Pressan - 22.12.1992, Blaðsíða 8

B 8
ÞRIÐJUDAGUR PRESSAN 22. DESEMBER 1992
BÆKUR & PLÖTUR
Sumar í
Reykjavík
HELGA MÖLLER
PUNTRÓFUROG POTTORMAR
FRÓÐI, 1992
★★
Puntrófur og pottormar
K , j tjallar um krakírana í göt-
^fcjpunni, einsog nafnið
bendir til, en ekki síður um sam-
band dóttur og móður. Pabbinn er
dáinn og sterkasti kaflinn íjallar
um það hvernig móðirin hjálpar
’ dótturinni að komast yfir sárustu
sorgina, sætta sig við dauða föður-
ins án þess að reyna að gleyma
honum. Þetta er frekar ýkjulaus
uppátækjasaga, gerist á einu sumri
og fjallar um hin og þessi atvik
ótengd sín á milli. Helga segir ffá í
nútíð, sem gerir frásögnina meira
fljótandi, tíminn skiptir ekki öllu
máli í bókinni því persónurnar
breytast ekkert gegnum frásögnina
og enginn afgerandi atburður
verður til að marka upphaf, endi,
eða þáttaskil. Þetta gerir frásögnina
dauflegri en þurft hefði að vera,
auk þess sem aðalsöguhetjurnar
bera engin afdráttarlaus einkenni.
Sögumaðurinn er dáh'tið áberandi,
hann opnar söguna og lokar henni
og lætur öðru hvoru heyra í sér
með siðbætandi athugasemdum
og útskýringum um atburði sög-
unnar. „Þetta er slæmur siður,“
segir til dæmis á einum stað eftir
að sögumaðurinn hefúr látið okk-
ur vita að stelpurnar séu að metast.
Sagan er semsagt sögð ffá sjónar-
horni fullorðinnar manneskju sem
vill uppfræða börnin um rétta
hegðun, svoh'tið gamaldags aðferð
en í sjálfú sér alls ekki slæm. Upp-
fræðslustefið endurspeglast líka í
áðurnefndu sambandi móður og
dóttur, þar er mikil væntumþykja
á ferðinni en Lísa mætti vera sjálf-
stæðari. Textinn er nokkuð vel
skrifaður og í heildina séð er þetta
ágætis bók, svolítið litlaus en fal-
lega hugsuð og eflaust mannbæt-
andi. Teikningar gerir Búi Krist-
jánsson, hann er flinkur en mætti
þróa með sér fjölbreyttari stíl; káp-
an er vel heppnuð í litasamsetn-
ingu og letri en myndin er kannski
einum of dæmigerð til að vekja
beinlínis áhuga.
Jón Hallur Stefánsson
HVERFUL AUGNABLIK
AÐALSTEINNINGÓLFSSON
KRISTJÁN DAVfÐSSON,
MÁL OG MENNING/NÝHÖFN
Fyrr á árinu kom út veg-
leg listaverkabók í tilefni
af sjötíu og fimm ára af-
mæli Kristjáns Davíðssonar, 28.
júlí í sumar. Það er góð ástæða til
að minnast á bókina í miðju jóla-
bókafárinu, þrátt fyrir að hún hafi
komið út fýrir nokkrum mánuð-
um og teljist því ekki til jólabóka.
Raunin er sú að hún er veglegasta
framtak útgefenda til listaverka-
bókaútgáfu á árinu, en Mál og
menning ásamt sýningarsalnum
Nýhöfn stóð að útgáfunni, í
tengslum við sýningu á verkum
Kristjáns á Listahátíð.
Það þarf ekki að fjölyrða um að
Kristján Davíðsson hefur öðlast
virðulegan og verðskuldaðan sess
í íslensku listalífi, enda á hann
langan feril að baki og hefúr unn-
ið að list sinni af áræði og heilind-
um. En það er ekki ætlunin að
reifa list Kristjáns heldur bókina
um list hans, og sný ég mér beint
að henni. Bókin er í stóru broti, 30
x 27 sm, og að meginstofni prýdd
úrvali af myndlist Kristjáns, ásamt
ritgerð eftir Aðalstein Ingólfsson
listffæðing, lista yfir sýningar, lífs-
hlaupi Kristjáns og ritaskrá.
