Pressan - 22.12.1992, Blaðsíða 3

ÞRIÐJUDAGURPR£S^N21DESEMBER1992
BÆKUR & PLÖTUR
B 3
ÓGNVEKJANDI,
ÖGRANDI OG
BYLTIN GARKENNT
MATTHÍAS VIÐAR SÆMUNDSSON
GALDRAR Á ÍSLANDI
ALMENNA BÓKAFÉLAGIÐ 1992
★★★★
Ðí þessari miklu bók er að
finna ljósrit og prentað-
an texta úr íslenskri
galdrabók frá 17. öld. Hún geymir
þörutíu og sjö galdraþulur til
margskonar brúks; til að svæfa
mann, gera sig ósýnilegan, stilla
reiði, gilja konur, og eru þá fáein-
ar nefndar. Og svo eru þarna at-
hyglisverðar fretrúnir sem menn
geta sent öðrum telji þeir sig eiga
harma að hefna. Þær eru svæsnar
og skemmtilegar en Matthías Við-
ar Sæmundsson segir að kannski
verði ekki lengra gengið í heiftúð,
hatri og hefhdarþorsta en í notk-
un þeirra.
Á sínum tíma var fólki kastað á
bál fyrir að hafa rit eins og þetta
undir höndum. Saga þessa hand-
rits er ekki fullkunn en því mun
hafa verið smyglað úr landi um
miðja 17. öld og hefur verið varð-
veitt á safni 1 Stokkhólmi.
Matthías Viðar Sæmundsson
hefur komið texta galdrabókar-
innar á bók og lætur fylgja ítarleg-
ar skýringar með galdraþulunum.
Hann hefur einnig skrifað viða-
mikla fræðilega ritgerð, tæplega
tvö hundruð blaðsíður, þar sem
hann gerir grein fyrir þeim hug-
myndaheimi sem skapaði rit á
borð við galdrabókina.
Matthías Viðar er djarfur fræði-
maður sem fer ekki troðnar slóðir
hér fremur en venjulega, tekur
áhættu og gengur á hólm við hefð-
bundna söguskoðun sem túlkað
hefur galdramenninguna í ljósi
nútímahugmynda og kallað hana
heimsku og fáfræði. I ritgerð sinni
skapar Matthías Viðar sérstakan
hugmyndaheim, ógnvekjandi og
kannski fulleinlitan, en mjög
áhugaverðan og svo ögrandi og
byltingarkenndan að margir koll-
„Matthías Viðar er djarfur frœðimaður semfer ekki troðnar
slóðir hérfremur en venjulega, tekur áhættu oggengur á hólm
við hefðbundna söguskoðun. “
egar fræðimannsins munu vafa-
laust vilja mótmæla túlkun hans.
Matthías Viðar Sæmundsson
hefur unnið brautryðjandastarf,
opnað sýn í heima sem áður voru
okkur huldir. Þetta er í alla staði
hið merkilegasta verk, sneisafullt
af fróðleik. Það er greinilegt að
margra ára vinna fræðimanns
liggurþvíaðbaki.
Eina kvörtun mín, en ég ætla
ekki að kvarta hástöfúm, er sú að
stíll Matthíasar Viðars er stundum
fullorðmargur og setningar iðu-
lega mjög langar. Á móti kemur
að það er dramatískur þungi yfir
stílnum sem skapar vissa
stemmningu við lesturinn og á
ekki illa við efnið. Og það má
skynja í stílnum ákafa tilfinningu
og áhuga höfundar fyrir efninu.
Það er ævinlega nokkurs virði.
Mikið er lagt í ytri gerð bókar-
innar. Hún er ríkulega mynd-
skreytt, prentuð á vandaðan
pappír. Kápan er stórgóð.
Þetta er kannski ekki kristileg-
asta jólagjöfm í ár, en örugglega
með þeim athyglisverðari.
Og í lokin ein stutt galdraþula
til notkunar fyrir jól:
„Les vers þetta þrisvar rétt og
þrisvar öfugt og muntu hljóta
þann hlut er þú vilt sjálfur. (Rétt:)
Sprend manns hoc flide tum boll.
