Pressan - 19.11.1992, Qupperneq 18

18
FIMMTUDAGUR PRESSAN 19. NÓVEMBER 1992
E R L E N T
]\^íaður
vikunnar
Spike Lee
Spike Lee, frægasti svarti kvik-
myndaleikstjórinn í Bandaríkj-
unum, er sakaður um að hefja
upp til skýjanna öfgamann
sem var ekki mótfallinn því að
beita ofbeldi, óæskilega hetju
fyrir ungt fólk. Þetta segja þeir
sem aðhyllast gildismat hvítrar
millistéttar. Herskáir kynbræð-
ur Spikes Lee segja að hann
hafi gengið til liðs við Holly-
wood; Lee og kvikmyndaborg-
in ædi að hafa þennan mikla
leiðtoga blökkumanna að fé-
þúfu. Tilefnið er ný kvikmynd
eftir Lee, en hún rekur ævisögu
Malcholms X, blökkumanna-
leiðtoga og múliameðstrúar-
manns sem var skotinn til
bana í New York 1965. Myndin
var frumsýnd í Bandaríkjun-
um núna í vikunni, en áður var
hún reyndar orðin svo ffæg og
umdeild að vart verður séð að
hún geti orðið öllu þekktari og
alræmdari. Undanfarið hefúr
Lee verið upptekinn við að ríf-
ast við hérumbil alla; við
Warner Bros-kvikmyndafýrir-
tækið um kostnaðinn við
myndina (hann fékk Prince,
Bill Cosby, Magic Johnson,
Tracey Chapman og fleiri auð-
uga blökkumenn til að leggja
fram hluta af því fé sem vant-
aði); við skólamenn effir að
hann hvatti svört ungmenni til
að skrópa í skóla og sjá mynd-
ina; við hvíta blaðamenn sem
hann sagði ekki verðuga að
taka viðtal við sig; við yfirvöld
sem vildu ekki leyfa honurn að
nota myndband af lögreglu-
mönnum að misþyrma Rodn-
ey King í upphafsatriði mynd-
arinnar. Svona má lengi telja.
En varla tapar Lee á ævintýr-
inu. Myndin fær sjálfsagt mikla
aðsókn og það er farið að bóla
á Malcholm X-æði í Bandaríkj-
unum. Alls staðar blasa við
stór X. Það er gert ráð fýrir að
vörur sem tengjast leiðtogan-
um látna muni seljast fýrir um
6 milljarða króna á þessu ári
— hluti af því sjálfsagt í versl-
unarkeðju sem er í eigu Spikes
Lee.
W\z pJaslitngtcrtT Past
Pólverjum vegnar vel
Ólíkt því sem er raunin víðast í Austur-Evrópu eiga Pólveijar ekki í
vandræðum vegna deilna milli þjóða og þjóðabrota. Pólverjar eru líka
miklu hagvanari á sviði verslunar og markaðar en fýrrum Sovétborgarar.
Pólskur hagffæðingur hefúr sagt að öll árin á svartamarkaðnum séu nú
farin að borga sig. Eftir fall kommúnismans tóku Pólveijar kjarkmiklar
ákvarðanir sem hafa reynst þeim vel. Þeir ákváðu að tvínóna ekki við
umbætur í efnahags- og stjórnmálum. Þeir samþykktu með hraði löggjöf
sem er nauðsynleg umgjörð um markaðshagkerfi, um eignarétt, sam-
keppni, banka og fjárfestingar. Þeir héldu kosningar sem sópuðu burt
leifum af kommúnismanum. Rússar ákváðu hins vegar að láta efnahags-
umbætur hafa forgang, en taka ekki áhættuna af að bíða nýrrar stjórnar-
skrár og kosninga. Því á Boris Jeltsín nú í höggi við stjórnkerfi, sem er
fullt af nótum gamla kerfisins, ekki síst forstjórum ríkisfýrirtækja sem
draga lappirnar.
Þjóðfélagsbatinn í Póllandi er rétt að hefjast. Það má þó glöggt greina
vísi að honum og þannig hefur landið tekið forskot á önnur Austur-Evr-
ópuríki. í Sovétríkjunum sjást hins vegar engin batamerki. Það er vanda-
mál sem stjórnin í Washington þarf að gefa gaum. Af öllu því sem geng-
ur á í heiminum eru umbætur eða ekki umbætur í gömlu Sovétríkjunum
það sem er líklegt til að hafa mest áhrif á alþjóðastjórnmál og öryggi í
upphafi næstu aldar.
Margir telja að Jóhannesar Páls II páfa verði
einkum minnst fyrir þetta mikla lífsreglurit
kaþólsku kirkjunnar.
Katekisminn kemur fyrst út í
Frakklandi, enda er verkið samið
á frönsku, af lærðustu guðfræð-
ingum kirkjunnar — og heims-
ins. En það er líka Frakkland sem
komið er einna lengst kaþólskra
ríkja ffá viðhorfúm kirkjunnar —
þar tekur fólk upp til hópa lítið
mark á banni kirkjunnar við fóst-
ureyðingum, notkun getnaðar-
varna og hjónaskilnaða. Því er
ekki skrítið að margir Frakkar
skuli hvá stundarhátt þegar kirkj-
an gefúr út slíkt verk þarna mitt í
öllu trúleysinu; þaulhugsaðan
texta þar sem mestanpart er árétt-
uð hin íhaldssama afstaða kirkj-
unnar.
f forystugrein í Libération,
frjálslyndu og útbreiddu dagblaði,
furðaði blaðamaðurinn sig á
hetjulund og jafnvel fífldirfsku
kirkjunnar. Þarna reyndi hópur
manna að tilkynna meira en 5
milljörðum jarðarbúa muninn á
réttu og röngu, góðu og illu, á
næstum öllum sviðum jarðlífsins.