Meginprýði hverrar listaverka-
bókar eru myndirnar og hér njóta
málverk Kristjáns sín vel á grá-
tóna bakgrunni. Myndirnar eru
skýrar og skarpar, og þótt alltaf sé
erfitt að dæma um liti eftirprent-
ana án samanburðar, þá sýnist
mér litimir vera trúverðugir, jafn-
vægi milli lita og Iitaandstæður
ekki ýktar. Myndirnar eru í mis-
munandi stærðum á síðunni, sem
leiddi mig til að draga strax þá
ályktun að reynt væri að halda
stærðarhlutföllum milli mynda á
sömu opnu. En þegar uppgefúar
stærðir eru bornar saman við
stærðina á síðunni komst ég að
því mér til nokkurrar furðu að
stærðarhlutföllin milli mynda á
sömu opnu voru handahófs-
kennd, í sumum tilvikum eru
hlutföllin þveröfúg, stærri myndin
á opnunni er minni í raun. Ætlun-
in hefúr kannski verið sú að gefa
nærmynd af áferð á yfirborði
sumra verkanna, en það hefði
auðveldlega verið hægt að velja
saman smáar myndir á sömu
opnu, frekar en að rugla lesand-
ann í ríminu með því að hafa eina
í nærmynd og myndina á gagn-
stæðri síðu í fjarmynd.
Allar upplýsingar eru gefnar
um málverkin nema titill þeirra.
Nú kann svo að vera að þær beri
ekki neitt heiti, en þá er vaninn að
taka það fram með því að segja að
þær séu án titils. Valið á málverk-
unum veldur einnig nokkrum
heilabrotum. Engin einasta mynd
er frá tímabilinu fram að 1952,
þegar Kristján gerði hlé á Iistsköp-
un sinni. Þetta er bagalegt, m.a.
fyrir þá sök að Aðalsteinn talar til-
tölulega ítarlega um það tímabil í
formála sínum. Heldur enga
mynd er að finna á löngu tímabili
frá 1971 til 1985. Þetta vekur
furðu, þótt ekki sé af annarri
ástæðu en þeirri að á þessu tíma-
bili, nánar tiltekið árið 1984, var
Kristján fulltrúi íslands á Feneyja-
bíennalnum, sem þykir ekki
ómerkilegur atburður á ferli lista-
manns. Undir lok bókarinnar eru
sex heilsíðutússteikningar, þ.e.a.s.
ég held að þær séu tússteikningar,
því ekkert kemur fram í bókinni
um hvaða myndir þetta eru. Þær
gætu verið myndir unnar af Krist-
jáni sérstaklega fyrir bókina, en ef
ég man rétt voru þessar sömu
myndir á sýningunni í Nýhöfn.
Hvers vegna upplýsingum um
þær er haldið leyndum er mér
hulin ráðgáta.
Aðalsteinn Ingólfsson er höf-
undur formála, en hvort hann
kom að öðru leyti við útgáfu og
framkvæmd bókarinnar er erfitt
að átta sig á, því það kemur hvergi
fram. Bókin er að forminu til eins
og vegleg sýningarskrá. Þegar um
sýningarskrá er að ræða er yfirleitt
enginn vafi á því hver ber ábyrgð á
hverju við gerð skrárinnar. En hér
er ekki um eiginlega sýningarskrá
að ræða, þótt bókinni hafi verið
fylgt úr hlaði með sýningu. Það
hefði verið lítið verk að leysa úr
þessu ef útgefendur hefðu eytt
bleki á fáeinar línur þar sem skýrt
væri ff á gerð bókarinnar, einkaað-
ilum þakkað fyrir að veita leyfi
fyrir að gera eftirprentanir af
myndum í þeirra eigu, o.s.frv.
Annað atriði sem ég vildi minnast
á er að aðdáendur Kristjáns, sem
festa kaup á bókinni, fá ekki svo
mikið sem eina litla passamynd af
átrúnaðargoðinu í kaupbæti.
