Pressan - 26.11.1992, Blaðsíða 4
B 4
FIMMTUDAGUR PRESSAN 26. NÓVEMBER 1992
Hefur elítan annan bókmenntasmekk en alþýðan?
ALÞÝÐUSKÁLD
& ELÍTUSKÁLD
Fyrir fáeinum misserum
var gerð könnun meðal
bókmenntafræðinga og
-nema, gagnrýnenda og
annars bókmenntafólks
um afstöðu til rithöfunda,
skálda og verka þeirra.
Skáís hefur nú gert sam-
bærilega könnun meðal al-
mennings. Hér berum við
niðurstöður þessara kann-
ana saman.
f fyrra birtust í Mími, blaði Fé-
lags stúdenta í íslenskum fræðum,
niðurstöður könnunar sem Kol-
brún Bergþórsdóttir, bókmennta-
fræðingur og gagnrýnandi
PRESSUNNAR, gerði meðal
kennara og nemenda við Háskól-
ann, gagnrýnenda og annars bók-
menntafólks um afstöðu þessa
hóps til rithöfunda, skálda og
verka þeirra og persóna. Til gam-
ans tókum við á PRESSUNNI
nokkrar spurningar úr þessari
könnun og bárum þær upp í al-
mennri skoðanakönnun sem Ská-
ís gerði fyrir okkur. Með því að
bera saman svörin úr þessum
könnunum, þótt ólíkar séu, má fá
nokkra hugmynd um mismun-
andi skoðanir þess hóps sem kalla
mætti bókmenntaelítu landsins
annars vegar og hins vegar alþýð-
unnar á bókmenntum.
Elítan er aftur á móti hrifin af
ýmsum sem alþýðan man ekki
eftir eða vill ekki vita af. Snorri
Sturluson, höfundur Njálu og
Sturla Þórðarson lenda þannig
allir á lista elítunnar en ekki hjá al-
þýðunni. Það kann að stafa af því
að alþýðunni er ekki tamt að
flokka fornbókmenntir sem
skáldskap. Aðrir sem elítan
hampar en alþýðan lítur ekki við
eru Benedikt Gröndal, Jakobína
Sigurðardóttir, Guðmundur
Kamban og Gyrðir Elíasson.
BESTI RITHÖFUNDURINN
Alþýðan
1. Halldór Laxness
2. Ólafur Jóhann Sigurðsson
3-4. Guðbergur Bergsson
Thor Vilhjálmsson
5. Gunnar Gunnarsson
6. Þórbergur Þórðarson
7. JónTrausti
8. Guðmundur Hagalín
9. Guðrún Helgadóttir
10. Einar Kárason
11. Guðmundur Danielsson, 12. Indriði
G. Þorsteinsson, 13. Svava Jakobsdóttir,
Stefán Jónsson og Ólafur Haukur Sím-
onarsson, 16. Guðrún frá Lundi, 17.
Pétur Gunnarsson, 18. Steinunn Sig-
urðardóttir, 19. Guðmundur Andri
Thorsson, 20. Þorgrímur Þráinsson og
Sigurður A. Magnússon, 22. Gunnar
Dal.
Elítan
1. Halldór Laxness
2. Snorri Sturluson
3. Þórbergur Þórðarson
4. Gunnar Gunnarsson
5. Höfundur Njálu
6. Guðbergur Bergsson
7. Thor Vilhjálmsson
8. Sturla Þórðarson
9. Svava Jakobsdóttir
10. Benedikt Gröndal
11. Ólafur Jóhann Sigurðsson, 12. Pét-
ur Gunnarsson, 13. Jakobína Sigurðar-
dóttir, 14. Guðmundur Kamban, 15.
Gyrðir Elíasson.
Halldórbestur
Skoðanir þessara tveggja hópa
eru þó ekki alltaf mismunandi.
Bæði alþýðan og elítan telja Hall-
dór Laxness besta rithöfund fs-
lendinga og kemur kannski ekki
mörgum á óvart. Þórbergur Þórð-
arson, Guðbergur Bergsson, Thor
Vilhjáltnsson og Gunnar Gunn-
arsson ná einnig inn á topp tíu
bæði hjá alþýðunni og elítunni.