Þetta sýni glöggt hversu lítið hafi
breyst síðan 1566, á tíma siða-
skiptanna; í augum kirkjunnar sé
sannleikurinn ekki aðeins einn og
óskiptur, heldur sé bara hægt að
segja hann á einn hátt og af einum
manni — páfanum í Róm. Að
svonalagað skuli eiga sér stað árið
1992 sé blátt áffam stórfúrðulegt.
/
„Eg hafði einhvernvegThn a\dre\ hugleitt pað
að við ættum eftir að verða fórnarlömb efnahagssamdráttarins...“
Um fátt er meira rætt og ritað í kaþólskum lönd-
um þessa dagana en hinn nýja katekisma kaþ-
ólsku kirkjunnar, rit upp á 676 blaðsíður sem
kom út í Frakklandi í gær. Þessi stóra bók kostar
ekki nema tæpar 1.500 krónur og næsta víst að
hún nær metsölu. En það skiptir kannski ekki
höfuðmáli. Hér leggur kaþólska kirkjan undir-
sátum sínum lífsreglur af meiri nákvæmni en
þekkst hefur í fjórar aldir — síðasti svonalagað-
ur katekismi kom út 1566. Bókin verður örugg-
lega umdeild. Þarna þykir kirkjan ekki færast
neitt að marki í frjálsræðisátt og álíta margir að
Jóhannesar Páls II páfa verði einkum minnst
fyrir þetta verk.
Það er að minnsta kosti ljóst að
kaþólska kirkjan hyggst ekld gefa
neitt eftir af völdum sínum, and-
legum og veraldlegum. Hún vill
áfram vera miðstýrt bákn. Verði
þessi viðhorf ofan á þykir næsta
víst að ekki dregur á næstunni
saman milli íhaldsmanna annars
vegar og frjálslyndari kaþólikka
hins vegar og varla heldur milli
Rómarkirkjunnar og klofnings-
kirkna á borð við þá lútersku og
ensku biskupakirkjuna.
Lítum á nokkur lykilorð í þess-
ari miklu bók. Þýðingarnar eru
gerðar eftir útdráttum sem und-
anfarið hafa birst í frönskum
blöðum.
Englar: „Tilvist andlegra vera,
sem hafa engan líkama og heilög
ritning kallar engla, er trúarleg
staðreynd."
Fóstureyðingar: „Mannslífið
ber að virða og vernda fullkom-
lega allt ffá getnaði. Bein þátttaka í
fóstureyðingu varðar við bann-
færingu kirkjunnar."
Getnaðarvarnin „Aðferðir til
að stjórna fæðingum með sjálfs-
effirliti og ófrjósemistímabilum
eru í samræmi við siðferðisregl-
ur.“ 111 er hins vegar „öll sú hegð-
un sem fýrir, eftir eða á meðan á
samræði hjóna stendur hefur að
markmiði að koma í veg fyrir
getnað".
Helvíti: „Að andast í dauða-
synd án þess að iðrast og án þess
að meðtaka náð Drottins þýðir
viðskilnað við Hann að eilífu og af
fúsum og frjálsum vilja. Það er
þessi sjálfsútilokun frá samneyti
við Guð og hina sælu sem við köll-
um helvíti.“
Hjónaskilnaðir: „Þeir eru al-
varlegt brot gegn lögmálum nátt-
úrunnar. Skilnaður er líka ósiðleg-
ur vegna þeirrar óreglu sem hann
magnar upp innan fjölskyldunnar
og þjóðfélagsins. Hann er eins og
smitsjúkdómur sem getur orðið
að samfélagsplágu.“
Hómósexúalismi: „Athæfi
hómósexúalista er óeðlilegt og
brýtur í bága við lög náttúrunnar.
En hómósexúalista ber að um-
gangast með virðingu, samúð og
hófsemi. Forðast ber að beita þá
misrétti. Hómósexúalistar eru
hvattir til skírlífis.“
Óvígð sambúð: „Ást milli
fólks þolir enga tilraunastarfsemi.
Hún krefst þess að einstaklingar
gefi sig fullkomlega og endan-
lega.“
Sjálfsfróun: „Athæfi sem er
skilyrðislaust og í hæsta máta
óeðiilegt. Það ber þó að hafa í
huga vanþroska, vondar venjur
sem erfitt getur verið að kasta fýrir
róða og aðra andlega og félagslega
þætti sem geta verið til afbötunar
hinni siðferðislegu ábyrgð.“
Sjálfsmorð: „Brýtur alvarlega í
bága við réttmæta sjálfselsku.
Andleg vandræði, kvöl eða ótti við
þjáningu eða pyntingar geta
minnkað ábyrgð sjálfsmorðingja.
Það þarf þó ekki að gefa upp alla
von um að fólk sem hefur fyrirfar-
ið sér geti hlotið eilífa blessun."
Skírlífi: „í skírlífi felst fýrirheit
um ódauðleika.“
Spádómar: „Að ráðfæra sig
við stjömuspádóma, stjömuspeki,
spásagnir, skyggnilýsingar og
framferði miðla — allt samræm-
ist þetta ekki þeirri virðingu,
studdri af lifandi trú, sem við
skuldum Guði einum.“
Kirkjan leggur
lífsreglur