Fonnáli Aðalsteins er kannski
ekki langur eða ítarlegur, en hann
dregur saman töluvert efni á ffóð-
legan og læsilegan hátt. Ásamt því
að vera Iistffæðileg lýsing á verk-
um Kristjáns er formálinn lýsing á
skapgerð hans og lífshlaupi, auk
þess að bera keim af því að vera
afmæliskveðja. Aðalsteinn eyðir
mestu plássi í að ræða fyrirmyndir
þær og aðstæður sem höfðu mót-
andi áhrif á þroskaferil lista-
mannsins. Þær fyrirmyndir sem
höfðuðu til Kristjáns mynda ekki
einlitan hóp, en það er á Aðal-
steini að skilja að tvær þeirra hafi
haft yfirhöndina, annars vegar
hinn franskættaði „tassismi“, eða
ljóðræn abstrakdist, og hins vegar
hinn bandaríski abstrakt express-
jónismi. Stundum gerir Aðal-
steinn lesandanum erfitt fyrir að
gera sér heillega mynd af lista-
manninum. f byrjun leggur hann
áherslu á sérstöðu Kristjáns, að
hann sé einfari sem hafi alla tíð
stundað málaralistina á sínum
eigin forsendum og engra ann-
arra. En hann gerir lítið til að
skýra hvers vegna Kristjáni var
svo mikið um, þegar strangflatar-
málverkið komst í tísku á sjötta
áratugnum, að hann hætti að
mála um fimm ára skeið. Á einum
stað segir Aðalsteinn að Kristján
hafi litið á listaverkið sem „órofa
heild tilfmninga og skynsemi“, en
nokkrum línum síðar segir hann
að Kristján hafi sannfærst um að
listsköpun væri „fyrst og fremst
tilfinningamáT. Undir lokin lýsir
Aðalsteinn því yfir að hugtök eins
og hlutbundinn og óhlutbundinn
skipti engu máli þegar rætt er um
„Engin einasta mynd erfrá tímabilinu fram að
1952, þegar Kristján gerði hlé á listsköpun sinni.
Þetta er bagalegt, m.a.fyrirþá sök að Aðalsteinn
talar tiltölulega ítarlega um það tímabil ífor-
mála sínum. “
verk Kristjáns, sem er afar athygl-
isvert í ljósi þeirrar krísu sem
Kristján virðist hafa lent í á tímum
strangflatarins og þeirrar hörðu
rimmu sem varð um abstrakt og
fígúratíft málverk. Aðalsteinn
skýrir þetta svo að hið raunveru-
lega inntak myndanna sé hið
hverfula augnablik, þegar sívökul
listamannsvitund mætir síbreyti-
legri náttúru. Þótt hughrif frá nátt-
úrunni séu honum „óendanlega
mikilvæg" enda þau ávallt annars
staðar, þ.e. það væri misskilning-
ur að líta á þær sem náttúru- eða
landslagsmyndir. En bendir þetta
ekki einmitt til að einhvers konar
greinarmunur milli hins hlut-
bundna og óhlutbundna sé virkur
í málverkunum, a.m.k. að það
togist á áhrif sem skapast af utan-
Ár draugsins
KRISTÍN STEINSDÓTTIR
DRAUGAR VIUA EKKI DÓSAGOS
VAKA-HELGAFELL
★★★★
IÞað er ár draugsins í ís-
lenskum barnabókum,
bæði Kristín, Gunnhild-
ur Hrólfsdóttir og Heiður Bald-
ursdóttir leika sér að þessu stefi
hver með sínum hætti. Kristín er
þó sú eina sem stígur skrefið til
fulls og lætur draug vera persónu í
bók sinni. Titillinn gefur til kynna
meginstef bókarinnar, samband
nútfmabarns við gamaldags
draug, móra sem vill ekki dósagos
„Þetta samband
hefur líka menn-
ingarlegt og upp-
eldislegt gildi í
sjálfu sér, draugur-
inn verður tengilið-
ur barnsins viðfor-
tíðina oggamla
lífshætti, hjálpar
henni að sjá út úr
fjölmiðlakófinu. “
enda dáinn á seinustu öld, en
slafrar hins vegar í sig rjóma ef
honum býðst hann. Þetta sam-
band hefur líka menningarlegt og
uppeldislegt gildi í sjálfu sér,
draugurinn verður tengiliður
barnsins við fortíðina og gamla
h'fshætti, hjálpar henni að sjá út úr
fjölmiðlakófinu. Samt er draugur-
inn vandamál, söguhetjan Elsa
hefur tilhneigingu til að einangr-
ast með sínum Móra, og þar að
auki er það í sjálfu sér slys að
ganga aftur: Móri vill gjarnan
verða engill. Bæði þessi vandamál
leysir Kristín í prýðilegri fléttu eft-
ir að vera búin að ná út úr drauga-
ganginum þeirri kómík og þeim
vangaveltum sem stefið gefur til-
efni til.
Einn af möguleikunum sem
draugastefið býður uppá er að
tengja það dauðanum sem slík-
um, nokkru sem öll börn hugsa
um. Þann möguleika nýtir Kristín,
ef til vill er hann jafnvel kveikjan
að frásögninni, að sagan sé svar
við spurningunni hvað hægt sé að
láta gerast til að hugga barn sem
hefur misst náinn ættingja.