(Ofugt:) Boll tum flide hoc manns
sprend."
Kolbrón Bergþórsdóttir
Sannfærandi
töffararokk
RICHARDSCOBIE
X-RATED
SCOBIE MUSIC/STEINAR
★★★
iRichard Scobie hefur um
WM|f
r^^Bárabil verið það sem á
^á^Bensku nefnist „cele-
brity“, þ.e.a.s. sá sem er off í sviðs-
ljósinu og þá oftar fyrir það sem
hann er en fyrir það sern hann
hefur fram að færa. Scobie söng
með Rikshaw, sem átti góðu gengi
að fagna þegar Duran duran-æðið
gekk yfir landið. Orðspor Rikshaw
fór dvínandi um leið og Duran
duran-plakötin hurfu af veggjum
táninga og hljómsveitin náði sér
aldrei eftir áfallið. Þá lagði Scobie
hausinn í bleyti, lét sjá sig reglu-
lega á hanastélssíðum blaðanna
og var með á safnplötu síðasta
sumar með hið Lenny Kravitz-
lega lag „Hate to see you cry“. Það
ágæta lag er á X-rated, ásamt ell-
efri nýjum lögum.
Nýja platan er það langbesta
sem Scobie hefur gert. Sem betur
fer forðast hann að mestu amer-
íska iðnaðarrokkkeiminn sem
hefur loðað við tónlist hans. Hann
er vel með á nótunum og sækir
frekar aftur í tímann eins og fleiri
þessa dagana. Þannig má finna
samhljóm við það sem Bítlarnir
voru að pæla í kringum 1968 og
meiri hippisma gætir í nokkrum
lögum, sérstaklega þegar Björgvin
Gísla og Steingrímur Guðmunds
mæta á svæðið með sítarinn og
töbluna. Scobie er líka ágætlega að
sér í því heitasta í dag; chililegt
fönk og hrátt þungarokk stingur
stundum upp kollinum.
Allt efnið er eftir Scobie og
margt reglulega vel gert. Síðari
helmingur plötunnar er betri og
lög eins og „Peace love dove“,
„Sex god“ og hið girnilega „Sweet
Mary Jane“ eru allt fr'n lög. Á fyrri
helmingnum ber fullmikið á
gamla iðnaðartóninum; „Capital
crime“ og „Naked“ eru t.d. ekki
mjög merkilegar lagasmíðar.
Hljóðfæraleikurinn er góður og
snurðulaus. Yann Chamberlain er
pottþéttur gítarleikari, ef frá eru
talin nokkur klisjukennd sóló.
Söngur Scobie sker sig ekki mikið
úr ríkjandi framboði en hann er
öruggur fagmaður. Platan er öli á
ensku, textarnir lala, og mér sýn-
Á leiðinni eitthvert
LINDA VILHJÁLMSDÓTTIR
KLAKABÖRNIN
MÁLOG MENNING, 1992
★★★★

Linda sendi frá sér
fyrstu bók sína, Blá-
þráð, fyrir tveimur ár-
um. Ég veit ekki hvort ég var einn
um að finnast bláþráðurinn vera
naflastrengur og skáldið fætt eftir
bókina, ekki það að hún sé safú af
óburðugum tilraunum, þvert á
móti eru ljóðin markviss skref í
leitinni að eigin tón eða kjarna
sem skáldið veit að er þarna og
kemst ekki hjá því að finna. í
Klakabömunum geislar skáldið
Linda hins vegar af öryggi og
heilbrigðum glannaskap: hún
kann að skauta og veit það.