(Guðbergur og Thor eru þó frekar
menn alþýðunnar en elítunnar.)
En það er ekki margt fleira sem
listarnir tveir eiga sameiginlegt.
Alþýðan hefur þannig meira
álit á Ólafi Jóhanni Sigurðssyni
en bókmenntafólkið. Hann lendir
í öðru sæti hjá alþýðunni en í því
ellefta hjá elítunni. Og alþýðan
kann vel við þá Jón Trausta, Guð-
rnund Hagalín, Einar Kárason,
Guðmund Daníelsson og Indriða
G. Þorsteinsson, — allt rithöf-
undar sem elítan varla nefnir á
nafn.
STEINN STEINARR. Elftan og al-
þýðan eru sammála um ágæti
hans.
Hvaðajónas?
Það er mun meiri munur á
skoðunum alþýðunnar og elít-
unnar á skáldum en rithöfundum.
Þannig telur elítan Jónas Hall-
grímsson langbesta skáldið en
hann lendir í fjórtánda sæti hjá al-
þýðunni, aðeins sjónarmun ofar
en Sjón.
En skoðum listana nánar:
Aðeins fjögur skáld lenda á
topp tíu hjá hvorum tveggja
hópnum. Steinn Steinarr er efstur
á lista alþýðunnar og annar á lista
elítunnar. Hinir eru Jóhann Sig-
urjónsson, Hallgrímur Pétursson
og Einar Benediktsson.
Alþýðuskáld sem elítan hefur
ekki mikið álit á eru; Tómas Guð-
mundsson, Jóhannes úr Kötlum,
Davíð Stefánsson (nær þó fjór-
tánda sæti hjá elítunni), Örn Arn-
ar, Þórarinn Eldjárn og Guð-
mundur Böðvarsson.
Bókmenntafólkið hrífst hins
taldi hann besta skáldið en al-
þýðan virðist búin að gleyma
honum.
HALLDÓR LAXNESS. Þaðer
sama hvort elítan eða alþýðan
er spurð; Laxness ber höfuð og
herðar yfir aðra rithöfunda og
bækur hans raða sér i efstu sæt-
in.
THOR VILHJÁLMSSON. Öfugt
við það sem margur heldur lenti
Thor ofar á lista alþýðunnar en
elítunnar. Alþýðan lét hins veg-
ar tvær af bókum hans fara í
taugarnará sér.
GUNNAR GUNNARSSON. Einn
þeirra höfunda sem bæði elítan
og alþýðan hampa.
sex bækur á topp tíu elítunnar og
sex af tólf efstu hjá alþýðunni. Og
þar sem Laxness er í sérflokki í
þessum könnunum skulum við
Iíta sérstaklega á útkomu bókanna
hans.
Islandsklukkan, Sjálfstœtt fólk
og Heimsljós eru í efstu sætum
báðum megin. Brekkukotsannáll
og Kristnihaldið njóta sömuleiðis
vinsælda beggja hópa. Hins vegar
er elítan hrifnari en alþýðan af
Gerplu, Vefaranum, Atómstöð-
itini og Itmansveitarkróníku.
Af bókum annarra höfunda eru
Fjallkirkjan og Grámosinn á báð-
um listum og Svartfugl er einnig
ofarlega hjá báðum hópum. Meira
er ekki sameiginlegt. Alþýðan
hrífst af Manni og konu, Bréfi til
Láru og Djöflaeyjunni. Elítan
hins vegar af Tómasi Jónssyni og
Heljarslóðarorustu.
BESTASKÁLDSAGAN
Alþýðan
1. Islandskluk
2. Salka Valka
3. Heimsljós
*♦. Sjálfstætt fólk
5-6. Fjallkonan
Maður og kona
7. Grámosinn glóir
8. Brekkukotsannáll
9. Bréftil Láru
10-12. Kristnihald undir J<
og Þar sem Djöflaeyjan rís.