Draugar eru jú eðli málsins sam-
kvæmt sönnun fyrir lífi eftir dauð-
ann. í fyrstu köflum bókarinnar
fléttar Kristín saman flutninga
fjölskyldunnar í húsið þar sem
draugurinn býr og aðdragandann
að dauða ömmu Elsu. Þessir kafl-
ar eiga eftir að hræra mörg lítil
hjörtu. Gegnum söguna nær Elsa
svo að sætta sig við missinn og í
lok hennar vinnur hún ötullega að
því að hjálpa Móra að fá friðinn.
Þetta er vel skrifúð saga og vel
uppbyggð. Persónurnar eru sterk-
ar, sérstaklega Elsa sem er þunga-
miðja frásagnarinnar, bókin snýst
fyrst og ffemst um hennar velferð
og sálarheill. Kápan er viðeigandi
og vel gerð, gott að það sést hvergi
dósagos á henni.
Jón Hallur Stefánsson
aðkomandi reynslu og áhrif sem
skapast af því að vinna með liti á
flötu yfirborði?
Síðasti aldarfjórðungurinn í
listsköpun Kristjáns fær þá einu
umsögn að þar hafi átt sér stað
hægfara en afdrifaríkar breyting-
ar: „Dúkar hans stækka, pensil-
drættir verða brýnni, kraftmeiri,
litirnir ríkulegri og formmyndun
margræðari." Þetta virðist ekki
vera sérstaklega afdrifarík þróun á
svo Iöngu tímabili. Aðalsteinn
reynir ekki skipta upp ferli Krist-
jáns og leggja mat á hvenær hann
hafi náð fúllum þroska og hvenær
list hans hafi risið hæst. En hann
slær honum þó mikla gullhamra í
lokaorðum sínum með því að lýsa
yfir að „íslensk sjónmenning fær
ekki betra veganesti inn í tuttug-
ustu og fyrstu öldina en málverk
Kristjáns Davíðssonar".
Þrátt fyrir ýmsa hnökra er bók-
in eigulegur gripur, sirstaklega
hvað varðar eftirprentanir af ný-
legri málverkum Kristjáns.
Vinnsla og prentun, unnin af
prentsmiðjunni Odda, er með
ágætum, og er gott til þess að vita
að verk af þessu tagi séu unnin hér
innanlands.
Gunnar J. Árnason
1 HEILDARSALAN 1
Eintök Flytjandi Titill Útgefandi
| 1 7.966 Bubbi Von Steinar
2 7.632 KK Bein leift KK/Japis
i 3 4.954 Ný dönsk Himnasending Skífan
4 4.869 Sálin hans /óns... Þessi þungu högg Steinar
S 4.056 letBlackloe Jet Black Joe Steinar
6 3.170 Eric Clapton Unplugged Steinar
7 2.891 Diddú Sópran Skífan
8 2.741 Ymsir Minningar 2 Skífan
9 2.292 Stóru börnin Hókus Pókus Steinar
10 1.666 Sigrún Ebv. & Selma C. Ljúflingsiög Steinar
HfiR - ’*-v
Vikusala Flytjandi
Titill
Utgefandi Vikur

m
<F> 3.687 j§-- KK Bein leib KK/japis 7
2.392 Ný dönsk Himnasending Skífan 6
t 2.375 Bubbi Von Steinar 8
♦ 1.513 let Black Joe Jet Black Joe Steinar 9
1.250 Sálin hans jóns míns Þessí þunqu höqq Steinar 7
<=í> 1.194 Diddú Sópran Skífan 5
1.070 Sigrún Ebv. & Selma Cuöm. Ljúflinqslöq Steinar 5
4- 1.042 Ýmsir Minningar 2 Skífan 6
945 Stóru börnin Hókus Pókus Steinar 8
<=v> 900 Eric Clapton Unplugged Steinar 14
753 Ýmsir Blóm & fribur Steinar 4
694 Freddy Mercury Album Skífan 3
Upplýsingar hér eru byggbar ú sölutölum írá 12 verslunum, öllum verslunum Skífunnar, Steinars og Iapis. Ætla má aö 40-50% at áœtlaörí
heildarsölu fori fram i þessum búöum. Heildarsalan tekur miö af fjolda vikna í sölu, sölutölum úr fyrrnefndum verslunum og upptýsingum
frá útgefendum eöa dreilingaraöilum. Tölumar taka aöeins til diska, sem útgelnir hafa veriö í haust. prmssah/am