrið-
drekum. Við rætur Kákasus hefur
frést af málaliðaherflokkum, sem
berjast með hinum og þessum
fylkingum. Þar sem annars staðar
hefur fjöldi hermanna ekki sýnt á
sér neitt fararsnið heim til Rúss-
lands og kosið að semja sig frekar
að siðum heimamanna, þar er
meira fyrir þá að gera og verk-
kauparnir standa betur í skilum
en ríkiskassinn í Moskvu.
Heilu vopnabúrin eru tæmd.
Þjóðvörðurinn í Eistlandi er til
dæmis vopnaður rússneskum
vopnum, sem enginn virðist vita
hvaðan koma.
Pavel Gravtsjev, sem Jeltsín
skipaði vamarmálaráðherra, segir
að Rússar verði að endurskipu-
leggja herinn frá gmnni. Hann vill
að herinn verði einvörðungu skip-
aður sjálfboðaliðum, að hann
verði atvinnuher líkt og gerist í
Bandaríkjunum og Bretlandi. f
stað ógnarstórra skriðdrekafylkja
vill hann byggja herinn á smærri
herdeildum, sem bmgðist geti við
aðsteðjandi vanda með skjótum
hætti. Gert er ráð fyrir því að áður
en yfir lýkur verði Rússar með um
eina og hálfa milljón manna undir
vopnum.
ÓGN AF HERNUM HVORT SEM
HANN FER EÐA VERÐUR
Rússar segja að hinn nýi her
verði einungis ætlaður til þess að
verja landið, en ýmsir vestrænir
hernaðarsérfræðingar hafa efa-
semdir um það. Þeir efast ekki um
pólitískan vilja Rússlandsstjórnar
til þess ama, en eftir að hafa rýnt í
herfræðistefnu herforingjaráðsins
finnst þeim ýmislegt benda til
þess að hershöfðingjarnir hafi
ekki alveg skilið þessa áherslu-
breytingu til fullnustu.
Sem stendur eru herir Rúss-
lands og Úkraínu þó fyrst og
ffemst byrði á ríkjunum, sem að-
allega er haldið uppi þar sem
mönnum hrýs hugur við tilhugs-
uninni um þúsundir atvinnu-
lausra hermanna á götunum.
Rauði flotinn gamli liggur að
mestu bundinn við bryggju í hin-
um og þessum hafnarborgum
með nýja fána í skutnum, því flest
ríkjanna, sem erfðu hann, hafa
ekki efni á olíu. Sama er upp á
teningnum hjá flugher Úkraínu,
því flugvélabensín á hinar nýmál-
uðu flugvélar er af skornum
skammti.
Hershöfðingjarnir vita sem er,
að óæfður her er ekki til stórræð-
anna og líst engan veginn á blik-
una. Og þeir sjá ekki fram á að
ffamlög til hersins aukist á næstu
árum. Verst þykir þeim þó vafa-
laust niðurlæging hersins. í blöð-
um rússneska hersins hafa nafn-
lausir pennar hafið gagnrýni á
„uppgjöfma" sem hafi falist í því
að draga heri Sovétríkjanna frá
Austur- Evrópu og eftirgjöf í
samningum við önnur ríki SSR
um skiptingu heraflans. Aðrir
gagnrýna „almenna upplausn í
þjóðfélaginu“ (les: aukið frelsi),
sem hafi valdið lausung innan
hersins og þar með veikt öryggi
ríkisins. Á sama tíma hefur GRU,
leyniþjónusta hersins, aukið inn-
anríldsumsvif sín.
Mögulegt er talið að herinn eða
hópar innan hans hyggi á valda-
rán til að „koma á lögum og reglu
á ný“. Hins vegar verður að teljast
fremur ósennilegt að slíkt valda-
rán tækist, þó ekki væri nema
vegna þess hve herinn er sundrað-
ur og eins og kom í ljós í valdarán-
inu fyrir ári getur herforingjaráðið
engan veginn reitt sig á að skipun-
um þess verði hlýtt í hvívetna eða
hvarvetna. Affur á móti er afar lík-
legt að einstakar herdeildir taki að
sér „sjálfstæða verktöku" í enn
ríkari mæli en nú gerist og kann
þvf enn að hitna í kolunum í hin-
um gömlu Asíulýðveldum Sovét-
ríkjanna.______________________
Andrés Magnússon
Sýking í Þýskalandi
Gleymum ekki lokum þriðja áratugar aldarinnar og upphafi þess
fjórða. Þegar kúgarinn Adolf Hitler, bölvuð sé minning hans, kom fram
á sjónarsviðið voru margir sem tóku ekkert mark á hatursorðum hans.
Afleiðingarnar eru vel þekktar. Þess vegna megum við ekki láta eins og
við heyrum ekki það sem er að gerast í Þýskalandi þessa dagana. Þeim
mun fyrr sem þessi sýking er fjarlægð úr þjóðarlíkama sameinaðs
Þýskalands, þeim mun betra.
Þetta er einkum skylda stjórnarinnar í Bonn, en hinn frjálsi heimur
ber líka þá skyldu að vara við uppgangi nasisma í Þýskalandi, ekki síst
þegar hann hefur áhrif á önnur ríki hins frjálsa heims. Það er réttur gyð-
inga, enn frekar en annarra þjóða, að krefjast þess af ákveðni að þýska
stjórnin uppræti nasisma íþýskum þjóðarlíkama.