Pressan - 17.09.1992, Blaðsíða 26

26
FIMMTUDAGUR PRESSAN 17. SEPTEMBER 1992
Friðrik Sophusson fjármálaráðherra
Þrátt fyrir mikinn fjárlagahalla og breytingar sem gerðar voru á hugmyndum hans hjá stjórnarflokkunum
segir Friðrik Sophusson að hann sé að ná góðum árangri í ríkisfjármálum. Miðað við aðstæður.
Friðrik Sophusson er að leggja
fram önnur fjárlög sín, ekki halla-
laus eins og gert var ráð tyrir,
heldur með rúmlega sex milljarða
halla. Hann lækkar meðal annars
almennan virðisaukaskatt um eitt
prósent, en hættir um leið að end-
urgreiða fjölmiðlum, bókaútgef-
endum og hitaveitum skatt af að-
föngum. Hann hefði viljað skatt-
leggja þessi og önnur viðskipti
beint, með lægra þrepi, en á það
var ekki fallist. Hann er samt á því
að það geti gerst — að þessar
greinar komi og biðji frekar um
beina skattlagningu.
„Það ber öllum saman um
nauðsyn þess að breikka skatt-
stofninn og lækka hlutfallið um
leið, meðal annars vegna þess að
hátt hlutfall freistar manna til þess
að skjóta undan. Við erum að
sigla inn í millibilsástand með
þessari breytingu; næsta skref
hlýtur að vera að taka upp nýtt
þrep, lægra þrep, sem kæmi á þær
vörur sem ekki bera virðisauka
nú.“
Af hverju gerirðu þér vonir
um að það takist þá frekar en
nú, miðað við viðbrögðin sem
þessar hugmyndir fengu?
„Þeir sem ekki innheimta virð-
isaukaskatt af vöru sinni nú eru
tvenns konar: í öðrum flokknum
er til dæmis hótelgisting og fólks-
flutningar, þar sem ekki er inn-
heimtur útskattur og innskattur af
aðföngum fæst ekki endurgreidd-
ur. í hinum flokknum eru til
dæmis blöð, tímarit, bækur og
hitaveitur. Þar er ekki heldur inn-
heimtur útskattur, en innskattur-
inn af aðföngum fæst endur-
greiddur. Nú er verið að sam-
ræma þetta tvennt.
Ég spái því að nú vaxi skilning-
ur á því hjá seinni hópnum, sem
nú mun þurfa að borga innskatt-
inn án þess að fá endurgreiðslu,
að það getur verið betra að vera í
lágu þrepi í virðisaukaskatti, til
dæmis 14 prósent, og geta dregið
frá innskattinn, sem gæti verið 22
prósent."
Þú ert að segja að ef þú herð-
ir nógu fast núna þá komi þeir
og biðji þig að herða ekki alveg
eins fast næst.
„Ég er að segja að þeir sem hafa
mótmælt harðast núna sjá
kannski að upphaflega tveggja
þrepa tillagan var eðli-
legri og sann-
gjarnari
o g
kannski
b e t r i
fy ri r
ýmsa
þ á
s e m
n ú
lenda
í því
a ð
rétturinn til endurgreiðslu inn-
skatts er afnuminn.“
HUGMYND EN EKKITIL-
LAGA
Af hverju er þessi umdeilda
kerfisbreyting, sem reikna má
með að valdi usla, íyrst kynnt í
tímahraki nokkrum dögum
áður en á að ganga ffá fjárlög-
unum?
„Allar breytingar valda usla, en
þessi hugmynd var ekki dregin
upp úr hatti á svipstundu. Gall-
arnir á virðisaukaskattskerfinu
hafa verið vel þekktir lengi og það
er eitt mikilvægasta verkeftii rflds-
stjórna nú og í framtíðinni að
koma því í rétt horf. Eina lending-
in, sem skilar viðunandi árangri,
er að undanþágunum fækki og
hlutföllin lækki.
Tillagan hefur verið í undir-
búningi frá því í sumar, meðal
annars í sérstökum vinnuhópi
fulltrúa stjórnarflokkanna og
ráðuneytis. Hún var kynnt í rflds-
stjórn fyrir tveimur vikum og fékk
verulegar umræður þar. Það var
ákveðið að kynna þessar hug-
myndir — því þetta voru hug-
myndir en ekki tillögur — í þing-
flokkunum. Við urðum fyrir
nokkrum töfúm í undirbúningi af
ýmsum ástæðum, til dæmis fjar-
vistum þingmanna og ráðherra.
Það var hugmyndin að klára þetta
á miðvikudegi í síðustu viku, en
ekki tókst að ljúka umræðum um
málið. Þá voru atvinnumálatillög-
urnar ekki til-
búnar fyrr
en á síð-
ustu
stundu. Þess vegna urðum við að
ræða málið aftur síðar.“
Þú segir að þetta hafi verið
hugmynd en ekki tillaga.