Bókin hefst á kosmískri sjálfs-
mynd, skáldinu hefur verið
„steypt af himnum ofan“ einsog
„óþekkum engli" og hangir nú
„einsog álfur eða andi í loftinu
milli himins og jarðar". Þetta er
þó mjög jarðbundin bók, það er
ekkert loftkennt við skáldskapinn
sem í hönd fer, enda heldur
skáldið áfram og segist vera með
„vellandi hraunkviku í æðun-
um“. Kannski er hið tapaða
himnaríki óþekktarengilsins ein-
faldlega bamæskan sem við glöt-
um en aldrei alveg, það endur-
speglast í þeim ljóðum bókarinn-
ar sem em ekki jarðföst í núinu
heldur með annan fótinn í fljót-
andi heimi minninganna og upp-
runans. Sá heimur er þó ekki
upphafinn í paradísarljóma held-
ur lítur Linda dálítið sposk aftur
til rótanna og finnst þær skrýtnar.
Þetta stef kemur held ég í beinu
framhaldi af ljóðum í seinni hluta
Bláþráðar þar sem Linda var
meðvitað að rækta í sér fsland,
annars er stefið þjóðlegar rætur í
þessari bók gengið inn í mynd-
málið frekar en ljóðin fjalli beint
umþað.
Þjóðlegar rætur myndmálsins,
ef ég má orða það svo, koma
skýrt fram í tveimur af þremur
þriggja ljóða syrpum í upphafi
bókar, fyrst ástar- og næturljóð-
um þar sem konan vill sýnast
ýmist „óflekkuð einsog íslensk
sumarnótt“ eða „dimm einsog
nóttin í sveitinni" eða „bráð eins
og blóðnótt"; þar fléttar Linda
saman annars vegar jákvæða
þætti úr íslensku umhverfi og
hins vegar einhvers lags fomeskju
sem hún rétt tæpir á: brúðurin er
elskhuga sínum líka afturganga,
kraftaskáld og norn, kannski á
báli ástarinnar, að minnsta kosti
smýgur hún „skuggalaus" úr ltk-
ama sínum í lok syrpunnar. Þetta
virðast einföld Ijóð við fyrstu sýn
en reynast dularfyllri en mann
grunar. Þarna í upphafinu eru
líka þrjú frostljóð, veðrið er
kannski beinasta reynsla okkar af
náttúrunni og Linda notar það
sem deiglu til að smíða sig úr.
Einkennilega samhverf við návist
dauðans og óskapnaðarins í ást-
arljóðunum eru viðbrögð skáld-
konunnar þegar það „hvarflar að
henni“ að hún kunni að verða úti
og öskrar óvænt upp í veðrið: „Ég
elska þig.“ Linda yrkir reyndar á
tveimur stöðum um einskonar
tvískipt eðli eða aukasjálf, annað
skiptið þegar hún „frýs saman
við“ týnda áru sína í þriðja veður-
ljóðinu, hitt skiptið ávarpar hún
vin sinn og segir honum að hún
ráði „ekki ein í þessu hjarta" því
„við erum tvær“.
Annars er óvenjumikið af fólki
og mannlegum samskiptum í
ljóðunum íþessari bók, ekki bara
í bernskuljóðunum, og það er líka
mikið af tileinkunum: Klaka-
bömin em sjálfsmynd af skáldinu
með öðm fólki. Titilljóðið byggist
til dæmis á spítalaóhugnaði,
deyjandi konu sennilega sem
heldur að hún gangi með
„klakabörn" og lítur á kon-
urnar sem hjúkra henni sem
,Jjósur“, ljósmæður, en óhug-
urinn er látinn hrökkva yfir í
grátbros með brandara sem
ég er ekki viss um að ég skilji
en veit þó að virkar til að ná
framandi eða undirfurðuleg-
um blæ á ljóðið, blæ sem erfitt
er að skilgreina en einkennir
mörg ljóð í þessari bók. En
svo haldið sé áfram með
mannlegu hliðina þá kemur
skáldkonan fram sem sterk
persóna, að vísu með „einn
snöggan blett bláan á brjóst-
inu“, svo vitnað sé aftur í
„Fín bók hjá Lindu,
fyrsta ljóðið, en þótt maður hÚn er í hÓpÍ forVÍtnÍ-
—x L J
legustu skáldanna
okkar. “
viti af þeim snögga bletti er
hún ekkert að flíka honum,
þetta er ekki blúsuð bók.
