Pressan - 16.06.1994, Blaðsíða 28

Islenzkur aðall
I deiglunni
1930-1944, Frá Al-
þingishátíð til lýð-
veldisstofnunar,
Listasafni íslands; í
deiglunni, Mál og
menning.
í stuttu máli: Vönduð sýn-
ing frá gullöld landslags-
málverksins, sem sýnir
fleiri en eina
hlið á menn-
ingarlífinu.
GUIXIIMAR J.
ÁRIMASOIM
Margir hafa kannski átt erfitt
með að kyngja þeim myndstíl sem
listamenn báru með sér ffá Kaup-
mannahöfn, en þar kom fátt á
óvart. Áhrif frá síðimpressjónisma,
Cézanne og hinum milda, afslapp-
aða expressjónisma Parísar fyrir
stríð eru mest áberandi. Það örlar
varla á kúbisma, sem hafði borist
eins og eldur í sinu meðal lista-
manna álfunnar, nema kannski hjá
Kjarval, sem útfærir hann á sinn
sérstæða hátt, en Kjarval var, nátt-
Alýðveldisaf-
mæli og
þjóðhátíð
leyfist þjóðinni að
gefa sig á vald óhóf-
legri sjálfsdýrkun. í
tilefiii af afmælinu
stendur Listasafn fs-
lands fyrir umfangs-
mikilli sýningu á
myndlist og menn-
ingarlífi á árunum
frá Alþingishátíð-
inni á Þingvöllum
1930 ffarn til lýð-
veldishátíðarinnar á
Þingvöllum 1944,
sem fyllir eflaust
margan landann
stolti yfir hetjuanda
söguþjóðarinnar á
uPPbyggingar- og
örlagatímum. A
sama tíma hefur
Mál og menning í
samvinnu við safnið
gefið út veglega og
ffóðlega bók þar
sem myndlistin er
sett í samhengi við
annað menningarlíf
á tímabilinu.
Salirnir á neðri
hæðinni eru með
hefðbundnu sniði
þar sem megin-
áherslan er á mál-
verkið, en á effi
hæðinni getur að
líta dæmi um hönn-
un og listiðnað ffá
þessum árum, ljós-
myndir af bygging-
um sem risu í borg-
inni og þar má
einnig sjá tvær súlur
þar sem bregður
fyrir úrklippum af
ritdeilum í blöðun-
um. Listasafn fs-
lands sýnir lofsverða
viðleitni í þá átt að
tengja myndlistina
við aðra þætti
menningarlífsins, en
það má velta fyrir
sér hvort ekki hefði
mátt ganga lengra í
þá átt og leggja meiri
áherslu á þá þætti
sem eru ekki áberandi á myndlist-
arsýningum. En ef bókin er höfð til
hliðsjónar fæst enn fyllri mynd af
margbreytilegri ásjónu menningar-
lífsins.
Það er óvenjuvel vandað til bók-
arinnar og þar er að finna marg-
háttaðan fróðleik á einum stað,
sem mun gefa henni varanlegt
gildi. Auk formála Beru Nordal eru
greinar eftir Júlíönu Gottskálksdótt-
ur, sem skrifar af varfærinni hlut-
lægni um þróun myndlistar á þess-
um árum, og Aðalstein Ingólfsson,
sem skrifar afar athyglisverða grein
um myndlistarumræðuna, þær
deilur sem spunnust í kringum
gagnrýnendur á blöðum og þátt
Jónasar Jónssonar ffá Hriflu í
menningarlífinu. Auk þess eru
raktir annálar helstu viðburða í
menningarlífinu, myndlist, bygg-
ingarlist, hönnun, bókmenntum,
tónlist, leikhúsi, ásamt íslenskum
samfélagsannál. Þá er að finna yfir-
lit yfir innkaup Listasafns fslands á
tímabilinu, helstu æviatriði þeirra
listamanna sem koma við sögu á
arsögu milli stríða. Kannski er
kominn tími til að skoða nánar
samhengið milli íslenskrar og
danskrar listar á tímabilinu?