„Það var tillaga mín til ríkis-
stjórnarinnar að gera þetta með
tilteknum hætti. Ríkisstjórnin af-
greiddi hins vegar ekki tillöguna
og þess vegna var þetta kynnt sem
hugmynd hjá ríkisstjórnarflokk-
unum. Þar var það ekki rætt sem
tillaga mín eða ríkisstjórnarinn-
ar.“
En þetta er kynnt sem eitt-
hvað sem þú vilt gera og þing-
flokkarnir segja „Gleymdu
því“.
„Nei, það er af og frá. í þing-
flokkunun voru ræddir kostir og
gallar og þar kom fram bæði
stuðningur og andstaða. Við Iitum
yfir umræðuna og reyndum að
taka mið af því sem samstaða var
um og niðurstaðan varð þessi. Að
samræma reglurnar sem fyrsta
skref, en geyma okkur þar til síðar
að breikka skattstofninn. Það er
verkefhi framtíðarinnar."
Áttu ekki að h'ta á þetta sem
vantraust á þig?
„Nei, engan veginn. Vegna
tímaskortsins var ekki hægt að
gera þetta að tillögu ríkisstjórnar
fyrr en það hafði verið nokkuð
rætt í þingflokkunum. Ríkis-
stjórnin og einstakir ráðherrar
verða að sætta sig við að hér er
þingræðisstjórnarfar og þeir gera
ekkert nema með meirihluta
þings á bak við sig. Það var farin
sú leið að kynna málið í þing-
flokkunum og móta síðan til-
lögur á grundvelli þeirra um-
ræðna.
Ég tel þvert á móti að af- >
greiðslan í þingflokkunum
sýni skilning á því að veru-
legur árangur hefúr náðst í
ríkisfjármálum, að gjalda-
niðurskurðurinn sé af hinu
góða og að þegar við verð-
um fyrir tékjutapi vegna
fækkunar gjaldstofna þá sé
eðlilegt að við finnum nýjar
tekjur, svo framarlega sem
/ skattbyrðin vex ekki á milli
ára. Það markmið náðist nú.“
EF... ÞÁ VÆRIÞETTAíLAGI
Árangur í ríkisfjármálum,
segirðu. Ríkisstjórnin lagði
upp með nokkuð harða fjár-
málastefnu, hallalaus fjárlög á
tveimur árum án skattahækk-
ana, sem átti að vera grund-
völlurinn að árangri annars
staðar. Nú sjáum við ffam á
líklega tíu milljarða halla á
þessu ári og ffumvarpið fyrir
1993 gerir ráð fyrir rúmlega
sex milljarða halla. Miðað við
reynsluna þýðir það líklega niu
eða tíu. Er þetta ekki hrunið
hjáþér?
„Nei, langt frá því. Við verðum
að átta okkur á því að markmið
rfldsstjórnarinnar voru sett fram
áður en við urðum fyrir skakka-
„ Vegna tímaskorts-
ins var ekki hœgt
að gera þetta að til-
lögu ríkisstjórnar
fyrr en það hafði
verið rœtt íþing-
flokkunum. “
„Efvið byggjum við
þœr aðstœður, sem
gert hafði verið ráð
fyrir, þá hefði náðst
að hafa fjárlög
nœsta árs halla-
laus. “
„ Talanfyrir nœsta
ár nœst ekki nema
Búnaðarbankinn
eða annað stórt
fyrirtœki fari á
söluskrá. “
föllum, til dæmis samdrætti í fisk-
afla. Til viðbótar hafa verið ytri
erfiðleikar, kreppa í löndunum í
kringum okkur, sem hafa lækkað
verð á mörkuðum. Það var reikn-
að með að álver yrði byggt á þessu
ári og að þorskafli yrði svipaður
nú og árið 1990. Ef tekið er með í
reikninginn hve mikill samdráttur
hefúr orðið og áhrif hans á tekjur
og gjöld ríkissjóðs, þá skakkar
ekki nema nokkrum hundruðum
milljóna að tekjur jafnist á við
gjöld árið 1993.
Hitt er svo rétt, að á þessu ári
má búast við að útgjöld verði
meiri en við höfðum ráðgert, en
það er athyglisvert að það gerist
ekki í rekstrarþáttunum. Út-
gjaldavandamálin eru fyrst og
fremst í svokölluðum tilfærslum,
einkum í heilbrigðiskerfinu og
landbúnaði. f báðum þessum
málaflokkum eru það í raun aðrir
en rfldsvaldið sem taka ákvarðan-
ir um útgjöld. Það er sjálfvirknin í
heilbrigðiskerfmu sem ræður út-
gjöldum þar og til skamms tíma
réðust útgjöld í landbúnaði af því
hve mikið bændur þurftu fyrir
ffamleiðsluna.
Nú höfum við náð tökum á
landbúnaðinum, en eftir situr
heilbrigðis- og tryggingakerfið.
Það er eitt stærsta viðfangsefni
stjórnarinnar að ná tökum á því
líka.