13. Fyrirgefning syndanna, 14. Dalalíf,
Gauragangur, Gerpla og Piltur og
stúlka, 18. Eldhúsmellur, Heiðaharmur,
fslenskur aðall og Pelastikk, 22. Á bökk-
um bolafljóts, Halla og heiðarbýlið, í
fjallaskugganum, íslenski draumurinn,
Markús Arelíus, Ofvitinn og Undir kal-
stjörnu.
Elítan
1. Heimsljós
2. Sjálfstætt fólk
3. íslandsklukkan
4. Gerpla
SVAVA JAKOBSDÓTTIR. Höfðar
frekartil elítunnar en alþýðunn-
ar.
vegar af Snorra Hjartarsyni, Sig-
fúsi Daðasyni, Jóni Helgasyni og
Stefáni Herði Grímssyni en al-
þýðan getur ekki einu sinni um
þessi skáld — og hlýtur það að
vekja nokkra furðu, sérstaklega
hvað Jón varðar.
BESTA UÓÐSKÁLDIÐ
Alþýðan
1-2. Steinn Steinarr
Tómas Guðmundsson
3. Jóhannes úr Kötlum
4. Davíð Stefánsson
5. Örn Arnar
6-7. Jóhann Sigurjónsson
Þórarinn Eldjárn
8-9. Guðmundur Böðvarsson
Hallgrímur Pétursson
10. Einar Benediktsson
11. Jón Óskar, 12. Jóhann Jónsson, Jó-
hann Hjálmarsson og Jónas Hallgríms-
son, 15. Jón úr Vör, Kristján frá Djúpa-
læk, Matthías Jochumsson og Sjón, 19.
Benedikt Gröndal og Matthías Johann-
essen, 21. Bjarni Thorarensen, Egill
Skailagrímsson, Guðmundur Ingi Krist-
jánsson, Hannes Pétursson, Hannes Sig-
fússon, Ólina og Herdís Andrésdætur,
Steingrímur Thorsteinsson, Þorsteinn
Eriingsson og Þura í Garði.
Elítan
I. Jónas Hallgrímsson
2.Steinn Steinarr
3. Egill Skallagrímsson
4. Jóhann Sigurjónsson
5. Snorri Hjartarson
6. Hallgrímur Pétursson
7. Sigfús Daðason
8-9. Einar Benediktsson
Jón Helgason
10. Stefán Hörður Grímsson
II. Hannes Pétursson, 12. Þorsteinn frá
Hamri, 13. höfundur/þulur Völuspár,
14. Davíð Stefánsson, 15. Jóhann Jóns-
son, 16. Grímur Thomsen.
Allir elska allan Laxness
Listarnir yfir bestu skáldsög-
urnar eru dálítið líkir og þá fyrst
og fremst sökum þess að bækur
Halldórs Laxness raða sér í efstu
sætin á hvorum tveggja. Hann á
GUÐBERGUR BERGSSON. Nýtur
vinsælda meðal lærðra sem
leikra.
5. Salka Valka
6. Fjallkirkjan
7. Grámosinn glóir
8- 9. Brekkukotsannáll
Svartfugl
10. Tómas Jónsson metsölubók
11. Vefarinn mikli frá Kasmír, 12. Kristni-
hald undir Jökli, 13. Heljarslóðarorusta,
14. Lifandi vatnið, 15. Atómstöðin, 16.
Innansveitarkróníka, 17. Gunnlaðar
saga, 19. Fljótt, fljótt sagði fuglinn, 20.
Leigjandinn.
Persónur
I könnun Kolbrúnar voru þátt-
takendur beðnir að nefna annars
vegar eftirlætiskarlpersónur og
hins vegar eftirlætiskvenpersónur
bókmenntanna. í könnun Skáfs
var ekki gerður greinarmunur á
kynferði persónanna. Til sam-
ræmis hefur karl- og kvenlistun-
um og könnun Kolbrúnar verið
hrært saman hér á síðunni.
Það er ekki margt líkt með
þessum listum. Þó koma þeir Jón
Hreggviðsson og Bjartur í Sum-
arhúsum fyrir á hvorum tveggja.