Listamannakrytur
Með sýningunni og bókinni er
gerð tilraun til að setja myndlistina
í samhengi við samfelagið á þess-
um tíma og grennslast fyrir um
viðhorf íslendinga til myndlistar.
Ýmsar ffóðlegar upplýsingar er að
finna í bókinni. Þar kemur t.d.
ffam að þegar mennta-
málaráð var stoftiað á
bannárunum, að ffum-
kvæði Jónasar Jónssonar
frá Hriflu, til að kaupa
listaverk, var því markað-
ur allsérkennilegur tekju-
stofh, nefnilega, „allar
tekjur af seldu áfengi,
hverju nafhi sem nefnist,
sem ólöglega er flutt til
landsins og upptækt gert
af réttvísinni, allar tekjur
af seldum skipum, sem af
samskomar ástæðu hafa
verið gerð upptæk, svo og
allar sektir fyrir brot á
áfengislöggjöfinni", svo
vitnað sé orðrétt í reglu-
gerð ffá 1928.
Af skilmerkilegri grein
Aðalsteins má ráða að
þótt á yfirborðinu líti út
fyrir að ólík listræn við-
horf hafi teldst á, annars
vegar íhaldssöm þjóðem-
isstefna og hins vegar
ffjálslyndur módemismi,
þá blönduðust inn í deil-
umar pólitískir flokka-
drættir, klíkuskapur og
fjölskyldu- og vinavensl,
sem flæktu málin vem-
lega. Sem dæmi má nefna
að Valtýr Stefánsson, rit-
stjóri Morgunblaðsins,
sem var kvæntur Kristínu
Jónsdóttur listmálara, fékk
Jón Þorleifsson listmálara
til að skrifa gagnrýni í
Morgunblaðið, en Jón var
undir sterkum áhrifum í
dómum sínum af skoð-
unum Jóns Stefánssonar
listmálara, sem var heim-
ilisvinur þeirra hjóna.
Guðmundur Einarsson frá
Miðdal, sem skrifaði í
Vísi, var heldur ekki seinn
að ímynda sér að útsmog-
ið samsæri væri í gangi
þegar minnsta tilefhi gafst
til. Dæmigerð íslensk
sitúasjón.
Öllu líflegri vom átökin
kringum Jónas Jónsson
ffá Hriflu, en of langt mál
væri að fara út í þá rimmu
hér. En segja má að Jónas
ffá Hriflu hafi unnið mik-
ið affek með því að sam-
eina alla myndlistarmenn
landsins, í fyrsta og eina
sinn, um eitt málefni, þ.e.
að vera á móti Jónasi ffá
Hriflu.
Jónas hefði getað huggað sig við
að nú, liðlega fimmtíu árum síðar,
myndi hann eignast dygga banda-
menn meðal forystupenna Morg-
unblaðsins í baráttunni við erlend
áhrif og úrkynjun. I umsögn sinni
um sýninguna gengur Bragi Ás-
geirsson svo langt að segja að á
þeim fimmtiu ámm sem liðin eru
frá lýðveldisstofnun hafi íslenskir
listamenn „mglast í ríminu". Og í
Lesbókarrabbi sínu um síðustu
helgi segir ritstjóri Lesbókar Morg-
unblaðsins, Gísli Sigurðsson, að
„affakstur síðustu 14 áranna yrði
þunnur á vangann við hliðina á
sýningunni á Listasafninu". Það er
aumt til þess að vita að menn geti
ekki notið neins úr fortíðinni án
þess að beita því sem svipu á sam-
tímann. Þessar athugasemdir
benda til að deilurnar sem brutust
út fyrir stríð séu ekki til lykta leidd-
ar og kraumi enn undir niðri.
„Það er auðveldlega hœgt að ganga út í öfgar í hástemmdum
yfirlýsingum um mikilfengleg afrek íslenskrar myndlistarsögu
milli stríða. “
sýningunni og heimildaskrá.