Þótt það sé tíu milljarða halli á
þessu ári, þá er hann annars vegar
vegna minni tekna og aukinna út-
gjalda vegna atvinnuleysistrygg-
inga, sem við höfðum ekki reikn-
að með, og hins vegar áhrif af
kjarasamningum, sem breyttu áð-
ur gefnum forsendum. Þegar
þetta er tekið með auknum út-
gjöldum í landbúnaði og heii-
brigðiskerfmu, þá skýrir það
þennan halla.“
Þú getur eflaust fundið skýr-
ingar á því sem gerðist, en
spurningin er hvernig fólk á að
bregðast við því að raunveru-
leikinn er allur annar en þið
sögðuð að hann yrði.
„Við setjum okkur markmið
miðað við tilteknar aðstæður,
vaxandi landsframleiðslu,
byggingu álvers og að minnsta
kosti jafnmiklar fiskveiðar og
áður. Þegar þetta breyttist
verulega, þá varð vitanlega að
b r e y t a
markmið-
unum. Ef við
byggjum við
þær aðstæð-
ur, sem
gert hafði
verið ráð
þá
mark-
miðið um hallalaus fjárlög
náðst í fjárlögum næsta árs.“
Hvenær ætlið þið nú að
ná hallalausum fjárlög-
um?
„Það hefúr ekki verið
tekin ný ákvörðun um
það.“
Þetta eru sex
milljarðar í frumvarpi, sem svo
fer í gegnum þingið og raun-
veruleikinn á næsta ári verður
einhver allt annar.
„Einstakir ráðherrar standa
auðvitað að baki vinnunni í hveiju
ráðuneyti og ffumvarpið er að því
leyti öruggara en mörg frumvörp
sem hafa verið smíðuð.“
Fjárlög hafa aldrei staðist
próf raunveruleikans.
„Nei, en ég bendi á fjárlög þessa
árs. Ef við hefðum haldið tekjun-
um sem við misstum vegna sam-
dráttar og erfiðra skilyrða, upp á
um tvo og hálfan milljarð, þá
hefðu útgjöldin verið um tveir til
tveir og hálfur milljarður umffarn
það sem ætlað var. Það þýddi þá
halla innan við sjö milljarða. Það
má meta þann árangur miðað við
halla síðasta árs, sem var tólf og
hálfur. Það er talsverður munur.
Það verður að taka tillit til að-
stæðna sem við búum við.“
VERÐUM AÐ SELJA BÚN-
AÐARBANKANN
Þið ætlið að ná inn 1.400
milljónum með arðgreiðslum
og sölu ríkisfyrirtækja. í ár var
gert ráð fyrir milljarði af sölu,
en í kassann eru komnar
kannski þijú hundruð milljón-
ir. Af hverju ætti þetta að tak-
ast betur næst?
„Það er búið að selja fyrir
meira, en inn komnir peningar
gætu verið á þessu bili, já. Talan
fyrir næsta ár næst ekki nema
Búnaðarbankinn eða annað stórt
fyrirtæki fari á söluskrá.“
Samt er lagt upp með stóra
tölu sem óvíst er að komi inn.
„Það á við um allar áætlanir
fjárlaga.“
Sumt er þó tryggara í hendi
en annað.
„Já, þetta er auðvitað ekki ör-
uggt í hendi, en háð því að við get-
um selt stórt fyrirtæki á borð við
Búnaðarbankann eða aðrar lána-
stofnanir. Þessi tala nýtur stuðn-
rngs í báðum stjórnarflokkunum.“
Á þingflokksfúndi sjálfstæð-
ismanna voru endanlegar til-
lögur ykkar ekki samþykktar,
heldur „afgreiddar". Hvað
þýðir það?
„Frumvörp eru ekki lögð fram
til samþykktar eða synjunar. Mál-
in eru afgreidd, sem þýðir að rík-
isstjórninni er heimilt að vinna að
og leggja ffam frumvörp á grunni
þess sem rætt hefur verið í þing-
flokknum. Slík afgreiðsla átti sér
stað nú. Þetta ffumvarp fékk eðli-
lega afgreiðslu. Ég hef setið þing-
flokksfundi frá 1973 og ég hygg að
aldrei á þeim tíma hafi fjárlaga-
frumvörp verið rædd jafnmikið
ognúogífyrra."
Heldurðu að þú hafir þing-
meirihluta fyrir frumvarpinu?
„Ég færi ekki fram með frum-
varpið án þess að ég tryði því.
Frumvarpið getur hins vegar tekið
breytingum alvegtiljóla. Meginat-
riðið er að þær breytingar koll-
varpi ekki niðurstöðutölum á
tekju- og gjaldahlið. Ég útiloka
það ekki sjálfur að fyrri virðis-
aukaskattsbreytingin yrði tekin
upp, ef menn komast að þeirri
niðurstöðu á leiðinni að hún sé
skynsamlegri. Ég hefði ekkert á
móti því.“
Karl Th. Birgisson