Persónur úr íslendingasögunum
eru áberandi hjá elítunni en al-
þýðan virðist fremur flokka þær
sem sagnfræðilegar persónur.
Grasa-Gudda er efsta konan hjá
alþýðunni en Salka Valka hjá
hinum.
SKEMMTILEGASTA SKÁLDSAGNA-
PERSÓNAN
Alþýðan
1. Jón Hreggviðsson
2. Bjartur í Sumarhúsum
3. Garðar Hólm
4. Jón Prímus
5. Jón Grindvíkingur
6. Þórbergur Þórðarson
7-8. séra Sigvaldi í Manni og konu
Sölvi Helgason
9- 10. Grasa-Gudda
Þorsteinn matgoggur
VIGDÍS GRÍMSDÓTTIR. Ég heiti
ísbjörg, ég er Ijón var eina verk-
ið sem bæði alþýðu og elítu
fannst vont.
TÓMAS GUÐMUNDSSON. Al-
þýðan kaus hann besta skáldið
ásamt Steini Steinarr en elítan
nefndi hann ekki á nafn.
Elítan
I. Salka Valka
2. Skarphéðinn Njálsson
3. Hallgerður langbrók
4. Snæfríður Islandssól
5. Egill Skallagrímsson
6. Jón Hreggviðsson
7. Grettir Asmundarson
8. Ólafur Kárason
9. Bjartur í Sumarhúsum
10. Ásta Sóllilja
II. Þorgerður Egilsdóttir, 12. Guðrún
Ósvífursdóttir, 13. Bergþóra Skarphéð-
insdóttir, 14. Þorgeir Hávarsson, 15.
Steinn Elliði, 16. Halla i Fjalla-Eyvindi,
17. Ugla og Þórbergur Þórðarson, 19.
Karólína spákona, 20. Mörður Valgarðs-
son,
Leiðindi ísbjargar ná tii allra
Aftur var nokkur munur á
spurningunni um vondu verkin.
Alþýðan var spurð um leiðinleg-
ustu skáldsöguna sem hún hefði
lesið. Elítan fékk hins vegar
spurningu við sitt hæfi; um of-
metin og leiðinleg verk.
Aðeins eitt verk er á báðum
listum; skáldsaga Vigdísar Grítns-
dóttur Ég heiti ísbjörg, ég er Ijón.
Ekkert annað sameinar leiðindi
alþýðunnar og elítunnar.
Elítan nefnir háheilög verk eins
og Passíusálmana, þjóðsönginn
og Einar Ben. eins og hann leggur
sig. Og trílógíu Ólafs Jóhanns um
Pál blaðamann ásamt ýmsu öðru
góðgæti.
Alþýðan skipar tveimur bókum
Thors Vilhjálmssonar á eftir ís-
björgu, þar á eftir koma þrjár
skáldsögur Laxness, þá Guðberg-
ur með tvær og síðan meiri Lax-
ness.
Og alþýðan setur tvær bækur
Ólafs Jóhanns Ólafssonar á sinn
lista, þannig að þeir feðgar sitja
hvor á sínum listanum.
LEIÐINLEGASTA SAGAN
Alþýðan
1. Ég heiti ísbjörg, ég er Ijón
2. Fljótt, fljótt sagði fuglinn
3. Grámosinnglóir
4. Gerpla
5. íslandsklukkan
6. Kristnihald undir Jökli
7- 11. Ástir samlyndra hjóna
Fjallkirkjan
Paradísarheimt
Tímaþjófurinn
12. Markaðstorg guðanna, Svartfugl og
Tíu lyklar, 15. Villikettir í Búdapest.
OFMETIN OG LEIÐINLEG VERK
Elítan
1. Passíusálmarnir
2. Þjóðsöngurinn
3. Trílógía Olafs Jóhanns um Pál blaða-
mann
4. Allur skáldskapur Einars Ben.
5. Sálmurinn um blómið
6. Vefarinn mikli frá Kasmír
7. Gunnarshólmi
8- 10. Bréf til Láru
Ég heiti ísbjörg, ég er Ijón
Vikivaki