Danski skólinn í íslenskri
myndlist
Islensk myndlist frá þessu tíma-
bili hefur verið hlaðin þvílíku lofi
(af íslendingum) að á þær byrðar
er varla bætandi. Enda hafa menn
gjarnan litið á hana sem sjálf-
sprottna sköpun, vegna hins sérís-
lenska myndefnis, en látið hjá líða
að skoða hana í samhengi við er-
lenda strauma.
Flestallir myndlistarmenn sem
létu að sér kveða á þessum árum
lærðu í Kaupmannahöfn og nánast
allir dvöldu þar um einhvern tíma.
Einstaka menn leituðu annað, t.d.
Fitinur Jónsson og Guðmundur
Einarsson frá Miðdal, sem fóru til
Þýskalands, og Jón Stefánsson, sem
átti viðdvöl í vinnustofu Matisse í
París. En sýn íslenskra listamanna á
listalíf Evrópu miðaðist fyrst og
fremst við Kaupmannahöfn. ís-
lenskir listamenn lentu í hinni
dæmigerðu aðstöðu nýlenduþjóð-
arinnar að stóla á Dani, nýlendu-
herrana, að kenna sér að skapa
myndlist sem átti að færa íslend-
ingum sjálfsímynd og menningar-
legt sjálfstæði ffá Danmörku. Út-
koman varð sú að í samhengi við
íslenskan veruleika voru þessir
listamenn „ffumherjar“, eins og
þeir eru off kallaðir, en í samhengi
við evrópskt listalíf voru þeir að
fást við frekar viðurkennda hluti,
sem endurspegluðu ekki nema
brot af þeirri grósku sem var að
finna annars staðar í álfunni. ís-
lenskir listamenn voru landslags-
málarar í hefðbundnum skilningi,
þeir nutú þess að vera fyrstir á
staðinn og hafa yfir að ráða mjög
mögnuðu myndefni, en nítjándu
aldar mótíf voru samt allsráðandi,
fjarlæg fjöll, óbyggðir og „ímynd
hins sanna íslands". Ekkert bar á
þeim beitta realisma sem víða
ruddi sér til rúms á fjórða áratugn-
um. Myndir af sjávarplássum og
vinnandi fólki voru yfirleitt í mjög
stílfærðri útgáfu. Kreppan og her-
námið áttu ekki upp á pallborðið
hjá myndlistarmönnum.
úrlega, kapítuli út af fyrir sig. Ferd-
inand Leger hafði afdrifarík áhrif á
listalíf Svíþjóðar og Finnlands, en
ekki hér. Súrrealismi stakk sér nið-
ur í Danmörku, en Islendingar
leiddu hann hjá sér. íslenskir lista-
menn hafa líklega ekki þekkt til
konstrúktívisma, Bauhaus-skólans
og De Stijl á þessum árum, jafnvel
þótt íslenskir arkitektar væru farnir
að innleiða fúnksjónalisma í bygg-
ingarlist. Það voru helst mynd-
höggvararnir Sigurjón Ólafsson og
Ásmundur Sveinsson sem brutu
upp einhæfhina og voru í nánari
tengslum við breytta ásjónu bæjar-
lífsins en draumlyndir landslags-
málarar. Nægir þar að nefna
magnaða mynd Sigurjóns, „Maður
og kona“, frá 1939.
Ekki er þar með sagt að ekki hafi
margar fallegar myndir verið skap-
aðar. Einstakar myndir eru ekki
ómerkilegri vegna þess sem aðrir
létu ógert. En það er auðveldlega
hægt að ganga út í öfgar í há-
stemmdum yfirlýsingum um mik-
ilfengleg afrek íslenslu'ar myndlist-
PRESSAN FIMMTUDAGURINN 16. JÚNÍ1994
ÍLýðveldis
saga fyrir
byrjendur
1978
Alþýðuflokkurinn, sem var í umtals-
verðri útrýmingarhættu, vinnur stór-
sigur í alþingiskosningum: Fær fjórtán
þingmenn en hafði fimm. Þetta var
fyrst og fremst persónulegur sigur Vil-
mundar Gylfasonar.
Óli Jó myndar vinstristjóm Framsókn-
ar, krata og Alþýðubandalags.