Seinasta ljóðið er sonnetta,
sennilega til komin fyrir
áskoran. Hún virkaði ágætlega á
mig fyrst þótt hún sé aðeins stirð
og telji ekki atkvæðin sín einsog
Jónas; en það er annar tónn í
henni og hún vex ekki við við-
kynningu einsog hin ljóðin. Á
kápunni er mjög viðeigandi
mynd effir önnu Guðjónsdóttur,
af veðri sýnist mér, silfraðir stafir
gott, grænn skuggi skáhallt niður
af þeim ekki jafúgott. Fín bók hjá
Lindu, hún er í hópi forvitnileg-
ustu skáldanna okkar og það
verður gaman að fylgjast með því
hvert hún fer.
Jón Hallur Stefánsson
„Nýja platan er
það langbesta sem
Scobie hefurgert. “
ist Scobie æda sér hluti erlendis
því allar upplýsingar eru á ensku.
Það þarf mikla heppni til að Sco-
bie eigi möguleika í öllu flóðinu
ytra. Þótt fyrsta sólóplatan hans sé
grípandi og sannfærandi töffara-
roldcplata vantar hana þó öll sér-
kenni og sniðugheit sem tónlist
frá smáþjóð þarf að hafa til að
vekja athygli í útlöndum. Það er
langbest að Scobie steinhaldi
kjafti yfir því að hann sé frá ís-
landi og það sýnist mér hann vera
að gera á X-rated.
Gunnar Hjálmarsson
Zzzzzzzzz
RÚNARÞÓR
HUGSUN
+FILM
★
„Hugsun“ er sjöunda
plata rimlaroldcarans
Rúnárs Þórs ef ég tel rétt.
Plöturnar hafa allar verið á svip-
uðu róli, fullar af sviplitlu kráar-
poppi og fullorðnu og heldur leið-
inlegu rokki. Textarnir hjá Rúnari
hafa þó alltaf verið ágætir, að vísu
oft fullútbelgdir, en aðstoðar-
menn hans hafa sýnt agað sam-
spil. Rúnar kemst líka stundum
vel í gang og í gegnum árin hefur
hann átt eitt og eitt gott dægurlag.
Heildarsvipurinn á „Hugsun“
er rólegur, þetta eru allt værðarleg
rólegheitalög nema það fyrsta, „1
grýttu hjarta“. Þar plumar Rúnar
sig ágætlega í hraðara poppi en
platan hefur annars upp á að
bjóða. „Hugsun" er tilvalin fyrir
útvarpsfólk sem vinnur seint á
kvöldin og á að sjá um að koma
fólki í háttinn. Lögin eru mjög
svæfandi, draumkennd og augn-
lokin taka að síga eftir örfá lög.
Það þarf kaffi, og mikið af því, til
að geta komist vakandi í gegnum
verkið.
Það mæðir mikið á píanó- og
hljómborðsleik Birgis J. Birgis-
sonar og gamli Eikarmeðlimurinn
og Þeysarinn Þorsteinn Magnús-
son sýnir löngu kunna glæsitakta.
Rúnar spilar einnig mikið sjálfur
og syngur svo auðvitað allt sam-
an, nema hvað Sigrún Eva raular
með honum í „f grýttu hjarta“.
Ekki rífur Rúnar lögin mikið upp
með filterslausu Camelröddinni
sinni. Hann hefur aldrei verið
svona nefmæltur áður; „er hann
með klemmu á nefmu“? spyr
maður sjálfan sig stundum.
Lögin eru misjöfti að gæðum;
„Leit“ er dálítið grípandi og hið
áðurnefnda „f grýttu hjarta“ er
ágætt. Platan rennur þó mikið
saman í eitt í allri angurværðinni.
f heildina litið er „Hugsun“
heldur óspennandi plata; einhæf
og, eins og áður er nefnt, svæf-
andi. Hér er tvímælalaust komin
jólagjöfin í ár til þeirra sem eiga
erfitt með svefn og fyrir það ber
að þakka Rúnari.
Gunnar Hjálmarsson