Meirihluti sjálfstæðismanna í borgar-
stjóm Reykjavíkur fellur eftir áratuga
valdatímabil.
Framkvæmdastjórn Listahátíðar
lætur undan þrýstingi ríkissaksóknara
og rannsóknarlögreglu og tekur jap-
önsku kvikmyndina Veldi tilfinning-
anna af dagskrá. Sómakærir borgarar
höfðu grun um að í myndinni væri
hræðilegt klám.
Friðrik Ólafsson forseti FIDE, alþjóða
skáksambandsins.
180 fórust, þar af átta Islendingar,
með þotu Flugleiða á Sri Lanka.
1979
Sjö íslendingar handteknir á hótelinu
Fimm svanir I Kaupmannahöfn. Þeir
reyndust vera með fulla tösku af pen-
ingum, skartgripi, minkapels, skamm-
byssu, kókaín, amfetamín og hass.
Kratar sprengja stjóm Óla Jó og
kosningar fara fram. Alþýðuflokks-
menn sitja um þriggja mánaða skeið
aleinir í stjómarráðinu.
Grease-æðið tröllriður íslenskum ung-
mennum. John Travolta og Olivia
Newton-John eru goð hins nýja diskó-
tíma.
Hörður Sigurgestsson verður for-
stjóri Eimaskipafélagsins.
34 flóttamenn frá Víetnam koma til
Islands.
Greenpeace sendir skip sitt, Rain-
bow Warrior, á Islandsmið til að trufla
hvalveiðar.
1980
Gunnar Thoroddsen, varaformaður
Sjálfstæðisflokksins, myndar rikis-
stjóm með Framsókn og Alþýðu-
bandalagi, og nýtur auk þess stuðn-
ings nokkurra þingmanna Sjálfstæðis-
flokksins. Þetta er hápunktur hins
dramatíska valdatafls í Valhöll.
Jóhann Hjartarson, sautján ára, Is-
landsmeistari i skák.
Skipverji á varðskipinu Tý stingur tvo
meðlimi áhafnarinnar til bana og
stekkur síðan i hafið.
Hæstiréttur dæmir í Geirfinns- og
Guðmundarmálum. Sex fengu fang-
elsisdóma, upp á eitt til sautján ár.
Vigdís Finnbogadóttir kjörin fjórði
forseti lýðveldisins. Hún bar sigurorð
af Guðlaugi Þon/aldssyni ríkissátta-
semjara, Albert Guðmundssyni og
Pétri Thorsteinssyni sendiherra.
Bubbi Morthens, ungur og reiður far-
andverkamaður, gefur út ísbjamar-
blús.
Svavar Gestsson tekur við for-
mennsku i Alþýðubandalaginu af Lúð-
vik Jósefssyni og Kjartan Jóhannsson
tekur við af Benedikt Gröndal, for-
manni Alþýðuflokksins.
Ríkisstjóm Gunnars Thoroddsen rið-
ar til falls vegna Gervasoni-málsins,
sem hvergi annarsstaðar hefði getað
skipt nokkurri þjóð í tvær hatrammar
fylkingar. Hann var Frakki sem skaut
sér undan herskyldu og laumaði sér til
Islands. Um siðir var hann sendur út
aftur og rikisstjómin hélt áfram að
reyna að stjórna landinu þrátt fyrir allt.
1981
Tvö núll skorin aftan af verðbólgu-
þjáðum gjaldmiðli.
Snorri Hjartarson fær Bókmennta-
verðlaun Norðurlandaráðs.
Ásgeir Sigurvinsson keyptur til Bay-
em Múnchen, eins frægasta og besta
knattspymufélags heims. Þar sat okk-
ar maður lengst af á bekknum.
Pétur Sigurgeirsson kjörinn biskup;
hann fékk eitt atkvæði umfram Ólaf
Skúlason.
Hallgrímur nokkur Marinósson bakk-
aði á bíl sínum í kringum landið, alls
1.570 kílómetra, til að safna fé fyrir
Þroskahjálp.
Erkifjendur í íslenskum fjölmiðla-
heimi, Dagblaðið og Visir, sameinast i
eitt DV.
V J